De blik schiet alle kanten op bij curatorenopleiding De Appel

Eerdere deelnemers van de curatorenopleiding van De Appel wisten door te breken tot de hoogste regionen van de internationale hedendaagse kunstwereld. De directeur van de meest recente Documenta, Adam Szymczyk, nam jaren geleden deel aan het Curatorial Programme van het Amsterdamse kunstcentrum, en ook bij andere internationale biënnales en instellingen duiken regelmatig alumni op. Voor de expositie van de lichting in het vijfentwintigste jaar dat de opleiding bestaat ging de groep van zes deelnemers (uit zes verschillende landen) aan de slag met de ‘Collection (Unintended)’ uit het rijke archief van De Appel, een verzameling kunstwerken, achtergebleven rekwisieten uit performances, schetsen en voorstellen voor eerdere tentoonstellingen.

De kern van de expositie Landscape with Bear is een grote constructie van sokkels, vitrines, ladekasten en werktafels waarop schijnbaar lukraak een groot aantal objecten is neergezet, variërend van oude poststukken tot een plastic bommenwerper aan een draadje. Het levert grappige tableautjes op, zoals een piepklein beertje (uit de tentoonstellingstitel?) naast een oude envelop (die lijkt door het schaalverschil nu op een berg), of een kastje waarin filmrolletje, een gipsen beeldje van een persoon op een stoel en een foto van een motor met bloemen op het stuur naast elkaar liggen. Eronder staat een diaprojector die historische feministische posters op de wand projecteert. Maar wat betekent het?

De politiek van verzamelen

Voordat je de expositieruimte betreedt moet je plastic hoesjes om je schoenen trekken, een mooie manier om te benadrukken dat je een ‘geconserveerde’ plek betreedt – een ruimte waar vuiltjes buiten moeten blijven. Met hun archieflandschap willen de curatoren-in-spé, volgens de brochure, de „regimes van kennisproductie” bevragen die horen bij „verzamelen, presenteren en categoriseren”. Ze zien Landscape with Bear als een mogelijkheid „om de objecten niet als afstandelijke en statische entiteiten te ervaren […] maar als onderdeel van een landschap dat ontstaat door er doorheen te bewegen.” De objecten zijn als het ware ‘bevrijd’ van kunsthistorische categorieën en institutionele kaders, het is aan de bezoeker om er weer iets nieuws mee te doen.

Dat kan een interessant uitgangspunt zijn, wanneer de objecten in hun nieuwe opstelling inderdaad nieuwe associaties oproepen, of wanneer de waarde ervan wordt bevraagd. Maar het complete gebrek aan context in de tentoonstellingsruimte maakt dat je blik alle kanten op schiet, zonder dat je wordt geprikkeld nieuwe verhalen te verzinnen. De steriele inrichting suggereert een soort ontzag voor het materiaal, maar de individuele voorwerpen lossen die belofte niet in. De suggestie dat er politieke processen aan de gang zijn maakt dat je die ook wilt ervaren. Maar dat effect blijft uit.

Het meest in de buurt bij het geslaagd leggen van nieuwe verbanden komt de leuke video From Props to Object (2019) van Aram Lee. In die film, die ergens in de archiefstukken-installatie opgesteld staat, probeert een groep van vijf performers nieuwe gebruiksvormen te bedenken voor de gevonden voorwerpen. In hun rollenspellen wordt een stapel plastic vellen een deken voor de patiënt in een operatiekamer, en een kartonnen plaat maakt een reis over de wereldzeeën. Het is fantasierijk, maar ontstijgt zelden het niveau van een improviserend theatergezelschap. Het spontane gepiel zal de bedoeling zijn, maar het oogt behoorlijk arbitrair.