In Lelystad is de strijd om de patiënt hard gevoerd

Jan ligt in de behandelstoel. In zijn kaak werkt een verdoving in. Vlak voordat een doek over zijn ogen wordt gelegd, ziet hij een beveiliger naar hem kijken. Als de assistente na de kaakoperatie de doek van Jans ogen tilt, ziet hij de beveiliger nog steeds.

Bij de 69-jarige Jan uit Lelystad, die zijn achternaam niet in de krant wil, staat 26 februari van dit jaar in het geheugen gegrift. Faillissementscuratoren willen dan zijn behandelaar, kaakchirurg Pieter Steinmetz, het ziekenhuis uitzetten. Na een ruzie accepteren de curatoren dat Steinmetz de behandeling afmaakt. Dat gebeurt onder toezicht van een beveiliger. Zo’n grove schending van zijn privacy maakt Jan nog steeds kwaad.

De overname van MC Zuiderzee per 1 maart ging gepaard met hooglopende ruzies. Nog altijd woedt een strijd tussen de nieuwe eigenaar van het Lelystadse ziekenhuis en ontslagen of vertrokken medisch specialisten. Zij zijn nu directe concurrenten; de meeste specialisten in een pand een kilometer verderop, sommigen ín het ziekenhuisgebouw zelf.

Haperende microfoon

Uit een reconstructie van dit bankroet blijkt hoe bij de afwikkeling ervan de patiënt op de laatste plaats kwam. En daarbij rijst de vraag: aan wie behoort de patiënt toe? Is dat de arts, het ziekenhuis of de verzekeraar?

Inwoners van Lelystad kijken uit op de oranje bakstenen van het MC Zuiderzee. Het pand werd in de jaren 70 op de groei gebouwd, met driehonderd bedden. Die groei zou Lelystad (nu 77.000 inwoners) nooit waarmaken. MC Zuiderzee ging op 25 oktober 2018 failliet.

Door een haperende microfoon spreekt curator Alice van der Schee die dag artsen en verpleegkundigen in het personeelsrestaurant toe. Naast haar staat medecurator en jongere collega Frank Nowee. Het personeel ondergaat het faillissement als een bom die zojuist is ontploft.

Van der Schee ontslaat alle medewerkers. Dat gebeurt in twee rondes: het restaurant is te klein voor de ruim achthonderd personeelsleden. Ze krijgen te horen dat het UWV voorlopig hun salarissen betaalt.

In de weken erop gaat het snel. Broodjes worden niet meer geleverd. Witte jassen niet meer gewassen. De afdeling kindergeneeskunde sluit, daarna de spoedeisende hulp, de operatiekamers en de verpleegafdeling. Van der Schee en Nowee doen wat ze kunnen om het ziekenhuis draaiende te houden en daarmee zo aantrekkelijk mogelijk voor overname.

Vriendelijke overname? De medici van het St Jansdal bepalen zelf wie ze wel en niet in hun team willen

Bij de directies van omliggende ziekenhuizen is de verrassing minder groot. In de zomer hebben bestuurders van het MC Zuiderzee hen al benaderd vanwege de financiële problemen. Het St Jansdal in Harderwijk (47.000 inwoners) begint scenario’s door te rekenen. Dit ziekenhuis, klein naar moderne maatstaven, draaide in 2017 nog met verlies. Behoud van het MC Zuiderzee vinden ze er belangrijk; het St Jansdal vreest zelf minder patiënten als Lelystadse artsen niet meer naar Harderwijk doorverwijzen. Besloten wordt tot deelname aan de biedingsstrijd. Uiteindelijk wijzen Zilveren Kruis, de grootste zorgverzekeraar in de regio, en de curatoren het Harderwijkse ziekenhuis aan als winnaar.

Eind november komen twee afgevaardigden van het St Jansdal bijeen met de medische staf van MC Zuiderzee. Het ziekenhuis in Lelystad blijft in afgeslankte vorm bestaan, leggen ze uit. Maar de overname zal niet vijandig zijn. De transitie is een zaak van beide ziekenhuizen sámen. „Gelijke monniken, gelijke kappen”, notuleert een aanwezige.

Maar de medisch specialisten van het St Jansdal bepalen zelf wie ze wel en niet in hun Lelystadse team willen, zo blijkt. Slechts een op de vijf van de pakweg negentig specialisten van MC Zuiderzee blijft er uiteindelijk werken. De andere specialisten zijn uit andere ziekenhuizen gekomen.

„Vakgroepen hebben inderdaad heel kritisch gekeken wie ze erbij willen hebben”, zal bestuursvoorzitter Relinde Weil van het St Jansdal later verklaren in huis-aan-huisblad Flevopost. „Je moet je voorstellen dat samenwerking soms nauwer is dan een huwelijk. Dat betekent: bij twijfel niet inhalen.”

Pareltje

Pieter Steinmetz werkt dan 27 jaar in het MC Zuiderzee. Zijn afdeling mond-, kaak en aangezichtschirurgie ziet jaarlijks 12.500 patiënten. Het is een florerende maatschap, de Amsterdamse kaakchirurg is naar eigen zeggen „geen type voor loondienst”. Steinmetz herinnert zich dat bestuurders van MC Zuiderzee zijn afdeling bij kwartaalbesprekingen „het pareltje van het ziekenhuis” noemden.

Steinmetz is dan ook verbijsterd als de Harderwijkse afdeling kaakchirurgie zijn uitnodigingen tot overleg wekenlang negeert, en uiteindelijk samenwerking weigert. Hij besluit zijn afdeling, twaalf medewerkers, dan maar te verplaatsen. „Ik had tenslotte geen keus en meer dan een kwart eeuw zorg met verwijzers en patiënten keer ik niet zomaar de rug toe”, schrijft hij de bestuurders van het St Jansdal.

Steinmetz wil na de officiële overname met zijn praktijk neerstrijken in een glazen pand een kilometer verderop, praktisch aan dezelfde weg. Hij kocht het eerder met twee bestuurders van het MC Zuiderzee voor bepaalde behandelingen, maar de 2.200 vierkante meter vloeroppervlak was nog niet in gebruik genomen.

Razendsnel tuigt hij er vanaf februari een nieuwe praktijk op. Hij vraagt patiënten die in MC Zuiderzee bij hem voor behandeling komen of ze mee willen naar de nieuwe locatie. Om hun medische dossiers rechtmatig te kunnen meenemen, stelt Steinmetz een toestemmingsformulier op.

Dat schiet curatoren Van der Schee en Nowee in het verkeerde keelgat. Ze hebben de indruk dat de chirurg ook patiënten uit zijn bestand benadert zonder dat hij ze ziet. Volgens de curatoren verstrekt Steinmetz „foutieve informatie” als hij stelt dat de behandeling bij hem wordt voortgezet, en handelt hij daarmee „onrechtmatig”. Ze schrijven hem een woedende brief. Daarin staat dat ze het patiëntenbestand tot de goodwill van het ziekenhuis rekenen, en die heeft waarde. Steinmetz mag geen patiënten meenemen „zonder enige vorm van betaling”.

Climax

Woensdag 20 en vrijdag 22 februari horen de curatoren Steinmetz. Ze verdenken hem niet alleen van het benaderen van patiënten, maar hebben ook een „ernstig vermoeden” van diefstal. Medewerkers zouden hen daarover hebben getipt. Steinmetz zou assistentes aansporen ziekenhuiskleding weg te nemen. Steinmetz zou het ziekenhuis een aantal keer met een volle tas hebben verlaten, om zonder tas terug te keren. En nadat hij „smoezend” is gezien door „meerdere medewerkers”, zou instrumentarium zoals handstukken zijn verdwenen.

Steinmetz weerspreekt alle beschuldigingen. Met de tas was hij zijn persoonlijke werkkamer in het MC Zuiderzee aan het leegruimen, zegt hij. Daar gingen spullen in „zoals boeken en foto’s van mijn kinderen”.

De curatoren zijn niet overtuigd. Daags voor de officiële overname op 1 maart bereikt de ruzie een climax. Van der Schee en Nowee lopen met beveiligers de afdeling kaakchirurgie op, waar patiënten in de wachtkamer zitten. Steinmetz en drie getuigen bevestigen later tegenover NRC dat de curatoren met twee beveiligers de arts proberen weg te sturen terwijl Jan al op de behandelstoel ligt. Volgens Steinmetz mag hij van Van der Schee de behandeling pas afmaken als hij dreigt politie en pers in te lichten.

Zo komt het dat de chirurg een patiënt behandelt terwijl één van de beveiligers door het raam toekijkt. De operatie-assistente moet na de behandeling door de spanning gaan zitten. Het wordt even zwart voor haar ogen, zegt ze. De patiënt gaat naar huis zonder met Steinmetz te bespreken hoe het nou verder gaat met de in zijn kaak geplaatste pinnen voor een kunstgebit.

Bijbetalen

De ruzie blijft niet binnen de muren van het ziekenhuis. Van der Schee en Nowee schrijven patiënten van Steinmetz op briefpapier van MC Zuiderzee dat de stelling „onjuist” is dat de behandeling bij hem wordt voortgezet. Ze waarschuwen ook dat ze dan mogelijk moeten bijbetalen. Patiënten hoeven bij hem helemaal niets bij te betalen, legt Steinmetz daarna uit in een advertentie in Flevopost.

Zo gaat er ook post van de curatoren naar reumatologie-patiënten en cardiologie-patiënten. De reumatologen verweren zich op de „intimiderende” brief in een advertentie in de Flevopost. „De curator beschuldigt ons onterecht van een datalek. Dat doet ons pijn. Patiënten die ervoor gekozen hebben om met hun reumatoloog mee te gaan, hebben hun gegevens zelf aan ons doorgegeven [...] Van patiënten die dit niet gedaan hebben, hebben we de gegevens niet. Anders hadden we u nu wel een persoonlijke brief thuis gestuurd.”

Over curator Van der Schee schrijven ze: „Heeft ze gedacht dat ze u als patiënten mee kon verkopen aan het nieuwe ziekenhuis, zoals de stoelen en de tafels?”

Een paar weken later werken de kaakchirurgen en een reumatoloog in het nieuwe glazen pand. Tussen de behandelkamers roert een bouwvakker op zijn knieën in cement. In de avonduren maken schilders hun werk af.

In een ander pand, in het centrum van Lelystad, zetten vier orthopeden uit het ziekenhuis hun praktijk voort.

Uiteindelijk zijn zo’n tien medisch specialisten, met personeel, elders begonnen. Het Flevoziekenhuis in Almere, niet ‘besmet’ door alle commotie, merkt een „substantiële toename” van patiënten.

Zorgverzekeraar Zilveren Kruis weigert een nieuw contract met vertrokken medisch specialisten en wil met Steinmetz ook geen betalingsovereenkomst afsluiten. Patiënten die hun behandeling vergoed krijgen, moeten het geld zelf maar naar de arts overmaken. In een mailing stimuleert de zorgverzekeraar patiënten bij het ziekenhuis te blijven. „De zorg in uw regio is inmiddels overgenomen door ziekenhuis St Jansdal.”

Plastische chirurgie

Anders dan de uitgeweken medisch specialisten zit de afdeling plastische chirurgie nog wel in het pand van MC Zuiderzee. De zorg komt nu van het bedrijf BeekmanKlinieken, ook gevestigd in Hilversum en Emmeloord. Eigenaar Werner Beekman is dezelfde plastisch chirurg die voor de overname in het Lelystadse ziekenhuis werkte. Hij bleef er zitten om met de nieuwe eigenaren een toekomst uit te stippelen.

In de ogen van de St Jansdalbestuurders had die toekomst er overigens anders uitgezien. ‘Harderwijk’ werkte voor plastische chirurgie al samen met het Isala in Zwolle. Kort voor de overname laten ze Beekman daarom weten zijn afdeling niet nodig te hebben. „Toen kwam de mededeling dat ze goodwill hadden betaald voor de patiënten. Dus wat had ik er verder nog te zoeken?”, zegt Beekman.

Maar Beekman vindt dat hij rechten heeft en houdt zijn afdeling draaiende. Complicatie: een huurcontract heeft hij niet. „Daar hebben we herhaaldelijk om gevraagd, maar de boekhouding van MC Zuiderzee was de laatste jaren één grote bende. Maar we hebben sinds 2012 aantoonbaar elke maand huur overgemaakt voor de afdeling en faciliteiten zoals operatiekamers en gebruik van elektronisch patiëntendossier. Dan kun je ons er niet zomaar uitgooien. Zo simpel gaat dat niet.”

Ik denk dat ze iets hadden van: jongens, we maken Beekman het leven zo zuur dat-ie gaat

Werner Beekman plastisch chirurg

Het St Jansdal, zoals het MC Zuiderzee inmiddels heet, neemt andere maatregelen. Het weigert bloedprikken en röntgenfoto’s te maken voor patiënten van Beekman en andere vertrokken medisch specialisten. Het Lelystadse ziekenhuis waarschuwt huisartsen per brief dat het voor hen „geen diagnostiek, beeldvorming, bloed- en urinediagnostiek” zal uitvoeren.

De plastisch chirurgen kunnen de elektronische patiëntendossiers niet naar zichzelf overzetten omdat zij er geen toegang meer toe krijgen. En het magazijn van het ziekenhuis blijkt pakketjes met pincetten en scalpels voor BeekmanKlinieken te weigeren. Beekman: „Ik denk dat ze op een gegeven moment zoiets hadden van: jongens, we maken die Beekman het leven zo zuur dat-ie gaat.”

Bizarre situaties

Begin april komen er ook plastisch chirurgen van het St Jansdal in het ziekenhuis te werken, zo’n tien meter verderop in dezelfde gang. Patiënten van Beekman melden aan de kliniek dat het St Jansdal hen benadert om hun behandeling dáár voort te zetten. Een patiënt die nadere informatie zoekt na zo’n oproep, zegt dat ze van het St Jansdal te horen krijgt dat de wachtlijst van de BeekmanKlinieken aan hen is overgedragen. Volgens Beekman bestaat er helemaal geen wachtlijst.

De assistente van BeekmanKlinieken ziet vertrouwde gezichten in de wachtkamer, mensen met een afspraak met de nieuwe plastisch chirurgen. Er ontstaan bizarre situaties waarin patiënten opstaan en de assistente volgen om bij de balie van de BeekmanKlinieken een nieuwe afspraak te maken.

Inmiddels hebben de plastisch chirurgen een rechtszaak aangespannen tegen het St Jansdal en de curatoren. De eis: patiëntendossiers aan hen overdragen en zelf verwijderen, en stoppen met wat volgens hen diefstal van patiënten is. De zaak dient dinsdag 7 mei.

Lees ook: Ruzie om medische dossiers in Lelystad

Toekomst

De scheuren in het Lelystadse ‘zorglandschap’ lijken niet meer te lijmen. De reumatologen zetten nu samen met zelfstandige behandelcentra, huisartsen en andere zorgverleners een eigen unit op voor röntgenfoto’s. Het St Jansdal lijkt evenmin uit op verzoening. Medio april zegt bestuursvoorzitter Relinde Weil tegen dagblad Trouw dat de nieuwe klinieken een bedreiging vormen voor haar afdelingen reumatologie, kaakchirurgie en orthopedie. De opbrengsten uit orthopedie maken het mogelijk de verliesgevende spoedpoli aan te houden. „Dan is het wel belangrijk dat je het hele pakket kunt blijven doen.”

Het St Jansdal heeft plannen de zorg in Lelystad weer uit te breiden. Het ziekenhuis daar gaat opnieuw operaties uitvoeren waarna patiënten kunnen overnachten – zij het dat ze bij ernstige complicaties naar Harderwijk moeten. De intensive care en acute verloskundige zorg keren definitief niet terug.

Weil rekent erop dat ongeveer de helft van de patiënten van MC Zuiderzee het ziekenhuis in Lelystad trouw blijft.