Optimisme over robots op de werkvloer is welkom

Laat maar komen, die robots. Een recent rapport van DenkWerk, een denktank met onder meer Feike Sijbesma (DSM) en Hans Wijers (ING) ziet automatisering als dé oplossing voor de groeiende personeelstekorten in zorg, onderwijs en ICT. Als de nadelen zoals baanonzekerheid en ongelijkheid worden ondervangen, kan de technologische vooruitgang een zegen zijn, vinden ze. Ze zaten middenin de actualiteit met hun pleidooi: het CBS rapporteerde vorige week recordkrapte op de arbeidsmarkt.

Voorspellingen over robots en banen klinken al jaren waardoor op de loer ligt dat beleidsmakers er murw door worden. En de toon is vaak nogal pessimistisch terwijl technologie er juist voor kan zorgen dat saaie, repetitieve taken worden gedaan door computers, en dat mensen zich kunnen richten op de zaken die niet in algoritmes zijn te vatten: creativiteit, sociale interactie, ondernemerschap. Als robots ziekenhuisvloeren dweilen, kunnen de mensen die dat nu doen misschien wel ingezet worden voor een broodnodig praatje met patiënten, bijvoorbeeld. Robots en AI hebben een geweldig potentieel om mensen te emanciperen en zwaar werk uit handen te nemen.

Lees ook: Over tien jaar is half Nederland niet meer geschikt voor zijn werk

Het optimisme van DenkWerk is daarom welkom. Hun voorstellen, waaronder meer geld vanuit werkgevers en de overheid voor herscholing en, controversiëler, het afschaffen van vaste contracten voor werknemers, verdienen snel nadere inspectie door politici.

De denktank stelt voor om vaste contracten af te schaffen, en die te vervangen door een contract van maximaal vijf jaar. Dat klinkt op het eerste gezicht als een opzichtige poging van werkgevers om hun werknemers verder te flexibiliseren, en wekt dus enige argwaan. Maar een korter contract hoeft mensen niet per se onzekerder te maken. Voorzien van de juiste waarborgen vanuit werkgever en overheid, en een goede carrièrestrategie van de werknemer zelf, kan een flexibeler arbeidsmarkt helpen om werknemers van ‘oude’ naar nieuwe banen te krijgen, waar hun toekomstperspectief beter wordt.

Er zullen altijd mensen zijn die zich eenvoudigweg niet laten omscholen maar de grote politieke vraag die voorligt is hoeveel zekerheid werknemers in een geglobaliseerde, technologische samenleving moeten krijgen – kúnnen krijgen. Tegelijkertijd moeten werkgevers ook meer werk maken van scholingsprogramma’s dan nu. Het voorkomen van kansenongelijkheid moet bovenaan de politieke prioriteitenlijst staan.

Als de arbeidsmarkt, zoals nu, niet kan voldoen aan de vraag, dan zijn er twee opties: robots of immigranten. Robots lijken op het eerste gezicht de minst controversiële keuze. Al moeten beleidsmakers ook niet te makkelijk denken over de sociale gevolgen van robots. Vorig jaar concludeerden onderzoekers van Oxford University dat de sterkst gerobotiseerde regio’s in de VS een sterke stijging kenden van politieke onvrede, en significant vaker stemden op Donald Trump.

Robots en AI bieden allerlei kansen. Technologische vooruitgang dendert door, ook als Nederland niet meedoet. Er zijn duidelijk nieuwe afspraken nodig voor het sociale contract in de 21e eeuw, en rapporten zoals dat van DenkWerk bieden nuttige handvatten. Van belang is dat beleidsmakers de juiste combinatie vinden van sociaal vangnet en de tucht van innovatie. Er is grote behoefte aan vooruitgang. Maar ook aan menselijke omgang met de verliezers van deze nieuwe industriële revolutie. Die verliezers zullen er namelijk in elke sector zijn.

In het Commentaar geeft NRC zijn mening over belangrijke nieuwsfeiten. De commentatoren schrijven deze artikelen in samenspraak met de hoofdredactie.