Harmonische relatie met Xi’s China is een illusie

Een van de oudste en meest populaire romans van China draagt de titel De drie rijken. Het verhaal speelt zich ongeveer 800 jaar geleden af, maar bevat boodschappen en lessen voor alle tijden. President Xi Jinping beveelt het lezen van dit boek aan, dat zich in historische episoden bezighoudt met macht en het verval daarvan, met de eenheid van het rijk en het moreel gesproken juiste bestuur. Het gaat om gerechtigheid en trouw, om vriendschap en waarachtigheid. En om tianxia, letterlijk ‘alles wat onder de hemel past’: het rijk, de wereld en de kosmos.

Precies daarom draait het ook als Xi Jinping over de „grote wederopstanding van de Chinese natie” spreekt, en als hij telkens weer de „Chinese droom” oproept, die één zou moeten worden met de droom van de hele wereld. Welk verlangen formuleert de president hier eigenlijk? Wat wil dit China in de wereld bereiken? En wat past er allemaal onder de hemel van Xi?

Tijdens het presidentschap van Xi – om precies te zijn: tijdens het negentiende partijcongres in 2017 – is het beeld van het land duurzaam veranderd. Het waren de verlenging van de ambtsperiode van Xi met onbepaalde tijd en de eis van mondiaal leiderschap, waardoor het autoritaire karakter van de staat en zijn politieke leiding in alle scherpte naar voren zijn gekomen.

Lees ook: Verkoopt Italië zijn democratische ziel aan China?

Sindsdien groeit het wantrouwen jegens Beijing. Stonden ooit de feestelijkheden rond nieuwe miljardenopdrachten symbool voor een naïef Dagobert-Duck-China, inmiddels is de stemming in het tegendeel omgeslagen: naar China-fobie en openlijke agressie.

Daartussenin lagen Kuka – een Duitse robotbouwer die sinds 2017 vrijwel volledig in handen is van China –, de de facto annexatie van eilanden in de Zuid-Chinese Zee en de kwestie Taiwan, ondoorzichtige investeringen, ideeëndiefstal en oneerlijke concurrentiepraktijken. Maar ook dit: een nagenoeg adembenemende groei van de economie, waarvan vooral de Duitse export en daardoor ook iedere belastingbetaler en iedere werknemer geprofiteerd hebben.

Technologische superioriteit

China, zo weet intussen iedere middenstander, betekent veel meer dan louter opdrachten. Dit land provoceert politiek en maatschappelijk, en staat voor een ander model van de economie en het leven. Het mensbeeld van de Europese Unie en haar idee van een op regels gebaseerde samenwerking van liberale democratieën staan hiermee op gespannen voet. Feitelijk gaat het om regelrechte rivaliteit, die van nu af aan steeds krachtiger te bespeuren zal zijn.

China bevordert ‘alternatieve regeringsmodellen’ – naar Europese begrippen een oorlogsverklaring

De Europese Unie heeft een week geleden een strategie voor de omgang met China voorgesteld, wat op zichzelf al buitengewoon is. Meestal stelt de EU zich op het gebied van de buitenlandse politiek terughoudend op – doorgaans wegens gebrek aan overeenstemming. Nu wordt van China echter gezegd dat het land „een economische concurrent [is] op zoek naar technologische superioriteit, en een systeemrivaal, die alternatieve regeringsmodellen bevordert”. Dat is voor Europese begrippen een oorlogsverklaring.

Commentaar: Europa mag zich niet uitleveren aan land zonder democratie

Op het terrein van de concurrentie en de technologische rivaliteit zijn regels afgesproken, die nu snel moeten worden geïmplementeerd. Hier beweegt de EU zich opmerkelijk actief. Het gaat om wederkerigheid – zoiets als de positieve variant van ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt…’ Gelijke regels voor iedereen, evenveel transparantie en evenveel staat.

Hier heeft de EU te lang uit pure hebzucht voorwaarden aanvaard, die nu gevaarlijk kunnen worden, omdat China uit is op technologische dominantie op het gebied van de kunstmatige intelligentie en de robotica.

Concurrerend mensbeeld

De ware rivaliteit speelt zich echter af op het terrein van de concurrerende mensbeelden. Zij manifesteert zich in de rol van de autoritaire eenpartijstaat met mondiale ambities. Hoeveel individualiteit verdraagt deze staat, hoeveel vrijheid van meningsuiting, hoeveel tegenspraak? Hoe zal Europa reageren als de crisis om Taiwan militair escaleert? Welke hefboom is er om het beleid jegens islamitische bevolkingsgroepen zoals de Oeigoeren niet alleen te bekritiseren, maar om ook op een verandering aan te dringen?

Kan een vrijheidslievende democratie accepteren dat een hele maatschappij met behulp van een systeem van sociale punten genormeerd en gecontroleerd wordt? En, vóór alles: hoe kan Europa zijn democratie zo aantrekkelijk houden dat een besmetting met het virus van de autocratie kan worden verhinderd?

De betrekkingen tussen de EU, en vooral Duitsland, en China zijn bezaaid met conflicten. Met dit land zal geen harmonie mogelijk zijn. De mooi-weer-visites uit het verleden ten behoeve van meer economische groei zijn in ieder geval voorbij. Dinsdag ontmoetten Emmanuel Macron, Angela Merkel, Jean-Claude Juncker en Xi Jinping elkaar in Parijs – bij uitstek een gelegenheid om Europa’s ervaringen met macht, verval en eenheid duidelijk te maken. En om duidelijk te maken, dat de hemel boven de wereld niet één land toebehoort.