Harde kritiek op vernieuwd Europees copyright

Na jaren van intensieve lobby door Europese uitgevers, culturele instellingen, techbedrijven en burgerrechtenorganisaties, hebben de Europese instituties woensdagavond laat een akkoord bereikt over een nieuwe Europese auteursrechtwetgeving. De hervorming moet de bijna twee decennia oude copyrightregels aanpassen aan het digitale tijdperk.

Zoals dat gaat bij een door jaren van onderhandelingen aangepaste wettekst – een expert telde duizend amendementen op de originele tekst – staat in de tot nu toe vrijgegeven passages voor ieder wat wils.

Zo moet een uitzondering op „parodie en pastiche” zorgen dat internetgebruikers nog steeds naar hartelust memes en gifjes (grappig bedoelde plaatjes en filmpjes) kunnen delen, gaan voor kleine bedrijven minder strikte regels gelden zodat ze beter kunnen concurreren met grote techbedrijven en mogen culturele erfgoedinstellingen beschermd materiaal dat niet meer publiek beschikbaar is zonder licentie in een internetarchief tonen. De deal moet de komende weken formeel worden goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad van Ministers.

Fenomenale winsten

Wie juicht nu het hardst? Dat moeten de Europese uitgevers en entertainmentbedrijven zijn. De update van het auteursrecht betekende voor hen vooral een kans iets te doen aan de scheve verhouding in de interneteconomie: Google en Facebook gaan er met de meeste online advertentie-inkomsten vandoor, terwijl rechthebbenden het materiaal aanleveren waarmee die bedrijven hun fenomenale winsten maken.

Als de richtlijn wordt aangenomen moeten grote platforms als YouTube, Facebook en Instagram vergoedingen afdragen voor auteursrechtelijk beschermde filmpjes, foto’s of muziek die hun gebruikers uploaden.

Het is een historische zege van Europa op Silicon Valley. Het moderne internet is gebouwd op de veronderstelling dat platforms niet verantwoordelijk zijn voor wat gebruikers plaatsen. De Europese wetgevers hebben dat principe – wat het auteursrecht betreft – onderuit gehaald. Google en Facebook zullen nu vooraf licentiedeals met rechthebbenden moeten maken.

Ook sites als Google News die nieuwsberichten overnemen en online zetten, moeten betalen. Materiaal waarvoor geen toestemming of licentie is verleend moet via een speciaal filter worden verwijderd.

Uploadfilters

Juist dat filter dat bepaalt wat mensen online mogen plaatsen, stuitte de laatste tijd op grote weerstand. „Uploadfilters zullen de grote platforms meer macht geven, onze vrijheid van meningsuiting beperken en de creativiteit van gewone internetgebruikers verstikken”, somt Europarlementariër Marietje Schaake (D66) op, lid van de Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa waarbij zowel D66 als VVD zijn aangesloten. Schaake noemt het akkoord „rampzalig” en roept het Europees Parlement op het te verwerpen.

Zij vindt een medestander in burgerrechtenbeweging Bits of Freedom (BOF). „We stevenen af op een situatie waarin er een filter is voor content waar copyright op heerst, een filter voor mogelijk terroristische content, een filter voor mogelijk seksueel expliciete content, eentje voor mogelijke haatzaaierij, en ga zo maar door”, zegt Evelyn Austin van BOF. „Tot we op het punt zijn aanbeland waarop alles wat we online zeggen en laten zien, zelfs alles dat we proberen te delen, wordt gemonitord.”

Memes en gifs

Om de vrijheid van meningsuiting te beschermen maakt de Europese richtlijn een uitzondering voor materiaal dat is bedoeld als „citatie, kritiek, karikatuur, parodie of pastiche”. Zo kunnen memes en gifjes gewoon worden verspreid.

„Hier leggen de wetgevers een hoge mate van wishfull thinking aan de dag”, reageert Paul Keller. Hij lobbyde tegen de richtlijn namens Communia, een non-profitorganisatie die zich hard maakt voor gebruikersrechten. „Er bestaat simpelweg geen technologie die kan bepalen of een werk parodie is of niet. En toch worden platforms nu verplicht elke dag die afweging te maken voor miljoenen foto’s en filmpjes.”

De richtlijn werpt onnodige drempels op voor kleine spelers, zegt Keller. „Door de complexe regelgeving hebben kleine bedrijven die materiaal online willen plaatsen extra juridische bijstand nodig die ze niet kunnen betalen. Ook lopen ze het gevaar dat Google en Facebook de moeite niet nemen licentiedeals met kleine spelers te sluiten. Zo komt de pluriformiteit van het culturele aanbod in gevaar. Dit staat haaks op de oorspronkelijke doelstelling om Europese makers te beschermen.”

Degeneratie

Ook auteursrechtenspecialist Mauritz Kop is kritisch. Hij gaf het Europees Parlement onafhankelijk academisch advies over de richtlijn. Het compromis dat nu op tafel ligt noemt hij „een degeneratie van het auteursrecht”. „Het auteursrecht moet zorgen dat er prikkels en beloningen zijn om iets te maken. Deze hervorming leidt juist tot een systeem dat door het filteren van materiaal de vrije verspreiding van creativiteit tegengaat.”

Bovendien wemelt de richtlijn van de vage termen, zegt Kop. Zo zullen de grote techbedrijven niet direct verantwoordelijk worden gehouden voor materiaal waarvoor geen licentie is afgesloten, zolang zij zich „zorgvuldig en optimaal hebben ingespannen” om het materiaal te blokkeren.

En diensten als Google News moeten betalen voor het overnemen van nieuwsberichten, behalve als ze ernaar verwijzen met „zeer korte uittreksels”. Hoe lang die korte uittreksels mogen zijn en wat onder een optimale inspanning en voldoende zorgvuldigheid wordt verstaan is voer voor dure en langlopende rechtszaken. Kop: „Het gevolg is dat nu het Hof van Justitie duiding moet gaan geven aan dit compromis. Zo krijgt het Hof steeds meer een rechtsvormende taak, waar dit binnen de trias politica toch echt op de weg van Commissie en Parlement ligt. Dat kan niet de bedoeling zijn.”