Liefde zonder verliefdheid, want soms komt de liefde wat later

Vanachter mijn opengeklapte laptop in de lunchroom waar ik graag zit te schrijven, zie ik ze komen en gaan. Stellen, in elke fase van een relatie. Tieners die hand in hand binnenlopen en bij elkaar op schoot gaan zitten. Twintigers, diep in gesprek over hun toekomstplannen. Dertigers met kinderwagens, ze zijn zichtbaar vermoeid. De onrust van veertigers en vijftigers – zoon moet naar voetbal, met oma gaat het minder, stress op het werk, wie kookt er vanavond. En uiteindelijk de zestigplussers, de groep die vooral is gericht op wat de menukaart biedt.

En de talloze tussenstadia, in de vorm van ongegeneerd gezoen tot ingehouden gekibbel, of het in doodse stilte tegenover elkaar zitten, omdat er niets meer te zeggen valt.

Waarom zijn al die mensen bij elkaar, vraag ik mij soms af. Wat bracht ze samen?

Als je maar lang genoeg ergens komt ga je mensen herkennen, maar zij jou ook. Zo bleek ik niet de enige met dit soort vragen. Na maandenlang over en weer gedag zeggen tegen een ouder stel – identieke beige jassen, zij een asgrijze boblijn, hij zo goed als kaal, altijd met twee uitpuilende boodschappentassen – kwamen ze naar me toe. „Wat zit je hier toch altijd alleen”, zei de vrouw, een mengeling van medeleven en nieuwsgierigheid in haar stem. De man knikte nadrukkelijk, blijkbaar hadden ze het erover gehad.

Ik glimlachte en zei dat ik hier kwam om te werken, niet voor de gezelligheid.

„Maar je hebt wel een vriend thuis?”, vroeg ze toen.

Nee dus.

Gedecideerd schoof ze een stoel naar achteren en ging zitten. Ze was ook jarenlang alleen geweest, vertrouwde ze me toe. Wachtend op een grote liefde, een prins en ridder die alles in haar leven goed zou maken. „Die heeft u dus gevonden”, zei ik vriendelijk – en knikte naar haar man die er ook maar bij was gaan zitten. „Nee, meid!”, riep ze vrolijk. „Die prins kwam niet. Maar Harry en ik kenden elkaar al jaren. Hij was klusjesman en kwam regelmatig over de vloer. Ik vond hem een aardige kerel. Betrouwbaar, gezellig – meer niet, eigenlijk. Op een dag vroeg ik of hij wilde blijven eten. Daarna is hij nooit meer weggegaan.”

Inmiddels waren ze ruim dertig jaar getrouwd. Een verstandshuwelijk, benadrukte ze. „We wilden allebei hetzelfde. En we vonden elkaar prima gezelschap.” Een huwelijk is niet alleen een verbinding die je aangaat, maar ook een afspraak, voegde ze er nog aan toe. „En hoe minder hormonaal, opgeklopt gedoe daarbij komt kijken, hoe beter. Dat je het maar weet.”

Verliefdheid

Had ze een punt? Heeft een verstandshuwelijk meer kans van slagen dan een huwelijk dat begint met een alles overrompelende verliefdheid?

Voor veel mensen is het van essentieel belang om een verhouding te beginnen vanuit verliefdheid, zegt relatietherapeut Marike de Valk. „Mensen verbinden daar vaak de conclusie aan dat de gevoelens diepgaand zijn. Maar eigenlijk zegt het weinig over de kwaliteit van een relatie. Een gelukkig huwelijk gaat uiteindelijk om verbondenheid die zich door de jaren heen verdiept.”

Relatiedeskundige Paulien Timmer is het daarmee eens. Ze schreef het boek Lang+Gelukkig, waarvoor ze honderd stellen interviewde die vijftig jaar getrouwd waren. „Veel mensen denken dat ze constant verliefd moeten zijn op hun partner. Als dat niet het geval is, gaan ze twijfelen. Maar dat is onterecht.”

Feitelijk is verliefdheid een fenomeen dat grenst aan een psychische stoornis

Tijdens haar interviews kwam ze erachter dat hoe langer de liefde erover had gedaan om te groeien, des te gelukkiger de relatie op langere termijn was. „De gevoelens werden sterker, terwijl je bij plotselinge verliefdheden vaak ziet dat die makkelijk weer uitdoven. Als je denkt dat je meteen verliefd moet zijn om een relatie aan te gaan, kun je dus een hoop mislopen.”

Naar verstandshuwelijken is weinig onderzoek gedaan, naar gearrangeerde huwelijken des te meer. Dat soort onderzoek doet bijvoorbeeld Robert Epstein van de Amerikaanse Harvard University. Hij schreef eerder dat de gevoelens binnen een gearrangeerd huwelijk toenemen, terwijl die binnen een huwelijk uit vrije keuze door de jaren vaak afnemen. Na tien jaar lijkt de liefde binnen gearrangeerde huwelijken zelfs sterker dan die binnen vrije huwelijken, concludeerde hij.

Verwachtingen

Hoe is dat mogelijk? „Het heeft grotendeels te maken met verwachtingen”, zegt relatietherapeut De Valk. „Als twee mensen met hun hoofd in de wolken elkaar het ja-woord geven, verwachten ze een sprookje. Na een paar jaar kunnen ze teleurgesteld raken.” Bij gearrangeerde huwelijken en verstandshuwelijken zijn de verwachtingen realistischer, waardoor teleurstellingen vaker uitblijven.

Er is veel onderzoek naar de oorzaken van echtscheiding. Maar waarom blijven mensen tientallen jaren bij elkaar? Dat is pas een mysterie.

Daar komt bij dat we in onze westerse cultuur gewend zijn om hoge eisen te stellen. Alles moet direct perfect zijn, zeker in de huidige tijd van digitaal daten. Relatiedeskundige Paulien Timmer: „Als ons iets aan iemand niet bevalt, stappen we over naar de volgende. Maar ik geloof dat liefdesverhalen op veel verschillende manieren kunnen ontstaan, ook gearrangeerd of op basis van verstand. Als we bereid zijn om onszelf open te stellen, kan er veel gebeuren.”

Een gelukkige, langdurige relatie willen we bijna allemaal. Volgens cijfers van het CBS hoopt driekwart van de jongeren uiteindelijk te trouwen. Maar in 2050 is de helft van alle huishoudens alleenstaand, voorspelt datzelfde CBS. Wat doen we verkeerd?

„Voor een gezonde relatie is een aantal elementen van cruciaal belang”, zegt De Valk. Ze somt op: respectvolle communicatie, bereid zijn te investeren, ruimte voor jezelf nemen, de ander ruimte gunnen, verschillen tussen elkaar waarderen in plaats van die te veroordelen, je kwetsbaar opstellen. De Valk: „Een verstandshuwelijk is misschien geen hele romantische relatie, maar vaak wel een stabiele. Als je graag een relatie wilt zou je ook mensen een kans kunnen geven op wie je niet verliefd bent, maar bij wie je je wél prettig voelt.” Relatiedeskundige Timmer: „Natuurlijk heb je met sommige mensen meer chemie dan met anderen. Maar naarmate je langer met iemand omgaat, ga je diegene vanzelf aantrekkelijker vinden. Je ontwikkelt een gevoel van vertrouwen en intimiteit.”

Hoewel we al eeuwenlang graag verliefd zijn – denk aan de hiërogliefen met liefdespoëzie uit het oude Egypte en het liefdessymbool Cupido uit de Griekse mythologie – kun je je afvragen of je er wel zo gelukkig van wordt. Feitelijk is verliefdheid een fenomeen dat grenst aan een psychische stoornis, met symptomen als obsessie, dwangmatigheid, concentratieproblemen, slaapproblemen en gebrek aan eetlust. En wat te denken van de gevolgen als de verliefdheid onbeantwoord blijft? Het brein maakt geen onderscheid tussen liefdesverdriet en lichamelijk lijden, blijkt uit hersenscans. Een grillige kwaal die ons leven overhoop gooit en ons gezonde inschattingsvermogen om zeep helpt, is het.

Zelf ben ik alleenstaand. En ook ik wacht niet meer op de grote liefde, een prins en ridder die alles goed gaat maken.

Lees ook: Waarom heeft liefde zoveel meer status dan vriendschap?

Want die heftige, alles overrompelende verliefdheid heb ik eerder meegemaakt. Het huwelijk dat eruit voortkwam duurde maar een jaar. Dat het geen sprookje zou worden, had ik achteraf gezien van tevoren kunnen weten. Na de scheiding ben ik nog een paar keer verliefd geweest, maar zonder die allesoverheersende behoefte om mezelf helemaal uit te leveren en in het diepe te springen. Want inmiddels weet ik dat ik niet voor mezelf kan instaan, als ik met mijn hoofd in de wolken loop. En weet ik dus ook dat mijn leven veel prettiger is als ik niet verliefd ben.

Wil ik dan een verstandshuwelijk? Misschien wel. Maar ‘mijn’ Harry heeft zich nog niet gemeld. Op dit moment heb ik daarom een ander soort verstandshuwelijk: met mezelf. Vooralsnog ben ik van plan om daar trouw aan te blijven.