Reputatie politie groeit bij burger en neemt af bij agent

Onlangs bracht de politie de Vertrouwens- en Reputatiemonitor 2018 naar buiten. Daaruit blijkt dat het vertrouwen van burgers in de politie sinds 2015 - het jaar waarin de nationale politie de facto van start ging - aanzienlijk is toegenomen. Bij de eigen werknemers is echter een omgekeerde beweging zichtbaar: bij hen is het vertrouwen in – en het aanzien van - de eigen organisatie even aanzienlijk gedaald.

Onwaarschijnlijk

De eerste ontwikkeling werd binnen de politie in dank aanvaard. Liet die immers niet zien dat de politie na de reorganisatie op de goede weg was? En dat dat ook nog eens werd gezien én gewaardeerd door het publiek? Je zou het bijna denken. Dát het vertrouwen in de politie de afgelopen jaren is toegenomen leidt geen twijfel. Dat blijkt immers ook uit andere, onafhankelijke publieksonderzoeken, zoals de Veiligheidsmonitor en de (Europese) Eurobarometer. Dat laatste onderzoek laat echter ook zien dat in ons omringende landen van eenzelfde vertrouwensstijging sprake is. En dat ook het vertrouwen in onze strijdkrachten zich min of meer vergelijkbaar ontwikkelt. Dat maakt het wel erg onwaarschijnlijk dat de vertrouwensstijging louter aan onze nationale politie toe te schrijven is. Maar waaraan dan wel?

Bedreigingen

Wie dieper kijkt ziet dat de verklaring vooral gezocht moet worden in de angst, onzekerheid en boosheid die zich vanaf 2014 van onze westerse samenlevingen meester maakte. Toen we – net uit de financiële crisis - plots geconfronteerd werden met een niet eerder vertoonde reeks heel nieuwe bedreigingen.  De opmars van IS, zowel in het echt als op onze smartphones. De Russische annexatie van de Krim. De MH17. Charlie Hebdo en alle daaropvolgende aanslagen. De migrantencrisis. Of, om maar heel wat anders te noemen, de sjoemelsoftware van VW.

Die snelle successie van black swans riep angst, onzekerheid en boosheid op in de samenleving. Waarop het publiek dan uiteenlopende manieren zoekt om daarmee om te gaan. Eén daarvan is vertrouwen te stellen in die organisaties die rust en orde kunnen brengen. Dat precies vanaf die periode het vertrouwen in de politie toeneemt drukt daarmee vooral een behoefte uit van de samenleving. De behoefte aan een - boven alle partijen verheven – baken van rust, orde en zekerheid, dat z’n mannetje staat als het écht nodig is.

Kraken

Om optimaal recht te kunnen doen aan die behoefte van de samenleving moet je als politiemens en als politieorganisatie natuurlijk goed in je vel zitten. Zal je rust uit moeten stralen. Integriteit. Het vertrouwen dat je op je taak berekend bent. Maar in en rond de politie lijkt het de afgelopen jaren juist steeds meer te zijn gaan kraken.  En nu laat de Reputatiemonitor dus ook nog zien dat het moreel van de politiemedewerkers in diezelfde periode is afgenomen. Zij zijn nog wel trots op hun vak, maar uitermate kritisch op de organisatorische context waarin zij dat vak inmiddels moeten uitvoeren. Binnen de politie valt soms wat vergoelijkend te horen dat de bevindingen wat overdreven zijn door de cao-onderhandelingen: het onderzoek werd immers afgenomen op het moment dat de onvrede daarover groot was.

Dat kan zeker het geval zijn. Maar eigenlijk lijkt het omgekeerde effect me minstens zo plausibel. Namelijk dat de onrust rond de cao-onderhandelingen zo hoog opliep, juist omdat de onvrede over uiteenlopende aspecten van de (re)organisatie zo groot was geworden. De Reputatiemonitor bepleit nu communiceren en beter uitleggen als belangrijkste strategie om dit tij te keren. Dezelfde strategie dus die het kabinet in 2005 hanteerde in de aanloop naar het referendum over de ‘Europese grondwet’. We hebben allemaal kunnen zien hoe dat afliep.

Daadwerkelijk

Be good and tell it moge dan een klassiek adagium zijn uit de communicatiewereld, maar dat begint niet voor niets met be good. Niet in communicatie, maar in het daadwerkelijk verbeteren van de beknellende aspecten van de organisatie ligt dus primair de sleutel voor verbetering zou je zeggen. Ook al is dat lastig. En ook al kost dat geld. Het is daarbij verstandig de knelpunten bij de politie te bezien in de bredere context van het strafrechtelijk systeem als geheel. Want het kan geen toeval zijn dat het daar inmiddels overál piept en kraakt. Juist in een tijd dat we dat - omwille van de rust en stabiliteit van de samenleving - het minste kunnen gebruiken. We hebben hier dus dringend wat te leren. Om vervolgens niet te communiceren, maar te doen.

De Veiligheidscolumn wordt geschreven door deskundigen uit de politiewereld.
Marnix Eysink Smeets is lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid aan Hogeschool Inholland en directeur van de Landelijke Expertisegroep Veiligheidspercepties.