Factchecken Facebook loopt stuk op aansprakelijkheid

Wie betaalt de juridische kosten als een factchecker wordt aangeklaagd wegens smaad of laster? Op die kwestie zijn de onderhandelingen tussen de Universiteit Leiden en Facebook over het controleren van nieuwsberichten op het platform stukgelopen.

Dat bevestigt Alexander Pleijter van Nieuwscheckers, nadat Facebook donderdag in een hoorzitting in de Tweede Kamer vragen over de kwestie beantwoordde. Sinds februari 2018 controleert het initiatief van de Universiteit Leiden geen berichten meer voor Facebook. De partijen onderhandelden wel nog over een eventuele voortzetting van de samenwerking.

Toen woordvoerder Edo Haveman van Facebook donderdag in de hoorzitting over desinformatie naar de kwestie werd gevraagd, bleek wat al die tijd de onderhandelingen in de weg heeft gezeten: Facebook noch de Universiteit Leiden wilde in het geval van een juridische claim, zoals smaad of laster, aansprakelijkheid dragen voor de factchecks.

Noodlijdende clubjes

Pleijter, een van de oprichters van Nieuwscheckers, begrijpt de houding van het sociale netwerk niet. “Facebook schakelt factcheckers in om desinformatie te bestrijden op het platform, maar laat ze aan hun lot over op het moment dat het mis zou gaan. Het zijn nota bene vaak noodlijdende clubjes die alle kans hebben door een juridisch gevecht failliet te gaan.”

Facebook zegt in een reactie op de stukgelopen samenwerking met Nieuwscheckers: “We blijven met hen een open discussie voeren over andere mogelijkheden.” Op andere vragen, bijvoorbeeld waarom Facebook geen juridische aansprakelijkheid voor factchecks op zich wil nemen, gaat het bedrijf niet in.

Nieuwsredacties kunnen zich verzekeren tegen proceskosten, voor het geval ze worden aangeklaagd. Het is onduidelijk waarom de universiteit zo’n verzekering niet wilde afsluiten of eventuele proceskosten niet wilde dragen. De juridische afdeling was maandag niet bereikbaar.

Nu de samenwerking tussen Nieuwscheckers en Facebook definitief lijkt stopgezet, is Nu.nl de enige overgebleven organisatie die in Nederland voor Facebook berichten controleert. Het krijgt daarvoor betaald en controleert ongeveer een artikel per dag. Hoofdredacteur Gert-Jaap Hoekman laat weten dat Nu.nl-uitgever Sanoma eventuele proceskosten voor zijn rekening neemt.

Pseudowetenschap

Juridische claims over factchecks zijn niet ondenkbaar. De Nederlandse organisatie Skepsis, die pseudowetenschap probeert te ontmaskeren, ging in 2016 bijna failliet na een anderhalf jaar durende rechtszaak over smaad, aangespannen door een Amerikaanse uitvinder. Alleen door donaties en een in dertig jaar opgebouwde financiële reserve van 250.000 euro kon de stichting die advocatenkosten betalen.

Facebook begon wereldwijd samen te werken met onafhankelijke factcheckers nadat het bedrijf rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 veel kritiek had gekregen over de grote hoeveelheid desinformatie op het platform. Aanvankelijk kregen Facebookgebruikers een waarschuwing als zij een door factcheckers betwist artikel lazen, maar toen bleek dat de berichten met zo’n waarschuwing alleen maar meer werden gedeeld en meer reacties uitlokten, besloot Facebook betwiste artikelen minder vaak op de tijdlijn van gebruikers te tonen. Volgens het bedrijf wordt het bereik van betwiste artikelen met 80 procent verminderd .

Begin februari maakten ook factcheckwebsite Snopes en persbureau Associated Press bekend niet langer voor Facebook te factchecken. In een interview met het Amerikaanse Poynter Institute zei Snopes-directeur Vinny Green meer invloed te willen hebben op de aanpak van nepnieuws op Facebook. Pas als het bedrijf meer informatie verstrekt worden de checks beter, aldus Green. Hij verwacht in dit opzicht echter weinig van Facebook.

Update 26/02: Dit bericht is dinsdagochtend bijgewerkt met een reactie van Facebook.