‘De magic van Geert Wilders werkt niet meer vanzelf’

De PVV is Geert Wilders en Geert Wilders is de PVV. Zo is het altijd geweest en zo zal het altijd blijven – als het aan Wilders ligt. Maar de ‘onemanshow’ vertoont gebreken, constateren (oud-) PVV’ers. En Wilders weet zelf ook, zo bleek deze week, dat hij moet veranderen om de val van zijn partij te breken.

Afgelopen week kreeg de PVV dramatisch nieuws te verwerken: bij de verkiezingen voor het Europees Parlement zakte de partij van vier naar nul zetels (als de Brexit doorgaat, krijgt de partij mogelijk nog één zetel). Het was geen incident: bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart verloor de PVV al flink, in de Eerste Kamer gaat de partij van negen naar vijf zetels. Bij de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar vielen de resultaten ook al zwaar tegen en mislukte de poging om een echt brede volkspartij te worden.

Wilders moest er afgelopen dinsdag zichtbaar aan wennen om vragen te beantwoorden over het voortbestaan van zijn partij. Omringd door journalisten en camera’s probeerde hij te ontspannen, maar trillende vingers drukten tegen zijn broeksband. Ook zijn uitval tegen een journaliste die per ongeluk tegen hem aan stootte („Wil je mij niet aanraken alsjeblieft!”) was tekenend.

Lees ook: na het verlies bij de Provinciale Statenverkiezingen twijfelden PVV’ers ook al aan het bestaansrecht van de partij

Wilders had mails gekregen van kiezers, vertelde hij. Steunbetuigingen, maar ook boze mailtjes. Waarom hadden ze de PVV niet gezien in de campagne? En dus was Wilders – en dat gebeurde niet eerder – openlijk zelfkritisch. De PVV is het contact met de kiezers kwijt, concludeerde hij. „We moeten veel meer zichtbaar zijn, bijeenkomsten en acties organiseren. Vroeger deden we dat ook meer. We moeten de straat weer op.”

‘Niet alles kan via Twitter’

De door NRC geraadpleegde PVV’ers vinden ook dat er iets moet veranderen. Zo zegt afzwaaiend Europarlementariër André Elissen: „Je kunt niet alles via Twitter doen. De automatische piloot moet eraf.”

Waarom is Wilders bijvoorbeeld niet de strijd aangegaan met Thierry Baudet, vraagt oud-PVV’er Hero Brinkman zich af. Forum voor Democratie heeft recent grote successen geboekt, maar Wilders en Baudet vielen elkaar niet aan en verschillen werden nauwelijks benoemd. Brinkman vindt dat Wilders scherp had moeten reageren op Baudets essay in American Affairs, waarin hij controversiële uitspraken doet over vrouwenrechten, abortus en euthanasie. Brinkman: „Ik dacht: Geert, ga uit je dak over LHBTI-rechten, zeg dat vrouwen niet alleen achter het aanrecht moeten staan en dat abortus een natuurrecht is. Dan heb je zo al drie punten te pakken.”

Het valt de laatste tijd vaker op: Wilders is minder scherp dan in de beginjaren van zijn partij. Het klimaatdebat liet hij bijvoorbeeld volledig aan Forum voor Democratie, wat Baudet veel stemmen opleverde. En dat terwijl de PVV het inhoudelijk eens is met Forum: beide partijen zijn tegen vergaand klimaatbeleid. Het was een bewuste keuze van Wilders om het klimaat te laten schieten: kiezers stemmen niet op de PVV vanwege het klimaat, redeneert hij.

Maar ook bij het Marrakesh-pact, dat wél op het belangrijkste terrein van de PVV ligt, maakte hij een grove inschattingsfout. Bij debatten over de VN-migratieovereenkomst sneeuwde de PVV volledig onder. Opnieuw was het FVD dat het onderwerp op de agenda zette en er veel aandacht – en kiezers – mee trok. Binnen de PVV wordt dit als een blunder beschouwd.

Als hij uit zijn gepantserde wagen stapt op de markt van Spijkenisse heeft hij nog steeds zijn aura en charisma

In tegenstelling tot Baudet haalt Wilders zelden nog journaals en voorpagina’s met eigen plannen of uitspraken. Toevallig haalde hij vrijdag nog het nieuws omdat hij was geblokkeerd op Twitter, vanwege een bericht over de „de sukkels van D66”, maar de afgelopen maanden zat hij vooral teruggetrokken in een beveiligde gang van de Tweede Kamer, nauwelijks zichtbaar voor publiek en pers.

Een voormalig Tweede Kamerlid: „Dat hij niet zichtbaar is, zal hem het meeste pijn doen. Wilders is een langspeelplaat geworden, wie spreekt dat nog aan?” Een oud-Europarlementariër: „De magic van Geert Wilders werkt niet meer vanzelf. Hij moet leveren.” Beide oud-PVV’ers willen niet met hun naam in NRC. Ze willen af van het PVV-stigma.

De genoemde onzichtbaarheid geldt ook voor verkiezingscampagnes. André Elissen, die door het verlies bij de Europese verkiezingen zijn baan als politicus verloor, zegt: „Laat ik het heel voorzichtig formuleren: onze campagne had steviger gekund.” De slogan ‘Nexit!’ vond Elissen niet goed gekozen. Hij had liever aan de kiezers uitgelegd dat de PVV eerst groot wilde worden in Europa, samen met rechts-conservatieve Europese ‘familieleden’ die wél wonnen, zoals Lega (Italië), Vlaams Belang (België) en Rassemblement National (Frankrijk).

Waarom hij dat niet heeft gedaan? „Als nummer vier op de lijst heb ik niet veel te vertellen over de strategie tijdens de campagne. Dat is aan Den Haag.”

Géén ledenpartij

Wanneer het slecht gaat met de PVV, treedt vrijwel altijd hetzelfde mechanisme in werking. De meeste PVV’ers willen er niet over praten. Een kleine minderheid eist dat de partij democratischer wordt. Er moeten leden komen en partijcongressen, inspraak en debat. Dat zou dé manier zijn om weer in contact te komen met kiezers.

René Dercksen, PVV-fractieleider in de Provinciale Staten van Utrecht en tot deze week senator, zei tegen RTV Utrecht: „We zijn teleurgesteld in hoe de partij zich ontwikkelt en zich niet zal ontwikkelen […] Iedereen die vooruit wil, wordt weggeduwd.”

Het doet denken aan het vertrek van Hero Brinkman in 2012. Hij wilde een democratische partijstructuur. Toen Wilders die weigerde op te zetten, vertrok Brinkman. Hij zei destijds dat Wilders „moedwillig” niet wilde werken aan „een PVV voor de toekomst”.

Tegenwoordig heeft Brinkman een restaurant in Den Haag, BBQ Hero’s. Terwijl hij wat houtskool onder de grill gooit („timing is alles bij barbecue”), zegt hij: „Wilders had negen jaar geleden al moeten democratiseren. Hij moet de partij verbreden en verdiepen. Hij kan niet meer vertrouwen op het idee dat er altijd wel mensen op hem zullen stemmen.”

Een ander oud-Kamerlid denkt dat Wilders helemaal niet wíl bouwen aan de partij: „Er is nooit een politieke horizon geweest. Geert wil in de Tweede Kamer zitten en zijn geluid laten horen, dat is het enige doel.”

De reactie van Wilders deze week wijst inderdaad in die richting. Hij maakte direct duidelijk dat de partij niet zal veranderen. „Voor een groot deel ben ik de PVV”, zei Wilders – en dat moet dus zo blijven. Daarom is zijn enige antwoord: vaker de straat op. Het oud-Kamerlid denkt dat het effect kan hebben om zichtbaarder te worden. „Als hij uit zijn gepantserde wagen stapt op de markt van Spijkenisse heeft hij nog steeds zijn aura en charisma.”

Zo blijft Geert Wilders de belangrijkste troef die Geert Wilders zal inzetten. Al moet hij met een rollator door de gangen van de Tweede Kamer lopen, zei Wilders, dan nog zal hij het stokje niet overdragen: „Ik zal nooit aftreden. Nooit.”