Hazes, Winehouse en Orbison weer op podium, hoe werkt de hologram?

Roy Orbison tourde afgelopen jaar door het Verenigd Koninkrijk. Maria Callas stond in Carré. Amy Winehouse en Frank Zappa gaan weer concerten geven. En André Hazes treedt deze en volgende week op in de Ziggo Dome. Althans: het zijn hologrammen van deze overleden artiesten die op het podium staan.

Lees ook Het hologram van Maria Callas in Carré klinkt nogal blikkerig

In 2012 werd het publiek verrast toen een hologram van rapper Tupac Shakur verscheen, inmiddels is de techniek verder en zien we steeds vaker hologrammen van overleden artiesten in concertzalen. Hoe werkt dat? Mag je van elke overleden artiest een hologram maken? En is het wel ethisch om een artiest ongevraagd digitaal tot leven te wekken?

Opname van het hologramconcert van Roy Orbison.

Tupac herrees in 2012 met gebruik van de techniek Pepper’s Ghost. Zijn beeld werd geprojecteerd op een glasplaat, gedraaid in een hoek van 45 graden. Het publiek zag een geestachtige reflectie. „Negentiende-eeuwse techniek”, zegt Liam Mahon van Novaline, het bedrijf dat het hologram van Hazes maakte, „het werkte op camera, maar niet voor het publiek. Zij zagen een gekantelde Tupac.”

Het optreden van de hologram van Tupac tijdens Coachella.

Nu gaat het anders: het hologram van Hazes wordt in de Ziggo Dome met een laserprojector geprojecteerd op een scherm, wat praktisch onzichtbaar is voor het publiek. „Dit scherm is bedekt met nanotubes van koolstof. Het vangt de projectie van de laserprojector en straalt het uit, in plaats van het te reflecteren”, vertelt Mahon. Dat is vooral bij een concert belangrijk, zo wordt voorkomen dat ook het licht van de fototoestellen en telefoons reflecteert op het scherm. De digitale Hazes was een hele andere uitdaging. Een van de grootste problemen: Hazes was bijna altijd zwart gekleed. „Een hologram is van licht, we moesten voorkomen dat hij een zwevend hoofd werd.” Dat is opgelost door het podium een blauwe gloed te geven, dat lijkt af te stralen op zijn donkere pak. „Zo wordt een silhouet om hem heen gecreëerd.”

Bij het maken van de digitale Hazes waren oude beelden onbruikbaar, er waren vrijwel alleen televisiebeelden van hem. Dus moest er een hele nieuwe Hazes gemaakt worden. „We hebben honderden uren aan shows en interviews gekeken, en kregen via de nabestaanden van Hazes de beschikking over talloze privéfoto’s”, vertelt Mahon. Acteur Martijn Fischer, die Hazes speelde in de film Bloed, Zweet en Tranen (2015) en de musical Hij Gelooft in Mij, werd in een motion capture-pak gehesen om de bewegingen van Hazes precies na te doen. Fischer stond ook model voor de blauwdruk van het gezicht.

Alleen de ogen konden nog beter, zegt Mahon. „Die zijn zo gedetailleerd, we wisten niet hoe we dat moesten doen. Toen zei Roxeanne Hazes [dochter van, red.] dat zijn ogen als die van haar waren. Dus we hebben haar ogen gefotografeerd en verwerkt in het hologram”, zegt Mahon. Samen met zoon André Hazes junior zal het hologram ‘Kleine Jongen’ zingen. De stem van Hazes zal van een oude liveopname zijn.

Lees ook het interview met André Hazes: ‘Jezus, ik ben precies mijn vader’

Bij Hazes gaven de nabestaanden toestemming en medewerking, maar wat als je die niet krijgt? Mag je juridisch gezien overal een hologram van maken? De rechten daarover verschillen per land, in Nederland ligt het nog niet vast. „Het zal ervan afhangen of een hologram alleen onder het portretrecht of ook onder het naburige recht valt”, zegt Dirk Visser, advocaat en hoogleraar intellectuele-eigendomsrecht. Dat maakt nogal een verschil: naburige rechten beschermen de prestaties van een kunstenaar. Deze blijven tot vijftig jaar na iemands dood gelden.

Alleen, de Hazes die straks in de Ziggo Dome staat, bestaat niet uit oude beelden. Het is een nieuwe Hazes uit de computer. Daarom valt het hologram misschien enkel onder het portretrecht. Dat recht is in Nederland na je dood niet over te dragen aan iemand anders. Alleen directe nabestaanden – ouders, partner of kinderen – kunnen zich erop beroepen.

Amy hield niet van touren

Visser kan zich voorstellen dat hologrammen ook onder naburige rechten vallen. „Ook al is het geen beeld van de echte Hazes, het hologram is uiteindelijk toch gebaseerd op opnames van zijn optredens.” Een artiest kan die rechten overdragen aan een erfgenaam of stichting en hopen dat zijn wensen gerespecteerd worden.

Eerder werden in films overleden acteurs tot leven gewekt. Lees ook: Acteurs digitaal tot leven wekken, mag dat?

Dan is er nog een ethisch vraagstuk. Het hologram is een nieuwe techniek en de meeste artiesten waar nu hologrammen van worden gemaakt, hebben zich hierover nooit uitgesproken. In het Verenigd Koninkrijk zijn sommige fans tegen het hologram van Amy Winehouse. Is het wel een viering van haar muzikale oeuvre? Of eigenlijk misbruik van een artiest die helemaal niet hield van concerttouren? Liam Mahon van Novaline, die overigens niet het hologram van Winehouse maakt: „Als een artiest geen hologram van zichzelf wil, moet je dat natuurlijk niet doen. Maar als een artiest zich er nooit over heeft uitgelaten moet je, vind ik, zelf inschatten of een hologram van hem of haar iets toevoegt. Bij Holland zingt Hazes is het publiek er om Hazes te horen, het hologram maakt het uiteindelijk tot iets echts.”