Wel degelijk Belgische wapens gebruikt in oorlog Jemen

De Saoedische Nationale Garde voerde „op geen enkele manier” militaire operaties buiten Saoedi-Arabië uit, zei Waals minister-president Willy Borsus vorig jaar. En dus kon het Waals gewest daar gewoon wapens aan blijven leveren. Niets blijkt minder waar. De Nationale Garde vecht gewoon mee in Jemen, en Belgische wapens en militaire technologie worden wel degelijk gebruikt in de oorlog daar, ontdekte het woensdag gepubliceerde onderzoeksproject #BelgianArms, een samenwerking tussen het Nederlandse journalistencollectief Lighthouse Reports, onderzoeksplatform Bellingcat, de VRT, Knack en Le Soir.

De onderzoeksgroep vond video’s uit 2016 en 2017 waarin de Nationale Garde rebellen beschiet en daarbij Belgische tankkanonnen van het Waalse bedrijf CMI Defence gebruikt. Ook ontdekte ze dat in Jemen, waar alle betrokken partijen zich volgens de VN schuldig maken aan oorlogsmisdaden, munitie wordt verschoten van het Waalse wapenbedrijf Mecar. Van de Luikse vuurwapenproducent FN Herstal, eigendom van de Waalse overheid, zijn geweren gebruikt. Ook wordt Vlaamse technologie ingezet: radarapparatuur en LCD-schermen in straaljagers en tankvliegtuigen.

In april werd na een informatielek ook bekend dat Franse wapens in Jemen worden gebruikt

Er waren al onderzoeken die aantoonden dat Belgische wapens werden gebruikt daar waar mensenrechtenschendingen plaatsvinden. Het Waals Gewest exporteert al jaren voor honderden miljoenen aan vuurwapens, kanonnen en munitie naar Saoedi-Arabië. Maar het was niet onomstotelijk aangetoond dat zo recent, in de laatste twee jaar, nog Belgische wapens in Jemen konden belanden. Dat terwijl Europese wetgeving expliciet opdraagt bij het verlenen van exportvergunningen rekening te houden met de impact op mensenrechten.

Belangrijkste klant

Wapenhandel is sinds 2003 in België een regionale aangelegenheid. Voor wapenexport moet sindsdien niet landelijk, maar in het Vlaamse, Waalse of Brussels gewest een licentie worden aangevraagd. Die regionalisering heeft de opbouw van expertise en de goede uitwisseling van informatie bemoeilijkt, zo verklaart Diederik Cops, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut, een deel van het probleem. Zo wordt „te weinig gebruik gemaakt van informatie bij de inlichtingendiensten of Buitenlandse Zaken” en is niet altijd duidelijk waar wapentechnologie – soms via een omweg – belandt.

In Wallonië speelt nog iets anders mee. Saoedi-Arabië is de belangrijkste klant van de Waalse defensie-industrie, in 2017 goed voor 153 miljoen Euro. De directe en indirecte werkgelegenheid van de totale Waalse wapenindustrie wordt op 8.000 banen geschat. Het zou een grote economische impact hebben om het land helemaal uit het klantenbestand te schrappen.

Lees ook over de grote wapentoevoer aan Saoedi-Arabië, een van de partijen in het conflict in Jemen

De Waalse overheid voerde in het verleden wel veranderingen door, bijvoorbeeld door vergunningen tegen te houden, aldus Cops. Maar de realiteit leert ook dat het effect beperkt was. Zo wordt sinds 2017 niet meer geleverd aan het Saoedische leger – maar dus wel aan de Nationale Garde. En sinds de Saoedische journalist Jamal Khashoggi in de Saoedische ambassade in Turkije werd vermoord, afgelopen oktober, werden geen Waalse vergunningen meer verleend aan Saoedi-Arabië – maar alle exportlicenties van daarvoor zijn nog gewoon geldig. Nog dit jaar werd er Waalse munitie van Antwerpen naar Saoedi-Arabië geëxporteerd. Cops: „Ik denk niet dat het realistisch is te denken dat Wallonië nu zonder meer zijn export naar Saoedi-Arabië stop zal zetten.”

Daarop hoopt federaal vicepremier Alexander De Croo, die al meermaals kritiek leverde op wapenleveranties aan het Midden-Oosten, wel. Hij reageerde op Twitter verontwaardigd: „Wapenleveranties zijn geen pure economische dossiers.” Amnesty International riep woensdag op tot een parlementaire enquête. Verder bleef het, vooral aan Waalse kant, vooralsnog erg stil.