Beer is zo sexy (en ik ben zo alleen)

Nu Maria Lassnig dood is, wordt gretig erkend hoe geweldig ze schilderde. Maar dat deed ze dus altijd al. Ga maar kijken naar haar razende zelfportretten in het Stedelijk Museum in Amsterdam, in de tentoonstelling dieWays of Being heet. (Zo kun je élke tentoonstelling noemen, maar alla). Het begint met Jij of ik, uit 2005. Bejaard bloot, met twee pistolen. Het ene drukt Lassnig tegen haar slaap, het andere richt ze op ons. De tentoonstelling besluit met haar laatste doek: Zelfportret met penseel (2013). Ze werkte eraan tot haar 94ste. Weer naakt en weer bedreigt ze ons, nu richt ze haar penseel. Op mij. Dat pistool nam ik niet zo serieus. Dat penseel voelt als een reëel dreigement.

Hij is zo sexy, zo heet de aquarel die me meer raakt dan al die grote schilderijen. ‘Hij’ is een teddybeer. Tussen zijn achterpoten prijkt een fiks lid, niet van pluche, zoals de rest, maar van roze vlees. Maria Lassnig schilderde hem in 1999.

Ik moet eerst om hem lachen. De knuffelbeer als erotische partner voor de eenzame vrouw, dat is een cartoon. Maar in hoeverre is die beer een grap? Menige knuffel is écht een erotisch wezen – een bedpartner voor iedere leeftijd, om elke nacht lekker in je armen te nemen. De beer kijkt naar behoren wezenloos uit zijn glazen ogen. Maar zijn piemel is niet wezenloos. Die schilderde Lassnig zo suggestief dat je hem bijna ziet bewegen. Door een speelgoedbeer de rol van een volwaardige man te geven, opent Lassnig een wreed perspectief, vol onbegrip en afwijzing.

Ik zie de beer en ik denk aan de witte dwergpoedel van de Thaise prins Maha Vajiralongkorn, vorige week gekroond tot koning Rama X. Dat hondje heette Foo Foo. (Wat betekent dat Rama X van de Muppets houdt, want die naam pikte hij van het witte poedeltje van Miss Piggy. Maar laat ik niet afdwalen.)

Lees ook de recensie: De compromisloze Maria Lassnig

Prins Maha bekleedde zijn Foo Foo met de rang van maarschalk van de luchtmacht en liet het dier aanzitten aan een staatsbanket in aanwezigheid van de Amerikaanse ambassadeur. Foo Foo droeg voor de gelegenheid een uniformpje, inclusief witte handschoentjes. Zoiets is volslagen maf en dierenmishandeling. Maar tegelijk is het een zuiver geval van surrealistische séance, of de prins zich dat nu bewust was of niet. Foo Foo aan het diner is found art, en kan worden geïnterpreteerd als frontale aanval op de onverdraaglijke werkelijkheid waarin het woord ‘nee’ niet bestaat.

Ook Er ist so sexy is een zelfportret, Maria Lassnig zette zichzelf achter haar potente teddybeer. Ze komen zo te zien net tussen de lakens vandaan. Met zijn poot blokkeert hij haar blik. Met hetzelfde gebaar verhindert hij ons haar te zien.