We sluiten het liveblog
We sluiten het liveblog af. Tijdens het slotdebat aan de vooravond van de Provinciale Statenverkiezingen hebben we negen uitspraken live gecheckt, je leest ze hier allemaal terug.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/03/web-1903binslotjpg-1.jpg)
Dank voor het volgen! Morgen houden we de hele dag een verkiezingsblog bij waarin je het laatste nieuws over de verkiezingen én de uitslag volgt. Tot dan, slaap lekker!
Klaver gecheckt
Live Check
Jesse Klaver (GroenLinks): '35 procent vluchten op Schiphol zijn korteafstandsvluchten'
Dit percentage noemde noemde GroenLinks-leider Jesse Klaver en komt uit een rapport dat ingenieursbureau Royal HaskoningDHV schreef in opdracht van drie milieuorganisaties. Het rapport verkent voor hoeveel vluchten de trein een alternatief is. Royal HaskoningDHV selecteerde 31 bestemmingen binnen 750 kilometer van Amsterdam, die met het vliegtuig én met de trein te bereiken zijn. Daarbij zijn steden zoals Kopenhagen en Basel. Er landen en vertrekken jaarlijks 176.000 vliegtuigen op Schiphol van en naar deze bestemmingen, op een totaal van bijna 500.000 vliegbewegingen. Dat is 35 procent van het totaal. De analyse heeft één zwak punt: er is gewerkt met een steekproef op basis van één dag in 2018, namelijk dinsdag 10 juli. Hoe representatief die ene dag was, wordt in het rapport niet gemeld. De stelling is daarmee grotendeels waar.
Gecheckt door
Hester van Santen
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/hestervansanten-3.jpg)
Bingo!
We hebben weer geteld: drie keer werden de provincies genoemd, één keer de waterschappen. Alleen Marianne Thieme, met haar betoog over megastallen, had daadwerkelijk een thema te pakken waar de provincies over gaan.
Een factcheck:
Live Check
Thierry Baudet (FvD): 'Doelstellingen klimaatwet kosten honderden miljarden'
Thierry Baudet, partijleider van Forum voor Democratie, stelt dat er "in de Klimaatwet allemaal doelstellingen voor 2030 staan waarvoor we honderden miljarden aan kosten gaan maken".
In het aanvankelijke wetsvoorstel van Diederik Samsom (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) waren er inderdaad doelstellingen voor 2030 opgenomen. Zo was de doelstelling dat de CO2-uitstoot in 2030 met 55 procent ten opzichte van 1990 zou dalen. Om het draagvlak in de Tweede Kamer te vergroten zijn de doelstellingen voor 2030 losgelaten en geldt alleen 2050 nog als harde toets. Dan moet de CO2-reductie bijvoorbeeld 95 procent bedragen.
Voor 2030 geldt slechts ,,een streven” naar een reductie van de CO2-uitstoot met 49 procent. Dat streven is ook de kern van het beleid van het huidige kabinet en het klimaatakkoord dat nu in de maak is. Eerder heeft het Planbureau voor de Leefomgeving berekend dat het in 2030 zo’n 3 miljard euro zal kosten om tot een reductie van 49 procent te komen. In de komende elf jaar zal het totale bedrag dus geen honderden miljarden zijn.
De stelling van Baudet beoordelen we als onwaar.
Gecheckt door
Hester van Santen
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/hestervansanten-1.jpg)
Laatste debat tussen Segers en Klaver
Het laatste debat: tussen Jesse Klaver en Gert-Jan Segers over: "Het regeerakkoord moet worden opengebroken om de klimaatdoelen te halen." Hier wreekte zich dat de stellingen al weken geleden bedacht en ingeleverd waren: inmiddels is het kabinet immers al gedraaid en komt er een CO2-belasting, een lang gekoesterde wens van GroenLinks. Klaver zette tijdens het debat dan ook vol in op de luchtvaart. "Hoe gaan we aan mensen vertellen dat ze huis moeten verduurzamen, maar dat er ondertussen wel 45.000 vliegbewegingen per jaar zijn?"
Segers gaf aan dat hij al uitstel heeft bedongen op de opening van vliegveld Lelystad en tal van voorwaarden heeft gesteld. Klaver gaf aan dat hij, na de CO2-draai van het kabinet, hoop koesterde dat de coalitie ook hier een andere beslissing zou nemen.
Segers: "Ik wil geen groei van de luchtvaart. Ik wil de klimaatdoelen halen. Ik wil zorgen voor de schepping. Dat we goede rentmeesters zijn." Maar, zei hij: er gebeurt al veel, veel meer dan in het verleden. "Mijn oproep aan GroenLinks: werk samen. Niet alleen met de koplopers, maar ook met degenen die een beetje achteraan hollen."
Klaver: "Ik sta te popelen om onze initiatiefwet over CO2-belasting met u te maken!"
Segers: "Als er ergens een oproep uitgaat van gisteren, dan is het dat we moeten omzien naar elkaar. Werk samen, dat is wat ik wil doen!"
Teruggetrokken check over inwoneraantal
Correctie (20 maart 2019): Op deze plek stond eerder een factcheck bij een uitspraak van Geert Wilders over het aantal mensen dat vindt dat de islam niet bij Nederland hoort. Daarin was de PVV-leider verkeerd verstaan. Hij stelde niet dat Nederland 19 miljoen inwoners telt, zoals we schreven, maar dat “negen, tien miljoen” mensen zijn stelling onderschrijven. Deze check was onjuist en is daarom ingetrokken.
Jetten en Wilders botsen over islam
Een echt fel en stekelig debat volgde tussen Geert Wilders en Rob Jetten, over de stelling of de islam wel of niet in Nederland zou horen. Wilders maakte direct de link met de schietpartij gisteren in Utrecht. Hij had "niet kunnen bevroeden hoe actueel die stelling zou zijn". Hij zou hebben laten onderzoek hoeveel mensen het eens zijn met zijn stelling dat de islam niet bij Nederland hoort: 63 procent van alle Nederlanders, aldus Wilders. En, zei hij: "Ook één op de drie D66’ers is het ermee eens. De islam is anti-democratisch, anti-rechtstaat, is anti-homo, is anti-vrouw, is overal tegen waar u voor zou willen zijn. Hou op met die kritiek op de mensen die wijzen op de gevaren van de islam. Strijdt met ons tegen de gevaren van de islam!"
Jetten: "We staan hier iets meer dan 24 uur na die aanslag. Gewonden vechten in het ziekenhuis voor hun leven. Wij moeten staan voor tolerantie en respect. We moeten mensen beoordelen op hun daden en niet op hun afkomst."
Wilders noemde dat "heel leuk geprobeerd maar onzin". Volgens Wilders is er "maar één islam". Hij stelde: "70 procent van de moslims in Nederland vindt dat de islamitische wetten, de sharia, belangrijker zijn dan onze wetten." Wij checkten deze stelling al een keer:
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/raster/1909nn%2520jihad.png)
Jetten wierp tegen: "De heer Wilders doet al 15 jaar hetzelfde. Als er ergens een probleem is in Nederland, krijgt de islam de schuld." Volgens Jetten hebben geweldsincidenten "niets te maken met de islam. Gisteren ook niet. Een gek in Utrecht. Wat u en ik samen moeten doen is pal staan voor dat je in Nederland mag zijn wie je wilt!"
Volgens Wilders waren er talloze aanwijzingen dat de aanslag maandag wel degelijk met de islam te maken had. "Als we kijken naar onze grote steden, als we kijken naar jongeren onder de 25 jaar, dan zijn er er meer jongeren van niet-westerse afkomst. Meer vrouwen met hoofddoekje dan zonder hoofddoekje. Dat is het Nederland van vandaag. Al die mensen die daar last van hebben, daar is uw partij ooit voor opgericht."
Jetten: "Als u hier weer allerlei lelijke woorden staat te spuien, zegt u tegen landgenoten: u hoort hier niet thuis. Ik zeg: u hoort hier wel thuis en ik zal ervoor vechten dat u kunt meedoen."
Volgens Wilders heeft Jetten, samen met andere partijen, "een half miljoen allochtonen naar Nederland gehaald." "De PVV zegt: grenzen dicht."
VolgenalonsoNRC Stéphane Alonso Wilders tegen Jetten: ik zeg niet dat die mensen hier niet thuis horen, ik zeg dat uw ideeën levensgevaarlijk zijn. Uw soort mensen maakt Nederland kapot. Jetten: het was tot nu toe een hele beschaafde avond
Gecheckt: Krol over pensioenen
Live Check
Henk Krol (50Plus): ‘De pensioenen zijn al tien jaar niet geïndexeerd’
Henk Krol wist ook het één-op-één-debat met FvD-leider Thierry Baudet over de klimaatwet snel te draaien naar een belangrijk thema voor zijn partij: het achterblijven van de koopkracht bij gepensioneerden. Om die reden zouden zij niet moeten opdraaien voor de kosten van klimaatmaatregelen. De partijleider van 50Plus stelde dat de pensioenen al tien jaar niet geïndexeerd zijn – wat wil zeggen dat de pensioenuitkeringen wegens tegenvallende beleggingsresultaten van de pensioenfondsen niet zijn meegegroeid met de inflatie.
Een eerste blik op het indexatiebeleid van de twee grootste pensioenfondsen leert dat de indexatie van pensioenuitkeringen inderdaad miniem was. Maar niet, zoals Krol beweerde, non-existent. Pensioenfonds PGGM (4,4 miljoen deelnemers) heeft sinds 2010 tweemaal de pensioenuitkeringen geïndexeerd: 0,72 procent in 2010 en 0,94 procent in 2014. Het APB (3 miljoen deelnemers) deed dat één keer: in 2010 was er een minieme indexatie van 0,28 procent.
We beoordelen de stelling van Henk Krol als onwaar.
Gecheckt door
Philip de Witt Wijnen
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/philipdeww-1.jpg)
Kleine partijen stellen: kleine partijen doen ertoe
Zal de positie van kleine partijen radicaal veranderen na 20 maart? Tunahan Kuzu en Marianne Thieme, beiden van een relatief kleine partij, gingen erover in debat. Ze hadden de stelling dan ook samen bedacht, gaf Kuzu aan.
Weinig verwonderlijk waren ze het grotendeels met elkaar eens. Wat volgde was dan ook vooral een pleidooi op een "kleine partij" te stemmen.
Thieme: "Een kleine partij als de Partij voor de Dieren kan ervoor zorgen dat die koers wordt verlegd. Een groen anker!"
Kuzu: "Veel mensen raken het vertrouwen kwijt in de politiek. Ze kunnen kiezen voor verandering. Veel partijen beloven van alles. Mensen weten: Denk bedrijft politiek met een rechte rug, voor alle Nederlanders."
Check!
Live Check
Marianne Thieme (Partij voor de Dieren): 'Per dag moeten vijf boerenbedrijven stoppen'
Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) zei dat gemiddeld per dag vijf boeren moeten stoppen met hun bedrijf. Zij lijkt dit te hebben gebaseerd op een uitspraak van LTO Nederland-voorzitter Marc Calon van afgelopen december, die toen overigens op Radio 1 zei dat per dag gemiddeld zes boerenbedrijven stoppen.
Om na te gaan hoeveel boerenbedrijven per dag stoppen bekijken we de meest actuele cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek over het jaar 2018. Toen daalde het aantal landbouwbedrijven ten opzichte van 2017 van 54.840 naar 53.857, een afname van 983 in een jaar. Dat betekent omgerekend dat er 2,7 bedrijven per dag stopten, een stuk minder dan de vijf die Thieme noemde. Thieme lijkt zich dus te baseren op cijfers van eerdere jaren, toen het aantal boerenbedrijven sneller afnam. We beoordelen de stelling daarom als onwaar.
Gecheckt door
Pim van den Dool
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/pimvandendool-2.jpg)
Rutte vergat even de bedrijven
Rutte vond zijn tweede voorbeeld weer terug! Wat hem ontglipte: de bedrijven.
Het debat tussen Asscher en Rutte ging over wat nodig was, om mensen weer vertrouwen te geven en te laten merken dat het beter gaat met de economie. Volgens Asscher zijn de mensen in Nederland "onzeker" en verlangen ze "naar een betaalbare woning". "Een betaalbaar pensioen dreigt eveneens een luxegoed te worden. Dat mensen een ontspannen oude dag kunnen krijgen. Nu het goed gaat, moet die verdeling veel meer recht doen."
Volgens Rutte is er "geen tegenstelling tussen de belangen van bedrijven en de belangen van mensen. U wilt heel veel geld naar onderwijs. Maar je moet ook investeren in bedrijven."
Asscher: "Ik ben blij met de bedrijven, ik ben blij dat ze weer winst maken na al die jaren. Als ik die mensen spreek, zeggen de mensen: investeer het in het onderwijs, in de pensioenen. Al die mensen die ik sprak vinden het idioot wat u deed met de dividendbelasting."
Toen werd het even stekelig. Rutte verweet Asscher "mensen tegen elkaar" op te zetten. "U doet weer alsof het andere belangen zijn, die van de bedrijven en de mensen die er werken!"
Asscher: "Wij maken een andere keuze. Als je gaat stemmen, kies dan voor verbinding, niet voor haat, voor toekomst, niet voor verwijten, voor verbinding."
Rutte leek blackout te hebben
Een opmerkelijk moment net, tijdens het debat tussen VVD-leider Mark Rutte en PvdA-leider Lodewijk Asscher. Ze debatteren over de stelling: "Om Nederland verder te brengen, moeten we niet tegenover elkaar staan, maar naast elkaar staan", maar bij aanvang van het debat leek de premier een blackout te krijgen. Hij wilde twee voorbeelden geven, maar na het eerste voorbeeld was hij zijn tekst even kwijt.
"Caroliene?!", riep Rutte: de naam van zijn politiek assistent Caroliene Hermans. Zij is de dochter van partijprominent Loek Hermans. Op Algemene Zaken volgde ze haar zus Sophie op, die naar de Tweede Kamer ging voor de VVD.
Volgen
Volgen
Baudet en Krol over klimaatwet
Moet de klimaatwet van tafel? Die stelling bracht Thierry Baudet (Forum voor Democratie) in, tegenover Henk Krol (50Plus). Volgens Baudet kost die wet "duizend miljard" en is dat een "volstrekt abstract, onrealistisch doel." Hij riep op: "Deze klimaatwet moeten we stoppen in de Eerste Kamer, het is een wangedrocht. Daarom zijn de verkiezingen morgen zo belangrijk!"
Krol gaf aan dat 50Plus de wereld "netjes wil doorgeven aan onze kinderen en kleinkinderen. Maar als het gaat om kosten, mensen van wie al jaren de pensioenen niet geïndexeerd zijn, dan willen wij dat ook niet als het te duur wordt."
Baudet: "U heeft in december kapitale fout gemaakt door deze wet te steunen. Je kunt niet om de kosten heen als je niet om die wet heengaat."
Krol verweet Baudet niet goed geïnformeerd te zijn: hij zou geen initiatiefnemer zijn geweest van de wet. Hij zei ook op thorium te willen inzetten voor het opwekken van energie.
Baudet: "Ik zou het fantastisch vinden als u wilt toezeggen dat we die klimaatwet terugsturen naar de tekentafel. Bent u bereid om in de Eerste Kamer die wet te stoppen?"
Krol: "Als de kosten zo de pan uitrijzen als u denkt, gaan we die wet zeker tegenhouden. Wij zijn geen klimaatdrammers, wij zijn pensioendrammers."
Samen bouwen doen SP en CDA nog even niet
CDA-leider Sybrand Buma bracht de stelling in "We moeten bouwen aan een land dat we door willen geven" en ging met Lilian Marijnissen (SP) in debat. Het was voor hem een aanleiding de SP te verwijten mee te doen, en niet langs "de zijlijn" te blijven. "De SP is al zo’n oude partij. Weet dat als je iets bereiken wilt, je ook wat moet doen. Geen woorden, maar daden!"
Marijnissen beaamde graag langs de zijlijn te schreeuwen. "Maar dan wel in De Kuip, in Rotterdam, bij Feyenoord." Volgens haar doet de SP "natuurlijk graag mee". Het terugdringen van de vermogensongelijkheid in Nederland zou haar eerste punt zijn.
Volgens Buma moet je "als je een rechtvaardig Nederland wil bouwen, dat met compromissen doen." Weer benadrukte hij dat de SP moet "meedoen". "Eén ding weet je zeker: als het compromis er is, is de SP tegen. De SP zegt ‘nee’. In dit gepolariseerde land kunnen we ons dat niet meer veroorloven. We moeten samenwerken!"
Marijnissen kwam daarop met een voorstel: een miljonairsbelasting. "Miljonairs boven een miljoen moeten 2 procent extra belasting betalen. Dan kunnen we hele btw-verhoging terugdraaien!"
Buma: "We hebben de belastingen verlaagd. Voor grote bedrijven hebben wij de belastingen net zoveel verlaagd als verhoogd. Uw stelling is steeds wat er fout is. Maar investeren in onderwijs, zorg, maatschappelijke dienstplicht, veiligheid, daar zou de SP in mee kunnen gaan."
Check: wil het CDA investeren?
Live Check
Buma: 'Kabinet met CDA investeerde meer dan PvdA had gewild'
In debat met Lodewijk Asscher (PvdA) trok Sybrand Buma (CDA) het imago van de PvdA als investeringspartij in twijfel. “De coalitie waar het CDA in zit, investeert niet alleen in het onderwijs meer dan de PvdA wilde doen bij de laatste verkiezingen, maar ook in zorg meer dan de PvdA wilde doen, ook in veiligheid meer dan de PvdA wilde doen.” We checken de uitspraak op alle drie beleidsterreinen.
Omdat Buma zelf geen periode aangaf, hanteren we de structurele extra investeringen vanaf 2021, dus vanaf het einde van deze kabinetsperiode. Dat is het meetjaar dat zowel de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s door het Centraal Planbureau als de financiële verwerking van het regeerakkoord wordt aangehouden.
Onderwijs: De PvdA kondigde in het verkiezingsprogramma in 2017 aan structureel 2,6 miljard euro in onderwijs te willen investeren. Het kabinet reserveerde in het regeerakkoord 1,6 miljard euro voor investeringen in onderwijs. Het regeerakkoord investeerde dus minder dan het PvdA had voorgenomen – al had het CDA in het eigen verkiezingsprogramma juist een hogere investering in onderwijs (van 3,9 miljard euro) aangekondigd.
Zorg: De PvdA wilde in 2017 een bedrag van 3,2 miljard euro investeren in de zorg. Het kabinet besloot tot een bezuiniging van 1,7 miljard euro op de zorg. Ook dat is minder dan de PvdA had aangekondigd. Hetzelfde geldt voor het CDA-verkiezingsprogramma: daarin werd voor 0,5 miljard in de zorg geïnvesteerd.
Veiligheid: Voor veiligheid reserveerde de PvdA 0,4 miljard euro (en nog eens 0,4 miljard extra voor defensie). De investeringen in veiligheid in het regeerakkoord bedragen iets meer dan 0,4 miljard euro (414 miljoen). Ook het CDA had 0,4 miljard euro in veiligheid geïnvesteerd.
Alleen de investeringen in veiligheid waren in het regeerakkoord van het kabinet hoger dan in het PvdA-verkiezingsprogramma. Voor onderwijs en zorg gold het tegendeel. We beoordelen de uitspraak als grotendeels onwaar.
Gecheckt door
Rik Rutten
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/rikrutten-2.jpg)
Denk en SGP over verruwing
Tunahan Kuzu (Denk) en Kees van der Staaij (SGP) bediscussieerden de stelling: "Alle volksvertegenwoordigers moeten het goede voorbeeld geven bij het tegengaan van verharding en verruwing."
Van der Staaij sprak de hoop uit dat de nieuw gekozen politici willen meehelpen "met het tegengaan van verharding en verruwing." Hij verweet Denk dat hij die dingen bij hen nog wel eens zag, bijvoorbeeld in filmpjes op sociale media. "Stop daarmee. Wilt u die handschoen oppakken?"
Kuzu bedankte Van der Staaij vervolgens "voor de preek". Hij citeerde uit de Bijbel: "Haal eerst de balk uit uw oog en dan zult u goed kunnen zien om de splinter uit het oog van uw broeder te halen." Hij haalde de Nashville-verklaring aan, waaronder Van der Staaij zijn handtekening had gezet.
Volgen
Veel internationale samenwerking tussen GroenLinks en D66
Rob Jetten (D66) en Jesse Klaver (GroenLinks) debatteerden met elkaar over de stelling: "Er is meer internationale samenwerking nodig voor de Nederlandse veiligheid en welvaart".
Veel verschillen de partijen niet op dit punt, gaf Jetten al in het begin aan. Maar, vroeg de D66-leider, kan GroenLinks ook verantwoordelijkheid dragen als er moeilijke keuzes gemaakt moeten worden?
Klaver gaf aan dat je "slim moet nadenken: wanneer zet je militaire middelen in, wanneer diplomatieke?"
Jetten gaf daarop aan een voorstander te zijn van een Europees leger. Hij verweet Klaver soms niet de ferme beslissingen te willen nemen die nodig zijn in de geopolitiek.
Erg fel wilde het debat toch niet worden. Klaver benadrukte nog maar eens hoe dicht de partijen bij elkaar staan op het gebied van internationale samenwerking. "Ik zie vooral overeenkomsten. Nederland vraagt om meer progressieve samenwerking."
Gecheckt: de Chinese uitstoot
Live Check
Geert Wilders (PVV): 'In China in één week meer uitstoot dan in Nederland in een jaar'
Het Planbureau voor de Leefomgeving publiceert een uitgebreid jaarlijks rapport over de wereldwijde uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. In de tabellenbijlage van de meest recente editie staat dat China in 2017 10,9 gigaton (miljard ton) CO2 uitstootte; in Nederland was dat 0,2 gigaton. De CO2-uitstoot is in China dus 54,5 keer zo hoog als in Nederland. Dat China in één week meer CO2 uitstoot dan Nederland is dus waar.
Gecheckt door
Hester van Santen
Baudet en Thieme praatten over landbouw
Een debat tussen Marianne Thieme (Partij van de Dieren) en Thierry Baudet (Forum voor Democratie) over de stelling "Boeren, burgers en dieren zijn beter af met een verbod op megastallen".
Als eerste op de avond noemde Thieme met nadruk een thema waar de provincies over gaan: de leefomgeving. Volgens Thieme is er een "megamorfose" gaande op het platteland, met "megastellen en mestfabrieken". Het leidt volgens haar tot "slechte luchtkwaliteit, stankoverlast, dierziekten, Q-koorts. Het is een tikkende tijdbom." Volgens haar biedt FvD "alle ruimte voor megastallen".
Baudet gaf aan het voor "80 procent" eens te zijn met de stelling. "Als het slecht gaat met dieren kiezen wij áltijd voor dierenwelzijn." Volgens Baudet hoort de Nederlandse agrarische sector echter "tot de beste van de wereld. Dat verdient onze steun. Dat verhaal mis ik bij de Partij voor de Dieren soms. Wees ook enthousiast over daar waar het wel goed gaat!"
Thieme bestreed dat en zei "gele, doodgespoten velden, met gif van Monsanto" te zien. Volgens Baudet is maar "4 tot 5 procent van de stallen mega. Het overgrote deel is kleinschalig." Zijn oproep: "Op heel veel gebieden gaat het heel goed, steun daar ook de agrarische sector!"
ChristenUnie en PVV botsen over klimaat
Het vierde debat ging tussen Gert-Jan Segers (ChristenUnie) en Geert Wilders (PVV) over de stelling "We moeten zo snel mogelijk af van kolen, olie en gas". Segers gaf aan dat het "5 voor 12" is als het gaat om het klimaat. Hij riep Wilders mee te doen met de energietransitie.
Wilders trok de menselijke invloed op klimaatverandering in twijfel. "Klimaat is bijna een religieus iets geworden. U gelooft erin, maar de feiten wijzen op iets anders." Volgens Wilders zijn er "ook wetenschappers die zeggen dat CO2 niet alleen iets slechts is" en hij stelde dat de mens slechts voor een heel klein verantwoordelijk is voor de stijging van de temperatuur.
Segers wierp tegen dat het overgrote merendeel van de klimaatwetenschappers het wel degelijk eens is over de menselijke invloed op het klimaat. "Als zij bij elkaar komen en tegen ons, beleidsmakers, zeggen: u moet handelen, dan weten we dat er maar 1 optie is: handelen."
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/03/web-1903bindebat5jpg.jpg|//images.nrc.nl/zKQBYsEq6LXK1O61a_KpjY1B4Ow=/1920x/smart/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/03/web-1903bindebat5jpg.jpg)
"Het is niet zo dat wij dat kunnen beïnvloeden", aldus Wilders. "U jaagt ondertussen de mensen op enorme kosten. De mensen die het al zo moeilijk hebben!" Hij noemde de energierekening en de stijging van de btw op boodschappen. Klimaatverandering noemde hij een "religieus geloof". Bovendien, voegde hij toe: "Waarom zouden wij investeren voor 0,00007 graden midner? In China bouwen ze iedere dag bijna een nieuwe kolencentrale."
Segers: "Wij doen het niet alleen, wij doen dat samen met Europa. We doen het wereldwijd. Daarom hebben we het verdrag van Parijs ondertekend!"
Volgen
50Plus en SGP doen lief
Deel drie van het debat, tussen Kees van der Staaij (SGP) en Henk Krol (50Plus), ging over de stelling "Samen staan we sterker. Kleine partijen moeten constructief samenwerken als ze écht invloed willen hebben". Heel fel ging het er niet aan toe. Krol gaf meteen aan vooral naar de overeenkomsten te willen kijken, in plaats van de verschillen.
Krol: "U wilt naar de koopkracht van ouderen kijken, dat willen wij ook!"
Van der Staaij: "Ik ben het helemaal met de heer Krol eens dat we elkaar kunnen vinden als het gaat om opkomen voor ouderen. Zorgen dat ze kunnen meedoen in de samenleving."
De algehele overeenstemming werd alleen aan het eind van het debat enigszins ter discussie gesteld toen Van der Staaij Krol vroeg nog eens goed het standpunt over voltooid leven te overwegen.
Gecheckt: Marijnissen over de zorg
Live Check
Lilian Marijnissen (SP): ‘De zorg is in tien jaar zeker niet goedkoper geworden’
In het eerste duel pleitte SP-leider Lilian Marijnissen ervoor dat de marktwerking in de gezondheidszorg moet worden teruggedraaid. ‘De zorg is geen markt’, luidde haar stelling in debat met premier Rutte. Zijn partij, de VVD, heeft in 2008 de marktwerking de zorg geïntroduceerd. De beoogde doelstellingen zouden volgens haar niet zijn gelukt: “De zorg is niet beter geworden en zeker niet goedkoper.” We checken het tweede deel van deze stelling: is de zorg in tien jaar tijd voor de burger duurder geworden?
Marijnissen wees op de stijging van zowel het eigen risico als van de zorgpremie. Uit een recent onderzoek door RTL blijkt dat beide componenten van de zorgkosten inderdaad in de afgelopen tien jaar zijn gestegen. De zorgkosten van ,,een gemiddelde Nederlander is in de periode 2009-2016 met bijna 20 procent opgelopen van 2.032 euro tot 2.422 euro. De belangrijkste componenten, volgens RTL: de premies van de drie grootste zorgverzekaars waren in die periode met gemiddeld 50 procent gestegen. Daarnaast bedraagt het eigen risico inmiddels 385 euro. Dat was in 2008 nog 150 euro.
We beoordelen de stelling als waar.
Gecheckt door
Philip de Witt Wijnen
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/philipdeww.jpg)
De startopstelling
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/03/web-1903binslotjpg.jpg|//images.nrc.nl/eIrNuf179ZDIjMwNG1UEoRfjb3w=/1920x/smart/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/03/web-1903binslotjpg.jpg)
Tweede debat over onderwijs
Het tweede debat ging over de stelling "Het is beter om vier miljard in onderwijs te investeren dan in belastingverlaging voor bedrijven", ingebracht door Lodewijk Asscher (PvdA). Zijn tegenstander: Sybrand Buma (CDA). Asscher bepleitte veel meer geld te investeren in onderwijs. "Zodat leraren nog meer aandacht aan kinderen kunnen besteden. Afgelopen vrijdag waren ze met 40.000 op ons Malieveld. Het goede nieuws is: dit kan. Als we deze 4 miljard in plaats van in belastingverlaging in het onderwijs steken!"
Buma bestreed dat het kabinet de belastingen zou verlagen met vier miljard, "want we verhogen andere belastingen ook met vier miljard, dat weet u drommels goed!" Hij hamerde vervolgens op de betaalbaarheid, en het feit dat je geld niet kunt uitgevens als je het niet eerst verdient. "Waar verdienen we die? In bedrijven: groot, klein, middelgroot."
Het D-woord viel vervolgens: de dividendbelasting. Asscher verweet Buma de afschaffing daarvan te hebben verdedigd. Een ietwat technische discussie volgde, over welke belastingen het kabinet nu wel of niet zou verhogen of verlagen. Onderwijs kwam nauwelijks nog aan bod, vooral wel of niet investeren in economisch goede tijden was het twistpunt. Buma: "Als het economisch goed gaat en je wil als partij nog steeds meer uitgeven, dan gaat de staatsschuld niet omlaag, dan betalen toekomstige generaties. Dat wil het CDA niet. Niet landelijk en niet in de provincies!"
Asscher: "Wat ik frustrerend vind voor de Nederlanders is dat er nu centrum-rechts kabinet zit dat eerst kijkt naar de belangen van bedrijven. Ik vind het een grijsgedraaide plaat, uw visie op de economie!"
Volgen
Eerste debat over de zorg
Het eerste debat ging tussen Lilian Marijnissen en Mark Rutte over de door Marijnissen ingebrachte stelling: "De zorg is geen markt". Volgens Marijnissen is de belofte dat de zorg beter en goedkoper zou worden van de markt niet uitgekomen: "die markt in de zorg, die werkt dus niet". Rutte nam eerst een moment om nog even op Geert Wilders te reageren, die hem even daarvoor verantwoordelijkheid had verweten voor de schietpartij in Utrecht. Vervolgens beaamde hij de stelling van Marijnissen, dat de zorg geen markt is. Vervolgens roemde hij het zorgsysteem in Nederland en de "tienduizenden, honderdduizenden mensen die zorgen dat wij gezond in dit land kunnen wonen en oud kunnen worden".
Het debat concentreerde zich dus niet zozeer op de vraag of de zorg "een markt" is, maar of de zorg in Nederland wel of niet goed loopt. Marijnissen: "Het punt dat ik wil maken is dat markt de zorg niet beter heeft gemaakt. Het is ondanks de markt en niet dankzij de markt dat het zo goed is in Nederland!" Ze noemde de "directeuren in de zorg die meer verdienen dan u".
Rutte probeerde vooral te benadrukken hoe goed het in Nederland gaat en hoezeer dat te danken is aan de mensen. "Mevrouw Marijnissen praat over zorg als systeem. Maar zorg is in de eerste plaats mensen. Daar moeten we het over hebben!" Rutte verweet Marijnissen "zo somber" te zijn over de zorg. "Dat leidt ertoe dat jonge mensen denken: waarom zouden ze daar gaan werken? We hebben de beste zorg, misschien wel de beste van de wereld!"
Marijnissen: "Die zorgverleners doen inderdaad fantastisch werk. Maar het kabinet moet geen imagocampagne voeren maar ze een fatsoenlijke beloning geven."
Volgen
Eerste uitspraak gecheckt
Live Check
Geert Wilders (PVV): 'Grapperhaus heeft dader Utrecht vrijgelaten'
“Grapperhaus heeft deze man vrijgelaten”, zei PVV-leider Geert Wilders. Het klopt dat Gökmen T. begin deze maand uit voorarrest is vrijgelaten. Hij zat in voorlopige hechtenis vanwege een verdenking van verkrachting. Hij kwam in september 2017 onder voorwaarden vrij, maar schond die begin dit jaar. Omdat hij die voorwaarden schond, werd hij weer opgepakt. Nadat hij instemde met een persoonlijkheidsonderzoek schortte de gerechtshof Arnhem-Leeuwarden begin deze maand in hoger beroep zijn voorarrest op.
Hoewel de rechtspraak uiteindelijk onder verantwoordelijkheid valt van het ministerie van Justitie en Veiligheid, waarvan Ferdinand Grapperhaus (CDA) de belangrijkste minister is, is Grapperhaus niet aan te spreken op gerechtelijke uitspraken. De rechtspraak in Nederland is onafhankelijk, Grapperhaus is staatsrechtelijk niet verantwoordelijk. Een onafhankelijke rechter liet T. vrij, niet de minister.
We beoordelen deze uitspraken daarom als onwaar.
Gecheckt door
Mark Lievisse Adriaanse
/s3/static.nrc.nl/widgets/files/2019/03/marklievisseadriaanse-2.jpg)
Partijleiders staan stil bij gebeurtenissen Utrecht
Bij aanvang van het debat werd even kort stilgestaan bij de schietpartij in Utrecht gisteren. Aan alle partijleiders werd gevraagd hoe ze de gebeurtensisen ervaren hebben. Lilian Marijnissen noemde het doorgaan van het debat een "krachtig signaal", dat de politiek "niet buigt voor terreur". Mark Rutte vertelde over zijn bezoek aan Utrecht, waar hij had gepraat met politiemensen en hulpverleners, en roemde hun proffesionaliteit. "Ik ben diep onder de indruk van al die mensen daarachter en vraag een warm applaus voor deze kanjers." Geert Wilders zei "een beetje onpasselijk" te worden van de krokodillentranen van zijn collega's en verweet het de VVD en het CDA verantwoordelijk te zijn voor de schietpartij. Andere politici reageerden daarop met ongemak en verontwaardiging: Rutte vroeg de gelegenheid te reageren maar kreeg die niet. Ook Thierry Baudet riep op de schietpartij als aanleiding te zien voor ander beleid te stemmen. Jesse Klaver noemde de situatie daarop een "nachtmerrie" en verweet zijn politieke collega's profijt te willen slaan uit de gebeurtenissen.
We gaan bijna beginnen
Volgen
De indeling van vanavond
Twee partijleiders gaan steeds met elkaar in debat over een stelling die één van de twee zelf heeft ingebracht. Het schema ziet er als volgt uit:
Lilian Marijnissen (SP) - Mark Rutte (VVD)
Lodewijk Asscher (PvdA) - Sybrand Buma (CDA)
Henk Krol (50Plus) - Kees van der Staaij (SGP)
Gert-Jan Segers (CU) - Geert Wilders (PVV)
Marianne Thieme (PvdD) - Thierry Baudet (FvD)
Rob Jetten (D66) - Jesse Klaver (GL)
Kees van der Staaij (SGP) - Tunahan Kuzu (Denk)
Sybrand Buma (CDA) - Lilian Marijnissen (SP)
Thierry Baudet (FvD) - Henk Krol (50Plus)
Mark Rutte (VVD) - Lodewijk Asscher (PvdA)
Tunahan Kuzu (Denk) - Marianne Thieme (PvdD)
Geert Wilders (PVV) - Rob Jetten (D66)
Jesse Klaver (GL) - Gert-Jan Segers (CU)
Volgen
Landelijke partijleiders gaan in debat
Goedenavond! Inderdaad: het zijn morgen verkiezingen voor de Provinciale Staten, maar toch staan vanavond de landelijke partijleiders tegenover elkaar. Om 20.30 uur begint op NPO 1 het Slotdebat van de NOS, waar dertien partijleiders met elkaar in debat gaan. Net als vorige keren zullen we bij NRC de beweringen van de politici live factchecken.
Locatie van vanavond is het Huis der Provincie in Arnhem. De indeling van het debat is bepaald door een loting, en de stellingen zijn door de politici zelf ingebracht. In totaal vinden dertien één-op-één debatjes plaats. Bij aanvang van de avond wordt kort stilgestaan bij de schietpartij in Utrecht gisteren.
Het debat is het tweede grote televisiedebat in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen: op 7 maart debatteerden acht landelijke fractievoorzitters ook al in het RTL-debat. Eigenlijk zou ook maandag gedebatteerd worden, tijdens het EenVandaag-debat in Rotterdam. Naar aanleiding van de schietpartij in Utrecht werd dat debat echter afgelast.