Opkomst en ondergang van een bevlogen Kamerlid

Zijn voortijdige afscheid kwam niet onverwacht. Vanaf het moment dat Zihni Özdil op 23 maart 2017 „verklaart en belooft” zijn taken als Tweede Kamerlid goed uit te voeren, speculeren journalisten, collega’s in de Kamer en ook hijzelf geregeld over de vraag of hij de rit zal uitzitten.

Özdil begint vol overtuiging aan zijn nieuwe missie. En met trots. Daar staat hij, kleinzoon van een Turkse geitenhouder, opgegroeid in Rotterdam-Zuid, opgeklommen tot succesvol academicus en nu Tweede Kamerlid voor GroenLinks. Ka-mer-lid! Vrienden zien hem stralen als nooit tevoren, in zijn pak met das.

Een jaar eerder is hij door partijvoorzitter Marjolein Meijer gevraagd om Kamerlid te worden. Özdil twijfelt. Hij is een onder studenten populaire docent aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, waar hij geschiedenis doceert. Zijn columns in NRC worden goed gelezen. Daar is hij trots op. Hij wil de nieuwe Bas Heijne worden, zegt hij soms tegen vrienden. Moet hij dat opgeven voor een onzeker bestaan in de politiek, waar er zomaar nieuwe verkiezingen kunnen komen, waar hij als creatieve vrijdenker zijn onafhankelijkheid moet opgeven voor een partijlidmaatschap?

Özdil praat erover met vrienden. Journalist Max van Weezel, die dan al veertig jaar op het Binnenhof rondloopt, vertelt hem over fractiediscipline, over het politieke handwerk. Özdil is niet naïef, zeggen vrienden. Hij weet waar hij aan begint, dat hij compromissen met zijn idealen zal moeten sluiten. Je kunt columns blijven schrijven, denkt Özdil, of ook daadwerkelijk proberen iets te veranderen. Hij kan het goed vinden met partijleider Jesse Klaver, een generatiegenoot die dol is op Özdils scherpe columns.

Hij zegt ‘ja’ en komt op plek 8 van de kandidatenlijst – de hoogste nieuwkomer, zonder politieke ervaring bovendien. Hij is nadrukkelijk aanwezig in de verkiezingscampagne als aangever van Klaver bij zijn druk bezochte meetups.

Binnen een maand na zijn beëdiging klaagt de dan 35-jarige parlementariër openlijk „bekaf” te zijn. Hij is naar eigen zeggen te fanatiek in alle dossiers gedoken waar hij over gaat. De fractieleiding heeft veel vertrouwen in de historicus en columnist. Hij heeft een loodzware portefeuille gekregen, met onder meer hoger onderwijs, pensioenen en de arbeidsmarkt.

Een maand na zijn aantreden houdt Özdil zijn bevlogen maidenspeech, in een debat over de arbeidsmarkt met toenmalig PvdA-minister Lodewijk Asscher. Özdil houdt een fel, links betoog, met stevig taalgebruik: „poep”, neoliberalisme als „achterlijke ideologie” en „geouwehoer”. Hij valt de rechtse politiek aan die Europese idealen als solidariteit, gelijkheid en vrijheid „in de prullenbak heeft gegooid”.

PvdA-leider Asscher reageert verheugd over Özdils debuut. „Ik houd er wel van, binnenkomen met een getrokken middelvinger naar iedereen om u heen.”

Zijn eigen partijtop is minder enthousiast. Özdil krijgt vanuit de fractie te horen dat het wel een onsje minder kan. „We moeten nog wel met andere partijen verder kunnen”, wordt hem verteld. Klaver onderhandelt dan nog met VVD, CDA en D66 om tot een coalitie te komen.

Na een jaar begint Özdil echt te twijfelen. GroenLinks doet zich naar zijn idee veel linkser voor dan de partij echt is. Onder Klaver moet elk plan dat een Kamerlid oppert financiële dekking hebben: wil iemand honderd miljoen euro extra voor onderwijs, dan moet hij ook aangeven waar er dan honderd miljoen af moet. Özdil geloofde als academicus al niet in die orthodoxie, maar nu moet hij het als Kamerlid wel uitdragen. Het voelt alsof ze kiezers om de tuin leiden door een verhaal over revolutie te vertellen, terwijl hij niet écht de andere kant op mag. De partij is te zeer gericht op toekomstige regeringsdeelname, vindt hij.

‘Onemanshow’

Ook hekelt hij de permanente campagne, waarin alles om partijleider Klaver draait. „Zihni háát de persoonsverheerlijking rond Jesse”, zegt een partijgenoot met wie Özdil veel spreekt. „GroenLinks is te veel een onemanshow geworden.”

In de fractie komt dit tot uiting in de verdeling van het fractiebudget. Al het geld voor ondersteunende medewerkers – zo’n twee ton per Kamerlid – gaat in de grote pot. Een groot deel gaat naar ‘team-Jesse’, de club rond de partijleider. Özdil ergert zich eraan dat dit geld óók wordt ingezet voor het socialemedia-team dat vooral tot taak heeft om Klaver goed in beeld te brengen. Terwijl hij zelf overloopt van het werk.

Het fractiebestuur heeft, andersom, ook moeite met de solistische en soms recalcitrante werkwijze van Özdil. Bij lastige discussies houdt hij zich soms onbereikbaar en maakt hij een wantrouwende indruk.

Özdil bespreekt zijn frustraties met een handjevol vertrouwelingen: vrienden in Amsterdam, Kamervoorzitter Khadija Arib, een paar collega’s in de fractie bij wie hij zijn hart kan luchten. Met name mede-onderwijswoordvoerder Lisa Westerveld, met wie hij lange tijd een kamer deelde. En Corinne Ellemeet, woordvoerder zorg, hoofd van het cluster ‘Verzorgingsstaat’, waarvan ook Özdil deel uitmaakt.

In november 2018 stort Özdil in; hij krijgt een burn-out en moet op doktersadvies rust houden. Na het kerstreces is hij al terug. Er is weinig ten goede veranderd. Özdils verwijdering met de fractietop escaleert. Helemaal als hij eind april, na een hoorzitting over academische vrijheid, een foto twittert met de rechtse onderzoeker en FVD-sympathisant Sid Lukkassen. Linkse twitteraars vallen over hem heen: hij zou heulen met racisten. Boze leden nemen contact op met het partijbureau en dreigen hun lidmaatschap op te zeggen.

Vice-fractievoorzitter Kathalijne Buitenweg is razend en appt Özdil onomwonden: „Ik wil dat je helemaal niet meer twittert totdat wij elkaar gesproken hebben”. Geïrriteerd stuurt hij terug: „Laten we voor jouw bestwil en voor de geloofwaardigheid van GroenLinks als vrijzinnige partij, doen alsof je dit bericht, waarin je een Kamerlid het zwijgen probeert op te leggen, niet hebt verstuurd.”

Vlucht naar voren

Het grootste conflict moet dan nog komen. Het gaat over een voor GroenLinks heikel dossier: het leenstelsel voor studenten. Dat was onder het vorige kabinet, Rutte II, met persoonlijke inbreng van Jesse Klaver bedacht als goedkoper alternatief voor de bestaande basisbeurs – tot verdriet van veel partijleden.

Ook fractiewoordvoerder Özdil is kritisch: hij wil weer terug naar het oude systeem. Hij weet zich gesteund door een motie in die geest die op het partijcongres in februari wordt aangenomen. Maar de fractie doet daar niks mee. Begin mei besluit Özdil tot een gewaagde vlucht naar voren. Hij neemt, zónder overleg met de fractie, in een interview in dagblad Trouw openlijk afstand van het leenstelsel.

Lees ook: Hoe een vorig conflict binnen de fractie GroenLinks-leider best goed uit kwam.

Hoewel Klaver niet op het Binnenhof is – hij heeft begin mei een derde zoon gekregen en neemt na het meireces nog een paar dagen vaderschapsverlof op – lijkt hij kort na het interview in Trouw de lijn van Özdil te steunen. GroenLinks, schrijft hij in een mail aan de leden, gaat nadenken over een „beter stelsel”. „Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.”

Toch komt het niet meer goed. Klaver voelt zich aangevallen door Özdil en wil voor een nieuw stelsel alle opties openhouden. Özdil voelt zich op zijn beurt onder druk gezet om daarmee in te stemmen, terwijl hij duidelijk heeft laten blijken dat er wat hem betreft voor een ‘leencomponent’ in een nieuw stelsel geen plaats meer is. In de eerste fractievergadering na het meireces legt Özdil dat uit. Maar als hij een dag later de notulen leest, is zijn voorwaarde daar niet in opgenomen. Er staat dat de GroenLinks-fractie een nieuw leenstelsel niet uitsluit. Özdil probeert zijn voorbehoud alsnog in het verslag te krijgen.

Nadat Özdil in Trouw afstand neemt van het leenstelsel, komt het niet meer goed

Ruim een week later, op woensdagochtend 22 mei, moet Özdil langskomen bij Klaver. Ze spreken elkaar voor het eerst na het interview in Trouw. Klaver eist dat Özdil erkent dat hij met het interview de partijtop heeft geschoffeerd. En inhoudelijk moet hij ermee instemmen dat alle opties voor een hervormd leenstelsel open staan. Omdat het gesprek in de ogen van Özdil escaleert en onder vier ogen is, probeert hij het met zijn smartphone op te nemen. Hij vertelt er achteraf over aan een collega, die het doorvertelt aan Klaver.

Dinsdag wordt Özdil opnieuw op Klavers kamer ontboden. Hij wordt geconfronteerd met het verhaal van de opname. Een motie van wantrouwen, oordeelt Klaver, en dat is onacceptabel. Even later komt de gehele fractie bijeen – minus Özdil – om over de ontstane situatie te spreken.

Rond half 8 krijgt Özdil van Klaver, in aanwezigheid van vice-fractievoorzitter Buitenweg, het oordeel te horen. „Er is een ernstige vertrouwensbreuk. De fractie wil niet met je verder.” Kort daarop kondigt Özdil op sociale media zijn vertrek aan. In een e-mail aan leden heeft Klaver het over „ontoelaatbaar gedrag”. „Karaktermoord”, noemt Özdil dat op Facebook. De volgende dag zegt Klaver bij de NOS dat hij spijt heeft van dat „moddergooien”. „Lelijke politiek.” De partij wil verder niet meer inhoudelijk reageren op de kwestie, laat een woordvoerder donderdag weten na vragen van NRC.