Bouwput Zuidas zit zonder bouwers. Wat nu?

Als het maar geen Hoevelaken-scenario wordt. De gang van zaken bij de verbouwing van knooppunt Hoevelaken is het schrikbeeld voor alle betrokkenen bij het Zuidasdok, het megaproject op de Amsterdamse Zuidas. In april ontbond minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) het contract met de bouwers die Hoevelaken zouden aanpakken. De partijen konden het niet eens worden over de financiële risico’s. De aanbesteding moet opnieuw worden uitgevoerd.

Zover is het op de Zuidas nog niet. Maar een probleem is er wel. Op 17 juni werd bekend dat het consortium ZuidPlus, bestaande uit het Nederlandse Heijmans, het Amerikaanse Fluor en het Duitse Hochtief, het werk neerlegt. Er is onenigheid met de opdrachtgevers over ontwerp en kosten. Projectorganisatie Zuidasdok, bestaande uit de gemeente Amsterdam, spoorbeheerder ProRail en Rijkswaterstaat, keurde het voorontwerp van de bouwers onlangs deels af. Aan een aantal technische eisen is niet voldaan. Voor eind juli, de start van de bouwvak, willen de opdrachtgevers een besluit nemen over hoe het nu verder moet.

Wegnemen van barrière

Hoe staat het er voor met het grootste infrastructurele project van het land? En wat omvat het precies?

In samenhang gaat het om vijf onderdelen: ondertunneling van de A10 Zuid over een lengte van 1 kilometer, verbreding van de A10 over 5 kilometer, vernieuwing van de knooppunten Amstel en De Nieuwe Meer, uitbreiding van station Zuid en herinrichting van het hele stationsgebied. De snelweg krijgt twee tunnels met elk zes rijstroken, vier voor doorgaand verkeer en twee voor bestemmingsverkeer. Doel is het wegnemen van de barrière die de Zuidas doormidden snijdt. Het zakendistrict, ook rijk aan hoogbouw met woningen, en de hele noordelijke Randstad moeten beter bereikbaar worden, zowel voor auto’s als openbaar vervoer.

Van 80.000 naar 300.000 reizigers

Het belang reikt veel verder dan de Zuidas alleen. Station Zuid wordt een ov-terminal, naar omvang het tweede station van Amsterdam, met naar verwachting 300.000 reizigers per dag in plaats van de huidige 80.000. Internationale treinen zullen er stoppen, de Noord/Zuidlijn biedt toegang tot de stad. Het station krijgt zes treinsporen en vier metrosporen. Aan de noordzijde komt een busstation, aan de zuidzijde een tramstation.

Voor NS en ProRail sluit het vernieuwde station Zuid aan op OV SAAL, de beoogde ‘spoorsnelweg’ van Schiphol via Amsterdam en Almere naar Lelystad, met meer treinen en dus meer capaciteit. Voor Schiphol, een belangrijke speler als het gaat om infrastructuur in de regio, speelt zowel de verbinding met Lelystad Airport als het gewenste doortrekken van de Noord/Zuidlijn van station Zuid naar Schiphol.

Begin 2012 tekenden Rijk, Amsterdam, Vervoerregio en Noord-Holland voor de financiering. De totale kosten worden geraamd op 1,9 miljard euro, met oplevering in 2028. In februari 2017 won ZuidPlus de aanbesteding, van één concurrerend consortium. Het contract heeft een waarde van 990 miljoen euro. Heijmans is de kleine partij binnen ZuidPlus, met een aandeel van 15 procent. Fluor en Hochtief nemen deel voor 42,5 procent.

Half mei liet minister Van Nieuwenhuizen de Tweede Kamer weten dat het budget met 100 miljoen omhoog gaat en de ontwerpfase al een jaar langer duurt dan gepland. „De opdrachtgevers vinden de geschetste ontwikkelingen zorgelijk”, schreef ze toen aan de Kamer. Dat was een maand voordat de bouwers het bijltje erbij neergooiden.

Er wordt nog gewerkt, benadrukt de woordvoerder van de projectorganisatie. De circa 200 mensen die door de drie bouwbedrijven van het project zijn gehaald, hielden zich bezig met het definitieve ontwerp, vooruitlopend op goedkeuring van het ‘integrale voorontwerp’. Rekenaars en tekenaars dus, geen bouwvakkers.

Het werk aan station Zuid en de Brittenpassage, een nieuwe onderdoorgang tussen noord- en zuidzijde van het station, gaat door, bevestigt een woordvoerder van Heijmans. Het bouwbedrijf uit Rosmalen treedt naar buiten namens het consortium, maar nu even niet. „ZuidPlus reageert niet inhoudelijk op de impasse.”

Aanvankelijk laat Heijmans weten geen formele afkeuring te hebben ontvangen. Later blijkt dat toch het geval. Volgens Zuidasdok is de afkeuring mondeling gemeld, en na de opzegbrief van de bouwers van 13 juni schriftelijk bevestigd. Het lijkt een detail, maar het maakt duidelijk hoe moeizaam het contact tussen opdrachtgevers en uitvoerders is.

Marcel Hertogh, hoofd van de onderzoeksgroep Infrastructure Design and Management aan de TU Delft, is gevraagd om de partijen weer met elkaar in gesprek te brengen. De hoogleraar kreeg dat voor elkaar bij een vergelijkbare ruzie over de ringweg in Groningen. „Gezien de werkzaamheden” wil Hertogh niets kwijt over zijn aanpak. Volgens Zuidasdok is Hertogh geen bemiddelaar, maar een „expert van buiten die nu meekijkt”.

Lees ook waarom het mis gaat bij grote bouwprojecten

Ministerie en Zuidasdok spreken over het slot van de ‘herijkingsfase’, als het gaat over in welke fase het project zich bevindt. Vooraf was al bedacht dat zo’n herijking nodig zou zijn, zegt Miranda Post van Zuidasdok. „Dat was een belangrijke les van de Noord/Zuidlijn: zorg dat er zo min mogelijk verrassingen optreden vanaf het moment dat je echt gaat bouwen. De plannen worden in deze fase tot in detail uitgewerkt. Dat kan niet in de aanbestedingsfase, dan gaat het nog om grote lijnen. Met de winnende partij kan dat wel.”

Het voorontwerp, waarin de hoofdlijnen volledig zijn uitgewerkt, had in de zomer van 2018 gereed moeten zijn. Er was dus al een jaar vertraging, waar het huidige conflict nog bijkomt. De gedetailleerde planning voor alle onderdelen die op de website van Zuidasdok staat klopt niet meer, bevestigt Post. „We kunnen de planning pas aanpassen als de herijkingsfase is afgerond. Dat vergt een goedgekeurd voorontwerp, een nieuwe planning en een nieuw contract.”

Stilleggen van verkeer

Omwonenden, forensen en andere passanten op de Zuidas hebben gemerkt dat er sinds maart wel degelijk gewerkt wordt. Zeven weekenden lag het verkeer op de A10 en op station Zuid volledig of deels stil. Er werd gewerkt aan de fundering van de Brittenpassage, een doorgang van 15 meter breed. De bestaande Minervapassage wordt later verbreed naar 40 meter. Het dak van de passage, waar sporen overheen gaan lopen, had met Pinksteren geplaatst moeten worden maar dat is uitgesteld. De eerstvolgende werkzaamheden waarbij het verkeer moet worden stilgelegd zijn pas gepland in november. Post: „Stilleggen van het verkeer vergt een lange voorbereiding. Je kunt dat ook niet doen tijdens de zomerdrukte op Schiphol.”

De komende maand wordt spannend voor het Zuidasdok. Vakblad Cobouw schetste vier scenario’s, naast de Hoevelaken-variant. Van Nieuwenhuizen kan het budget verhogen, zodat de bouwers minder risico lopen en hogere marges kunnen halen. Het andere uiterste is ontbinding van het contract, of een rechtszaak om naleving af te dwingen. Daartussenin zitten versobering van het project om binnen het afgesproken budget te kunnen blijven en mediation. De twee laatste opties zijn al ingezet. Eind juli is duidelijk of dat genoeg is voor een oplossing. Mogelijk is een zwaardere ingreep nodig om het Zuidasdok te redden.