Russisch parlement wil internet beteugelen

Gaat het Russische internet de kant op van de Great Chinese Firewall ? Als het aan Russische parlementariërs ligt wel. Pogingen om het ‘Runet’, zoals het Russische deel van internet wordt genoemd, aan banden te leggen, nemen steeds serieuzere vormen aan. Half februari keurde de Doema de eerste versie goed van een wetsvoorstel waarmee het Russische internet in geval van nood kan worden afgesloten van het world wide web . Bijvoorbeeld wanneer een buitenlandse mogendheid via een cyberaanval het Russische internet zou willen lamleggen, verklaarde Andrej Klisjas die de wet met twee andere parlementariërs indiende – onder wie oud-KGB-officier Andrej Loegovoj. Ook voor digitale inmenging van buitenaf moet de wet bescherming bieden. Volgens de drie indieners is hun voorstel een antwoord op de „agressieve” cyberveiligheidsstrategie van de VS.

De plannen baren internetexperts, privacyactivisten en economen grote zorgen. Volgens Artjom Kozljoek van de Russische organisatie RosKomSvoboda, dat zich inzet voor een vrij internet, is de wet de zoveelste poging van de Russische overheid om het internet aan banden te leggen. De argumenten over veiligheid en buitenlandse inmenging zouden vooral fungeren als dekmantel voor censuur.

Rusland poogt al langer het internet te controleren. Zo kunnen burgers worden vervolgd voor het liken van berichten op sociale media. In 2015 werden bedrijven verplicht alle telecommunicatie op te slaan voor een periode van twee jaar, een moeilijk uitvoerbaar plan dat op veel verzet stuitte van internetproviders en het bedrijfsleven. In veel gevallen is internetwaakhond Roskomnadzor de motor van regelgeving.

‘Overheid wil zelf touwtjes in handen’

Volgens de Russische internet- en veiligheidsexpert Andrej Soldatov is het doel van de parlementariërs zeker niet alleen bescherming tegen eventuele aanvallen van buitenaf. „Het idee is om speciale apparaatjes te installeren waarmee informatie gefilterd kan worden. Tot nog toe is het de taak van internetproviders om verboden websites te blokkeren”. Met de nieuwe wetgeving wil de overheid zélf de touwtjes in handen nemen, vertelt Soldatov per telefoon. „De verantwoordelijke instantie is internetwaakhond Roskomnadzor, dat het dataverkeer controleert. Niet alleen om te filteren, wat al gebeurt, maar ook om individuele regio’s binnen Rusland af te kunnen sluiten. Bijvoorbeeld in geval van onrust, een aanslag of een calamiteit.” Dat Rusland daar al mee experimenteert, bleek eind vorig jaar toen de veiligheidsdiensten het internet lieten blokkeren tijdens protesten in de Kaukasische deelrepubliek Ingoesjetië. „Maar de techniek is niet perfect. De Russische overheid wil álle dataverkeer kunnen controleren, ook sms en email”, zegt Soldatov.

De grote vraag – zoals wel vaker bij uitzonderlijke Doema-voorstellen – is hóé de Doema de isolatie van het Runet voor zich ziet. Daarover is de nieuwe wet uitermate vaag. „Er wordt gesproken van ‘dreiging’, maar de wet preciseert niet onder welke omstandigheden tot afsluiting kan worden overgegaan. „Dat is heel vreemd”, zegt Soldatov die daaruit opmaakt dat het de overheid er vooral om te doen is de technische controle in huis te halen ‘voor het geval dat’. Hij verwijst naar de veiligheidsdoctrine die Poetin in 2016 goedkeurde, waarin een brede lijst van dreigingen is opgenomen. „Eigenlijk kan alles daarmee worden aangemerkt als dreiging. Zo heb je bijvoorbeeld ‘het breken van strategische stabiliteit’. Wat betékent dat?”

Aan de plannen hangt ook een prijskaartje. Zo’n 25 miljoen euro is gereserveerd voor de lancering van het project en de ontwikkeling van de benodigde hardware en software.

Poetins achterdocht tegen internet

Russische politici, president Poetin voorop, koesteren een diepgewortelde achterdocht tegen het internet – nagenoeg de laatste vrijplaats voor onafhankelijke nieuwsgaring en meningsvorming in het land. Russische officials verwijzen graag naar het Chinese systeem, waar de overheid resideert over een soort nationaal intranet met tal van alternatieve, Chinese diensten. „China is minder zenuwachtig over de publieke opinie. Het evalueerde de dreiging en beperkte de dreiging. En zij hebben nu die problemen niet”, aldus Poetins voormalige internetchef German Klimenko in 2017 tegen persbureau Interfax. Toch denkt Soldatov dat het Kremlin de Chinese aanpak niet helemaal zal willen kopiëren. „Het wil geen totaalverbod op het delen van informatie, het wil controle op het moment dat het dat nodig acht.”

Net als met eerdere maatregelen komt protest vooral van het bedrijfsleven. Soldatov vreest dan ook dat de digitale repressie vooral kleinere internetbedrijven de grens over zal jagen. Vanwege de politieke overgevoeligheid van de overheid voor hun branche, en vanwege de bijkomende kosten voor het installeren van verplichte censuursoftware.

Zo week het succesvolle chatbedrijf Telegram in 2017 uit naar Dubai toen het door de overheid werd gedwongen om informatie te delen. Grote internet- en telecombedrijven zoals Yandex, Mail.ru, Rostelecom en Beeline, hebben weinig keus dan mee te gaan in de plannen en te pogen ze uitvoerbaar te houden. Een verantwoordelijke werkgroep onder leiding van softwaregigant Kaspersky, zei het eens te zijn met de (officiële) doelstellingen van de wet, maar niet met de technische implicaties ervan. Zij gingen akkoord met een test, die naar verwachting voor april – deadline voor aanpassingen in het wetsvoorstel – wordt uitgevoerd.

De vraag is hoeveel het Kremlin echt te vrezen heeft van de ongebreidelde mogelijkheden van het world wide web. Deze week gaf 75 procent van de Russen in een peiling aan het internet vooral te gebruiken als afleiding van het werk.