De rechtse vrienden van Netanyahu

De Visegrad-groep is maandag en dinsdag in Jeruzalem. Op uitnodiging van Israël komt de politieke groep met EU-lidstaten Hongarije, Tsjechië, Polen en Slowakije voor het eerst buiten Europa bijeen. De Israëlische premier Netanyahu smeedt steeds innigere banden met Midden- en Oost-Europese leiders. Ze vinden elkaar in hun afkeer van een „arrogante” Europese Unie.

Al ligt het op een ander continent, Israël straalt sinds jaar en dag uit dat het bij Europa hoort. Het doet mee aan het Eurovisie Songfestival, probeert zich te kwalificeren voor het EK voetbal en was vorig jaar gastland voor de Europese judokampioenschappen.

De EU is Israëls belangrijkste handelspartner. Er is samenwerking op tal van terreinen. Politiek ziet Israël de EU echter steeds meer als vijand. De eerste grote deuk in de relatie kwam in 2015, toen de EU besloot producten uit Israëlische nederzettingen in bezet Palestijns gebied een herkenbaar etiket te geven. Vervolgens botsten de opvattingen over de nucleaire overeenkomst met Iran. Ook was Israël teleurgesteld toen de Europese partners zich fel uitspraken tegen de verplaatsing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem.

Natuurlijk, Netanyahu gaat nog steeds langs bij de Duitse premier Angela Merkel of de Franse president Emmanuel Macron. Maar de toon is veranderd. Waar vroeger EU-politici Israël de les lazen over het beleid jegens de Palestijnen, gaan Israëlische ministers nu frontaal in de aanval met beschuldigingen dat de EU „terroristische” organisaties financiert en boycotten steunt.

Orbán als trouwste bondgenoot

Tegelijk smeedt Israël nieuwe allianties binnen de EU. Naast de Visegrad-groep zoekt Netanyahu toenadering tot de Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) en de Craiova-groep – bestaande uit Roemenië, Bulgarije, kandidaat-lid Servië en Griekenland. Netanyahu was in november 2018 als eerste buitenlandse leider te gast bij een bijeenkomst van deze groep. En met Griekenland, Italië en Cyprus werkt Israël aan de aanleg van een gaspijplijn naar Europa.

De lidstaten in Midden- en Oost-Europa tonen zich pro-Israël en kunnen Netanyahu helpen een wig te drijven binnen de EU om wat hij ziet als anti-Israëlisch Brussel-beleid te doorbreken of af te remmen. De verkiezing van de Amerikaanse president Donald Trump was een breekpunt, zegt een EU-ambtenaar. „Niet omdat deze landen van mening zijn veranderd, maar omdat ze ineens durfden te zeggen wat ze dachten en EU-standpunten durfden te blokkeren.”

Netanyahu’s trouwste medestander binnen de EU is de Hongaarse premier Viktor Orbán, met wie hij een afkeer van EU-instellingen en een nationalistische ideologie deelt. Netanyahu’s houding tegenover leiders als Orbán is heel anders dan tegenover EU-voorzitter Jean-Claude Juncker of EU-commissaris Federica Mogherini. „Voor rechtse leiders is Netanyahu een rolmodel”, zegt Alon Liel, oud-ambassadeur en -topambtenaar van het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken. „Hij is al lang aan de macht, en hij is succesvol. Israël is rijk, leidend in technologie, inlichtingen en wapens. Dat willen zij ook.”

Dat zijn nieuwe vrienden vaak autoritaire leiders zijn, deert Netanyahu niet. Het afgelopen jaar zijn al diverse omstreden regeringsleiders van binnen en buiten Europa op bezoek geweest in Israël, zoals de rechtse Italiaanse vicepremier Matteo Salvini en de Filippijnse president Rodrigo Duterte, die zichzelf eens met Hitler vergeleek. Voor dit jaar staat onder meer de extreem-rechtse Braziliaanse president Jair Bolsonaro op de agenda.

Het zijn opmerkelijke vrienden voor een staat die zich Joods noemt. Zo wordt Orbán door Hongaarse Joden beschuldigd van antisemitisme en was er vorig jaar een rel met Polen over een omstreden Holocaust-wet, die afgelopen week nog een staartje kreeg toen Netanyahu op een top in Warschau stelde dat hij ondanks die wet gewoon kon zeggen dat „Polen samenwerkten met de nazi’s”. Die uitspraak viel verkeerd bij veel Polen, inclusief de Poolse premier Morawiecki, die prompt afzegde voor de Visegrad-top.

„Om kritisch EU-beleid tegen te houden, is Netanyahu bereid antiliberale regimes te omarmen en Israëls traditionele bondgenoten en waarden in de steek te laten”, aldus Nimrod Goren, hoofd van de Israëlische denktank Mitvim.

De dubieuze vriendschappen betalen zich uit. Zo gingen Tsjechië, Hongarije en Roemenië tegen de EU-lijn in door afgevaardigden te sturen naar de opening van de Amerikaanse ambassade in Jeruzalem en ze weigerden de verplaatsing van de ambassade te veroordelen bij de Verenigde Naties. Verder blokkeren individuele landen Israël onwelgevallige voorstellen. In 2017 voorkwam Hongarije dat een kritisch rapport van EU-gezanten in Jeruzalem werd besproken op een EU-bijeenkomst. Een vergelijkbaar rapport uit 2018 ligt al een halfjaar op de plank.

De EU-discipline is nog niet helemaal weg; Tsjechië en Roemenië flirtten met het idee ook hun ambassade naar Jeruzalem te verplaatsen, maar krabbelden terug – naar verluidt nadat Merkel contact had opgenomen om hen van het idee af te brengen. Volgens ex-ambassadeur Liel is het echter een kwestie van tijd voordat Visegrad-leiders de verplaatsing van hun ambassade naar Jeruzalem aankondigen.

Liel noemt de nieuwe allianties „één van de grootste successen in Israëls buitenlandbeleid”. „West-Europa was het enige werelddeel dat nog voor de tweestatenoplossing vocht. Israël is erin geslaagd de consensus binnen de EU over de Palestijns-Israëlische kwestie te breken – en daarmee de belangrijkste diplomatieke vijand te neutraliseren.”