Wie stort er straks zijn buck bij Zuck?

Beseft Mark Zuckerberg wel goed waar hij mee bezig is? Die vraag dringt zich op na een week van mediagekte rond de nieuwe digitale munt van Facebook, de Libra. Alles – van een redding voor de 1,7 miljard mensen die nu geen bankrekening hebben tot een tijdbom onder het mondiale geldsysteem – kwam al voorbij in de vele reacties, alsmede hoog oplopende technische discussies over het al dan niet cryptokarakter van de munt.

En hoewel veel nog onduidelijk is, is één ding zeker: het initiatief van Zuckerberg & Co is tot op het hoogste financiële niveau niet onopgemerkt gebleven. En terecht. Een nieuwe digitale munt met de potentiële slagkracht van de Libra (Facebook heeft 2,4 miljard gebruikers) is per definitie een zaak van bankentoezichthouders en monetaire autoriteiten. Bank of England-president Mark Carney formuleerde het op een forum over twintig jaar euro in het Portugese Sintra zo: „Als de Libra een succes wordt, zal het onmiddellijk systemisch (cruciaal voor het functioneren van het betalingsverkeer, red.) zijn en zal het onderwerp moeten zijn van de hoogste standaarden van toezicht.” Hij zei er met een open geest naar te zullen kijken, maar waarschuwde dat dit niet betekent dat de deur voor Zuckerberg openstaat.

In een even vermakelijke als kritische serie artikelen op de site van de Financial Times ontleden een paar redacteuren wat de ‘Zuck Buck’ werkelijk is. Volgens hen is het niets minder dan een private variant van een mondiaal centralebankenstelsel, een soort private Federal Reserve dus. Als honderden miljoenen mensen hun nationale valuta omzetten in Libra en daarmee internationaal en tegen lage kosten via hun mobieltjes betalingen aan elkaar doen, ontstaat inderdaad een mondiale schaduwmunt.

Bankrekeninglozen

Volgens Wim Boonstra, economisch adviseur van de Rabobank, zal het zo’n vaart niet lopen. Hij is gematigd positief over de Libra. „Er zit massa achter in de vorm van alle bedrijven die meedoen, met uiteenlopende ervaringen”, zegt hij. Hij doelt op Mastercard en Visa, maar ook op een telecombedrijf als Vodafone. Boonstra denkt dat met name voor de bankrekeninglozen in opkomende markten de komst van de Libra een uitkomst kan zijn, precies de doelgroep die Facebook zelf ook op het oog zegt te hebben. Jaarlijks wordt er volgens de Wereldbank een kleine 500 miljard euro overgemaakt via private overboekingen van rijke naar armere landen. Dat gebeurt nu tegen hoge kosten (tot 11 procent van het overgemaakte bedrag is voor de uitvoerders, nu veelal banken, geldwisselaars of telecombedrijven). Facebook belooft dat voor veel minder te zullen doen.

Facebook mikt met de Libra dus gericht op de 1,7 miljard mensen zonder betaalrekening, veelal in ontwikkelingslanden. Tot nu toe haalt Facebook het grootste deel van zijn omzet (55 miljard dollar in 2018) uit de Verenigde Staten en Europa. De toegevoegde waarde is dat gebruikers eerder geneigd zullen zijn in het eigen netwerk te blijven en diensten als Facebook en WhatsApp (nog) intensiever zullen gebruiken – ook zakelijke klanten.

Voor Boonstra is het cruciaal dat de Libra een betrekkelijk stabiele munt zal worden die niet in plaats van, maar als aanvulling op bestaande geldstelsels wordt geïntroduceerd. „Je moet het eerder vergelijken met de begindagen van de euro, toen een aantal landen samen in de ecu stapte, de European Currency Unit, naast hun eigen munten”, zegt hij. Voor elke Libra die wordt uitgegeven zal de Libra Association een mandje van kortlopende staatsleningen of andere valuta aanhouden. Wordt die Libra weer ingeleverd, dan verdwijnt ook de dekking. Elke Libra wordt dus voor de volle honderd procent gedekt door liquide middelen, full reserve in monetair jargon. „Daarmee kan het geen wereldmunt worden.” Goed in de gaten houden dus, maar zeker niet op voorhand afwijzen, aldus Boonstra.

Monetair econoom en voormalig directeur van De Nederlandsche Bank Lex Hoogduin is kritischer. „Het kan een aanvulling zijn, of een totale disruptie”, zegt hij. „Ik sta open voor de potentiële mogelijkheden, maar ook voor de risico’s die kunnen optreden als dit proces zonder begeleiding door toezichthouders plaatsvindt. Zij moeten dus snel bepalen wat de Libra nu precies is. een valuta, een belegging of iets anders wat we nog niet kennen.”

Hoogduin: „De hamvraag moet zijn: is een private wereldomspannende digitale munt te verkiezen boven een publieke variant? Daar weet ik het antwoord wel op.” Hoogduin hoopt dan ook dat het slepende debat over een door centrale banken uitgegeven digitale munt met de komst van de Libra eindelijk eens wat vaart krijgt: „Alleen meer nee zeggen, wat centrale én commerciële banken tot nu toe doen, helpt ons niet verder. De technologie is er, laat Facebook zien. De toepassing ervan vergt nog veel denk- en ontwikkelingswerk.”

Overigens lijkt Facebook zich zeer bewust van de gevoeligheden op toezichts- en monetair vlak. De afgelopen maanden liepen medewerkers van het Libra-project de deur al plat bij toezichthouders om te praten over de regels waaraan de Libra zou moeten voldoen. De Amerikaanse centralebankpresident Jerome Powell erkende deze week dat ook de Fed met Facebook heeft gesproken, „zoals we met veel fintechbedrijven spreken”, haastte hij zich daaraan toe te voegen.

Apple Pay

Dat er behoefte is aan betalen via mobiele apps zie je bijvoorbeeld ook bij Apple. Dat bedrijf begon in 2014 met Apple Pay. Inmiddels werkt die betalingsmethode ook in Nederland. Het aantal iPhonegebruikers dat Apple Pay gebruikt wordt geschat op meer dan 380 miljoen mensen; Apple verwacht dit jaar tien miljard transacties te verwerken. Ter vergelijking: creditcardmaatschappij Visa verwerkte afgelopen jaar 123 miljard betalingen.

Het verschil met Facebooks Libra is dat Apple Pay een verlengstuk is van de betaalpas en betalingen vereenvoudigt. Je hebt nog altijd een eigen bankrekening nodig. Apple komt wel met een digitale creditcard, maar doet dat nog altijd in samenwerking met Goldman Sachs.

Apple laat zich er anders dan Facebook op voorstaan dat het helemaal niets wil weten van zijn gebruikers, ook niet wat ze met hun geld doen. „Jij bent niet ons product”, aldus Apple-baas Tim Cook.

Facebook heeft wat privacy betreft geen goede reputatie. Hoe gaat het bedrijf straks klanten ervan overtuigen om hun geld in beheer te geven? In de eerste plaats door te benadrukken dat de Libra los staat van Facebook. Ook staat in de voorwaarden van de Libra dat ‘sociale en financiële data niet gecombineerd moeten worden’. En Facebooks toekomstige betaalapp, de Calibra, belooft betaaldata niet te gebruiken ‘om advertenties te verbeteren’.

Maar Facebook heeft ook de reputatie om op eerder ingenomen standpunten terug te komen. Het bedrijf beloofde bijvoorbeeld bij de overname van WhatsApp dat gebruikersgegevens niet gecombineerd zouden worden met die van Facebook, maar deed dat toch.

Dat mensen er niet van houden dat hun betaaldata worden verspreid, merkte Facebook al in 2009. Toen stopte het sociale netwerk met Beacon, een omstreden advertentietechnologie die online aankopen van Facebookleden rondstuurde in hun vriendengroep. Zo kon je zien welke spullen je Facebookvrienden kochten.

Van de grond

Facebook is weliswaar machtig – zo machtig dat in de VS wordt aangedrongen op splitsing van het bedrijf – maar niet alles wat het bouwt, verandert in goud. Het sociale netwerk ontwikkelde in 2009 al eens een betaalsysteem: Facebook Credits. Met deze digitale tegoedbonnen kon je aankopen doen, bijvoorbeeld in games. Facebook Credits werd wegens gebrek aan succes na vier jaar weer van de markt gehaald.

Ook de Libra zou een van de hypes kunnen zijn die als een nachtkaars uitgaat, of helemaal niet van de grond komt zoals het plan om internet via zwevende drones te verspreiden of gratis webtoegang te bieden via Internet.org. In die projecten presenteerde Facebook zichzelf ook als een altruïstische, neutrale partij die het beste voorheeft met de allerarmsten.

In een netwerk van 2,4 miljard gebruikers – WhatsApp heeft er nog eens 1,5 miljard – overziet Facebook niet altijd wat de consequenties zijn van vernieuwingen. Zo onderschatte Facebook dat apps van derden er met gebruikersdata vandoor konden gaan, verslikte het zich in nepnieuws en krijgt het maar moeizaam grip op gewelddadige video’s.

Die naïviteit kan het bedrijf zich niet permitteren op de betaalmarkt; de Libra faciliteert straks transacties die mogelijk ook voor criminele doeleinden gebruikt kunnen worden. Daarop is toezicht nodig.

Wat dat betreft is het bemoedigend dat Facebook serieuze partners zocht en vond, en dat het de eigen invloed in de Libra meteen bij de lancering decimeert. Er is geen beter moment denkbaar om dit te introduceren, zei Facebooks Libra-bedenker David Marcus in een interview met CNBC. „Wij hebben geen controle over dit netwerk. Dat is de manier om het vertrouwen van mensen te winnen.”

Het afstoten van de controle is ongetwijfeld ook nodig om autoriteiten ervan te overtuigen dat het een goed idee is om een megabedrijf met een monopoliepositie in sociale netwerken straks ook nog eens wereldomvattend financieel netwerk te laten bouwen.