Is deradicalisering mogelijk? Regisseur Robert Oey maakte een documentaire over ‘terrorisme van eigen bodem’ met een grote rol voor ex-Hofstadgroeplid Jason Walters. Op het laatste moment wilde die echter niet meer herkenbaar in beeld komen.
Filmmaker Oey, die onder meer bekend is van de ‘musical-documentaire’ De leugen over Ayaan Hirsi Ali, meldde zich rond 2012 voor het eerst bij producent Frank van den Engel, die zijn vraag deelde: hoe is het mogelijk dat iemand die hier is opgegroeid zo radicaliseert, dat hij of zij bereid is tot terreur over te gaan? Via via kwamen ze in contact met Walters, ex-lid van de Hofstadgroep, die in 2013 na negen jaar gevangenisstraf vrijkwam en maar al te graag zijn verhaal wilde doen.
We spraken Oey en Van den Engel een week voor de Nederlandse première van de film, kort nadat Walters er onverwacht op had aangedrongen onzichtbaar in beeld te komen omdat hij bang was anders gevaar te lopen. Oey en Van den Engel: „Dat is een gevaarlijke ontwikkeling voor ons vak, want dat betekent dat afspraken tussen interviewer en geïnterviewde niet meer gelden, ondanks zogeheten ‘quit claims’ waarin de afspraken staan over het portretrecht. Van justitie kregen wij de indruk dat het gevaar voor Walters er niet in die mate is.”
Hoe verandert een niet-herkenbare hoofdpersoon de betekenis van de film?
Robert Oey: „Dat verandert alles. Inhoudelijk vind ik dat pijnlijk. Zo’n onherkenbaar gemaakt gezicht werkt verhullend. Maar ik denk niet dat hij daardoor nu minder betrouwbaar is. Wat dat betreft vind ik Nouredine El F., die aan het begin van de film zegt: ‘Ik wil het er niet over hebben’, eigenlijk het meest straight.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/06/data46199364-978b02.jpg)
„Ik zie meer in het algemeen steeds minder journalistieke nieuwsgierigheid in de documentaire. Je moet steeds vaker verantwoorden of jouw onderwerp wel ‘echt nodig’ is, en of je iemand wel een podium moet geven. Als je dan vervolgens stuit op mensen die geen antwoorden willen geven op wezenlijke vragen, kan dat die trend van minder journalistieke en maatschappelijk betrokken documentaires versterken.”
Wat was reden van Walters om aan de film mee te werken?
Oey: „Voor een deel is dat onderdeel van zijn poging om terug te keren in de maatschappij, voor een deel ook ijdelheid. Maar hij wilde in de voorgesprekken ook gewoon álles vertellen. Hij had aanvankelijk een mediaverbod, want hij was voorwaardelijk vrij. Nadat hij me dat eerst had toegezegd wilde hij me uiteindelijk toch niet met zijn privéomgeving in contact brengen. Die toezegging heb ik weliswaar op tape, maar als hij het er niet zo in wil hebben respecteer ik dat op dit moment, zeker gezien de voorgeschiedenis.”
Denkt u dat het mogelijk is dat iemand van de ene dag op de andere deradicaliseert?
Oey: „Niet zozeer van de ene op de andere dag. Walters heeft negen jaar vastgezeten. Hij was nog een kind toen hij erin ging. Over tien jaar is de situatie misschien weer anders. Maar je moet iemand net als Laura H. als een verloren schaap in de armen sluiten in plaats van haar weg te zetten en te isoleren.”