De ‘blote wilden’ moeten wijken voor de megasauna

De saunameester rent met een emmer ijs langs de saunagasten, gekleurde spots flitsen aan en uit. Op een ledscherm van 4,5 meter breed schieten beelden voorbij van een haastige, grootstedelijk omgeving. Father time, only you can turn the page, schreeuwt Richie Sambora door de speakers. Tijdens de climax van de jaren-90-rockhit smijt de saunameester, báf, twee handen ijs op de kooltjes en zwiept zijn handdoek boven zijn hoofd. Don’t tell me it’s too laaaate…. Gesis, snerpende gitaren, flitslicht.

Druipend en puffend schuifelen de saunagasten naar het licht, naar buiten, richting de douchegrot van spuitbeton aan het einde van het grasveld. Nou, zegt er één. „Dat was een hele showvoorstelling.”

Duizend-en-één-nacht-megasauna Thermen Berendonck is nog maar net open, maar de parkeerplaats staat al vol Nederlandse en Duitse nummerplaten. In de sauna-tuin steekt het grondzeil nog onder de kiezels uit en bungelen de prijskaartjes aan de buxusboompjes. Werklui met dikke fleecetruien vermijden oogcontact met de gasten die rillend op weg zijn naar de Chaay Ghar-thee-opgietsauna en het zoutbadkasteeltje.

De burgemeester van het nabijgelegen Wijchen is dolblij met het nieuwe wellnesscomplex van de familie Dolman. „Wat is het geweldig geworden”, twitterde hij een dag voor de opening. „Vanaf morgen baadt u in Indiase sferen.”

Wij lopen hier los rond. Voor hen zijn wij blijkbaar de blote wilden

Marjolein Hermsen uitbaatster natuurcamping

Vanaf een afstandje kijkt Marjolein Hermsen misprijzend naar het Taj Mahal-gebeuren, dat een forse hap uit de oever van recreatieplas Berendonck neemt. Ze wijst op een gat in de grond. „Ze hebben die sauna gewoon bovenop een dassenburcht gebouwd.” Wijzend naar een handvol fragiele fruitboompjes: „En dat is het smikkelbos dat de dassen kregen ter compensatie. Je gelooft het toch niet?”

Hermsen, uitbaatster van een natuurcamping, struint met acupunctuurarts Ton de Bruin en oud-docent Engels Greet Goverde door de struiken rond de plas. Ze kennen elkaar van het naaktstrand. Met stickers, posters en procedures bij de Raad van State streden ze tegen de komst van de megasauna, maar verloren.

En dus kijken ze voortaan vanaf hun naaktstrand uit op wat de eigenaar van de grond, het bedrijf Leisurelands, trots een „kwalitatief hoogwaardige recreatievoorziening” noemt. Waar vroeger bomen stonden en de recreant zijn picknickkleed neerlegde, worden nu royale pachtinkomsten en werkgelegenheid gegenereerd. Langs de oevers van de plas zijn de kronkelende smalle fietspaden vervangen door rechte, onderhoudsarme wegen van beton. De bruggetjes zijn ingewisseld voor kleine dammen met pijpen, ondoorzichtige bosschages gesnoeid voor meer „sociale veiligheid”.

Erik Droogh, drijvende kracht achter Leisurelands en tot 1999 financieel directeur van een beursfonds, heeft weinig op met protesten tegen sauna en kaalslag. Berendonck is groen, maar geen officieel natuurgebied, zegt hij. Om dat te onderstrepen liet hij zich in 2016 fotograferen naast een boom, kettingzaag in de hand.

Publieke taak

Leisurelands – „duurzaam recreëren” – is uniek in opzet. De bv, met hoofdkantoor in de Arnhemse straat Kermisland, is eigendom van 21 gemeenten die evenzoveel wethouders afvaardigen naar de aandeelhoudersvergadering. Dividend wordt niet uitgekeerd, de winst gaat het bedrijf weer in om tot in de lengte der dagen twintig recreatiegebieden in Gelderland te onderhouden. Ondanks die publieke taak en de publieke aandeelhouders is de blik nadrukkelijk op de markt gericht.

Tot 2015 heette de organisatie nog RGV, Recreatie Gemeenschap Veluwe, naar de gemeenten op en rond de Veluwe. Zij deden de afgelopen decennia hun plassen over aan het recreatiebedrijf, met een afkoopsom erbij. In ruil daarvoor kregen ze aandelen in RGV en de garantie dat het bedrijf hun plas kosteloos zou onderhouden. Omdat RGV te sterk werd geassocieerd met de overheid, zo staat in huisblad Leisure Times, werd in 2015 gekozen voor Leisurelands, een naam met „een internationale uitstraling”.

RGV/Leisurelands werd in 1999 verzelfstandigd. Van eenvoudig gesubsidieerd recreatieschap, zoals er zo veel waren in Nederland, is het uitgegroeid tot een ambitieus en commercieel recreatieconglomeraat. Financieel gezien is het Leisurelands-model een voorbeeld voor lokale overheden, die overal in Nederland worstelen met verlieslatende recreatiegebieden. Privatiseren ligt dan voor de hand. Gemeenten hebben het druk genoeg met alle extra taken die zij van het Rijk hebben gekregen.

Directeur Droogh bestiert zijn twintig recreatiegebieden met 30 man; 15 op kantoor, 15 in de buitendienst. Geld is er in overvloed. Leisurelands heeft bezittingen van zo’n 80 miljoen euro, belegd in onder meer aandelen en in 700 hectare landbouwgrond. Er is budget voor experimenten met biomassa en investeringsfondsen en recreatieondernemers kunnen aankloppen voor financiële steun.

Droogh profiteert zelf ook. Met zijn salaris van bijna 310.000 euro (waarvan 65.000 euro „prestatiebeloning”) is hij een van de best betaalde werknemers van een overheidsbedrijf in Nederland. In sommige aandeelhoudende gemeenten was kritiek op de hoogte van dit bedrag, maar Droogh ziet geen problemen. Qua juridische structuur is Leisurelands vergelijkbaar met Schiphol of de havenbedrijven, zegt hij. „En mijn salaris is vastgesteld toen ik in dienst kwam. Niemand heeft het erover, behalve een enkele journalist”.

Hij vertelt dit strak in pak, in zijn werkkamer in Arnhem. Over de volle breedte van de muur hangt een kaart van Leisurelands. Uren kan hij praten, over hoe hij het leeglopende platteland een renaissance wil geven door zinvolle werkgelegenheid te creëren en over duurzame investeringen, in drijvende zonnepanelen en windmolens. De gemeenten, constateert hij, zijn zeer tevreden dat iemand eindelijk werk heeft gemaakt van hun probleemplassen.

Bootjes en festivals

Er is ook een ander verhaal over Erik Droogh. Dat vertellen recreanten als Marjolein en Ton, en de honderden omwonenden en natuurliefhebbers die moeite hebben met de zakelijke plannen. Want waar Leisurelands komt, komen conflicten, blijkt uit onderzoek van NRC. Over rust, geld, groen en over de vraag van en voor wie de openbare ruimte nu eigenlijk is.

Bij de Slingeplas, een klein, ongerept recreatiemeer vlak naast het vestingstadje Bredevoort in de Achterhoek, is goed te zien hoe zo’n conflict ontstaat. Milieukundige Tonny Stoltenborg, 65 jaar, paardenstaart, ligfiets, wandelt in twintig minuten om de plas. Hij wijst om zich heen. „Dit is het”, zegt hij „Water, gras, struiken, bomen en riet. Meer niet.”

Maar niet lang meer, als het aan Leisurelands ligt.

In 2013 breidde het bedrijf voor het laatst uit, door overname van vijf recreatiegebieden in de Achterhoek. De Slingeplas, 34 hectare, is er één van. De plannen van Droogh werden vorig jaar duidelijk: Leisurelands wil in de plas vijftig drijvende recreatiewoningen leggen, een groepsaccommodatie openen, een strandje afsluiten, bootjes toelaten, een vlonderpad over het water aanleggen en ruimte geven aan festivals voor maximaal vijfduizend bezoekers. De resterende natuur is ingetekend als „groen decor”.

De Bredevoorters voelden zich overvallen. Een inloopavond met Droogh en de wethouder over het bestemmingsplan dat dit allemaal regelt, verliep vorig jaar desastreus. Onverwachts kwamen een paar honderd mensen opdraven, die op hoge toon opheldering eisten.

Tonny Stoltenborg: „Ze willen van de plas een pretpark maken”. Hij snapt best dat onderhoud iets kost. „Maar je kunt toch ook natuurgerichte recreatie aanbieden en daar een paar euro mee ophalen? Vleermuizen spotten of vlinders tellen, met koffie en gebak toe?”

De inwoners van Bredevoort kunnen nergens terecht met hun klachten, zegt Stoltenborg. Niet bij Droogh, want die is de architect van de plannen met de Slingeplas. Niet bij de gemeenten die aandeelhouder zijn van Leisurelands, want zij bemoeien zich niet met de dagelijkse koers. En ook niet bij de lokale CDA-wethouder, want die staat achter het plan.

Thermoskan

Halverwege de informatieavond greep Tonny Stoltenborg de microfoon. „Er moet meer informatie komen, heb ik gezegd.” Maar toen die informatie volgde, zagen de bewoners de vernieuwing van de plas al helemaal niet meer zitten. Bij een later gesprek kwam er een dreigement, vertelt Stoltenborg. „Droogh zei toen dat hij – als zijn plannen niet door konden gaan – een hek om de plas zou zetten.” Stoltenberg is nog boos. „Een hék! Leisurelands houdt gewoon niet van mensen die hun eigen thermoskan meenemen.”

Tja, zegt Droogh daarover. „Dat de inwoners zich overvallen voelen is spijtig, maar onjuist. Het is een recreatieplas, geen natuurgebied. En de gemeenteraad heeft het goedgekeurd. We hebben die plassen overgenomen op voorwaarde dat we 3 procent van het gebied mochten bebouwen om aan geld te komen.”

Verantwoordelijk wethouder Ted Kok zit er flink mee in zijn maag. Noodgedwongen trok hij het bestemmingsplan dat Leisurelands alle ruimte gaf weer in. „Toen ze de plas overnamen, was er weinig belangstelling vanuit de omgeving. De hoge opkomst en alle geuite bezwaren op de inloopavond waren een verrassing.”

Hoe verder? „Als er niks mag van de bewoners”, zegt Kok, „dan moet Leisurelands de plas misschien maar afstoten.”

Ook elders is er hoogoplopend verzet tegen het recreatiebedrijf. Zo wil Leisurelands een strook langs het Veluwemeer – Strand Nulde, Strand Horst – laten bebouwen. Daar moet een hoogbouwhotel komen, een evenementenhal, een beachclub met trouwkapel, een boothuis, een vakantiepark vol lodges, een haventje met drijvende recreatiewoningen, een uitbreiding van de paintball en de golfbaan en een business beach met vergaderboomhutten. Alleen al bij de gemeente Ermelo kwamen 130 bezwaren binnen van omwonenden die geluidoverlast en lelijk uitzicht vrezen.

Bij de Rhederlaag, zo’n 15 kilometer van Arnhem, is de sfeer verhard sinds een aannemer van Leisurelands asbesthoudend bouwpuin op de oevers stortte. Dat is in onderzoek, zegt Droogh. Maar de kwestie heeft het verzet van omwonenden tegen nieuwe huisjes, drijvende recreatiewoningen en hervatting van de lucratieve zandwinning door Leisurelands alleen maar aangewakkerd.

Verderop bij het Kievitsveld richt het protest zich op het te bouwen ‘ontbijthotel’. Bij weer een volgende plas, de Nevelhorst, liep men te hoop tegen het plan de hele plas maar te dempen, omdat die te weinig bezoekers trok.

Droogh haalt zijn schouders op. „Wat je ook doet, er wordt altijd emotie gemobiliseerd”. Hij begrijpt het wel. „Mensen zijn gewoontedieren. Als je de brievenbus afpakt waar ze eens per jaar een kerstkaartje instoppen, zijn ze boos. Idem dito voor de recreatieplas waar ze vroeger met hun kinderen gingen zwemmen.” Hij wijst op de bezoekerscijfers aan de plassen en de ondernemingen, die naar een record van 7,5 miljoen stegen.

Beleggen in boerenland

Wie zich verdiept in de cijfers van Leisurelands, ziet dat het Gelderland zakelijk is ontgroeid. Droogh kijkt naar heel Nederland – en zelfs naar Polen voor wat hij „maatschappelijk rendement” noemt.

Rond de Gelderse plassen komt de omzet uit parkeerkaarten, grootschalige evenementen, dance-events en pachtsommen. Van de kioskhouder tot de sauna-ondernemer: allemaal betalen zij een jaarlijkse vergoeding aan Leisurelands. De inkomsten hieruit zijn net iets lager dan alle kosten die Leisurelands maakt.

Dit wordt ruimschoots terugverdiend met beleggingen. Leisurelands zit in aandelen, deposito’s en als het zo uitkomt in renteswaps, staat in de jaarverslagen. En het belegt sinds een jaar of vijf in boerenland. Droogh mag graag vertellen dat hij de agrarische grond koopt „bij de buren”, omdat dat „bijdraagt aan het instandhouden van het platteland”. En dat Leisurelands „een tractor kan lenen” bij een boer wiens land hij heeft gekocht.

Maar onderzoek in het kadaster laat zien dat Leisurelands overal grond koopt. Bijvoorbeeld in 2013 een strook langs de A73, voor ruim 2 miljoen euro. De verkoper, de gemeente Beuningen, kreeg haar plannen met de strook niet van de grond. Droogh kijkt of er nu windmolens of een zonnepark op zou passen.

De lucht, het water, de natuur, dat is ons gemeenschappelijk bezit

Greet Goverde oud-docent en naaktrecreant

Ook kocht Leisurelands honderden hectares landbouwgrond buiten Gelderland. Ruim 70 hectare nabij Dordrecht (à bijna 5 miljoen euro), 12 hectare rond Oss (678.000 euro) en percelen in plaatsen als Schijndel, Vianen, Woudrichem en Hoogeveen. Leisurelands verpacht het land aan de zittende boeren. Dat is volgens Droogh „veiliger dan beleggen in aandelen”.

Daarnaast is er recreatiegeld over om in Drooghs woorden te „pionieren”. Vanwege „de energietransitie” heeft Leisurelands geïnvesteerd in het bedrijf Biomass Energy Services, dat snipperhout van de recreatiegebieden verstookt tot elektriciteit. En in Transmatch Energy Advisors, een start-up die adviseert over „grootschalige zonne-energieprojecten”. Droogh praat graag over zonnepanelen op de parkeerterreinen en drijvend op het water.

Mislukkingen zijn er ook. Het investeringsfonds voor de recreatiesector Leisure Investments is dit jaar opgedoekt. Er waren te weinig levensvatbare projecten. En Droogh wilde de schijn van belangenverstrengeling voorkomen. „We deden dat fonds samen met recreatiebedrijf Molecaten. En in onze raad van commissarissen zit sinds kort iemand van Molecaten. Dat wilden we niet langer.”

Avonturen in Polen

Die schijn speelt ook de avonturen van Leisurelands in Polen parten, blijkt uit onderzoek door NRC. Op 6 november 2014 ondertekende Droogh, in het bijzijn van een vertegenwoordiger van de Nederlandse ambassade in Warschau, namens Leisurelands een intentieverklaring in de Zuid-Poolse stad Zywiec. Samen met een consortium van Nederlandse organisaties beloofde hij bij te dragen aan de ruimtelijke ontwikkeling van deze waterrijke regio. Een andere ondertekenaar: adviesbureau RDH Architects Urbaniści Polska, waarbij architect Huub Droogh – broer van Erik – nauw betrokken was.

Het is het begin van een jarenlange flirt van de beheerder van Gelderse zwemplassen met het voormalige Oostblokland. De gebroeders Droogh organiseren een studiereis naar Zywiec en bezoeken er de gemeenteraad. De Polen bezoeken op hun beurt de plassen van Leisurelands. In april 2017 richten Erik en Huub het Poolse bedrijf RDH Financial Investment op in Poznan, zo blijkt uit het Poolse handelsregister.

Een onbeduidende privé-investering, zegt Droogh desgevraagd. „Dat bedrijfje heeft helemaal geen activiteiten ontplooid. En met Leisurelands hebben we alleen maar een paar adviezen gegeven in Polen. Ik moet niets hebben van verhalen over belangenverstrengeling.”

Zo heeft Droogh overal een antwoord op, ook op het verwijt dat hij ondernemers voortrekt. Zoals de familie Dolman, uitbater van de megasauna’s bij Bussloo en Berendonck op Leisurelandsgronden. Recent kregen de Dolmans een sauna in een uithoek van Nederland aangeboden, in het Noord-Groningse dorp Bad Nieuweschans, vlakbij de Duitse grens.

Maar de familie had niet genoeg cash. Op 14 maart van dit jaar, zo blijkt uit het kadaster, kocht Droogh daarom de grond onder de Groningse sauna, om die direct te verpachten aan de saunafamilie. Een buitenkansje voor de Dolmans, die mede dankzij de 3 miljoen euro van Droogh de overname konden financieren. De familie wil niet reageren op vragen over de deal.

Voortrekken? Droogh: „Elke horecaondernemer met een goed plan mag bij mij aankloppen voor geld.”

Droogh ziet geen probleem in de commercialisering van de buitenruimte. Hij ziet ook niet waarom hij zich bij zijn eerste taak – het beheer van Gelderse plassen in opdracht van gemeenten – moet houden. Hij zou bij wijze van spreken wel alle recreatieplassen in heel Nederland willen verbeteren. „Dat van de Duitse grens tot aan de Nederlands kust overal onze vlag hangt. Dat je herkenbare gebieden voor de consument hebt. Waarom niet?”

Vrijheid voor Droogh

Er zijn weinig mensen die Drooghs expansiedrift afremmen. Een- of tweemaal per jaar komen de afgevaardigde wethouders naar de aandeelhoudersvergadering. Dan gaat het over „de koers op abstract niveau”, niet over lokale plannen of verzetshaarden, zegt wethouder Marijke van Haaren (CDA) van de gemeente Berkelland. „Als mensen tegen de plannen zijn, moeten ze naar hun eigen gemeente. En als dat niet lukt, kunnen ze naar de rechter of de Raad van State.”

Het gaat er ook niet over de aandelenportefeuille of grondaankopen. Van Haaren, tevens voormalig commissaris bij Leisurelands: „Dat valt onder de beleggingsstrategie. Droogh heeft zelf de vrijheid hoe hij geld kan laten renderen.”

Alleen de raad van commissarissen houdt feitelijk toezicht op Leisurelands. Die bestaat nu uit twee mensen: een bestuurder van een grote machinebouwer en een directeur van Molecaten. De lege plek voor de commissaris vanuit de overheid moet binnenkort worden opgevuld.

De commissarissen zien wel toe op de investeringen en de beleggingen van Leisurelands, zegt interim-manager Frans van den Broek, tussen 2016 en 2018 toezichthouder. Soms geven ze ook tegengas, zoals over Polen. „De plannen zijn na een eerste intentieovereenkomst stopgezet. Ook vanuit de aandeelhouders was daarop kritiek. Wij moedigen ondernemen aan, maar wij wegen ook de belangen van de overheden mee.”

Van den Broek trad na twee jaar af, voortijdig. „In mijn tijd was het investeringsbeleid iets behoudender, maar dat verandert. Nu is het bedrijf erg bezig met grenzen verleggen, onder leiding van een bestuurder met ondernemingsdrift. Het paste niet meer zo bij mij, daar hoort een commissaris bij met kennis en ervaring die beter aansluit bij de ingeslagen weg.”

Lees ook: Wat mag wel in de sauna?

Duitse saunagangers

Heel Nederland Leisurelands – de naaktrecreanten bij Berendonck moeten er niet aan denken.
Greet Goverde gebaart om zich heen. „De lucht, het water, de natuur, dat is gemeenschappelijk bezit. Dat is niet van iemand, maar van ons.”

Aan de rand van het naaktstrand heeft Leisurelands een metershoge aarden wal aangelegd. Nergens is de botsing tussen privaat en publiek, tussen commercie en overheid, tussen betaalde recreatie en vrije toegang zo goed te zien als vanaf deze wal. Links staan Marjolein Hermsen en Ton de Bruin, de naaktrecreanten van het strandje met hun thermoskan. Rechts sjokken geschoren Duitse saunagangers kleumend naar de volgende tussenstop van hun Oosterse saunareis.

De wal ontneemt het zicht van de één op de ander. Maar waarom? Bloot is toch bloot? Hermsen snapt het ook niet. „Wij lopen hier vrij rond. De dijk moet blijkbaar voorkomen dat de betalende saunagasten kunnen kijken naar die blote wilden.”