De goden moeten de politiek een handje helpen

Met een handdoek dept Jai Prakash Gupta, 72, de laatste restjes heiligheid uit zijn zilvergrijze krullen. Om hem heen wringt een zee aan ontklede lijven zich richting het water waaruit de zakenman even daarvoor zelf tevoorschijn kwam – een paar zonden lichter, zo wil de legende. Op de achtergrond schalt uit luidsprekers een kakofonie aan geluiden. Religieus gezang, rinkelende belletjes en de meer praktische zaken:

Niet bij het water blijven hangen.

Ruimte maken.

Doorlopen.

De lucht, nog klam en grijs van de nacht, ruikt naar een mengeling van rook en stro.

Aan de oever waar Indiaas meest heilige rivieren de Ganges en Yamuna samenvloeien, is een tijdelijke stad verrezen die iedere statistiek tart. Maandag, toen de planeten volgens de hindoekalender het gunstigst stonden, bezochten volgens lokale autoriteiten 55 miljoen Indiërs de Kumbh Mela: een religieus festival dat hier eens in de zoveel jaar plaatsvindt. Tot het einde in maart zullen tientallen miljoenen anderen volgen.

De pelgrims komen voor de sadhu’s, heiligmannen, die hun afzondering in grotten, bossen en ashrams tijdelijk hebben ingeruild voor canvas tenten van waaruit zij eenieder zegenen die briefgeld aan hun voeten legt. Maar de pelgrims komen vooral ook om zich onder te dompelen in water waarin volgens eeuwenoude vertellingen goden en demonen tijdens een mythisch gevecht onsterfelijkheidsnectar lieten vallen.

Op de met stro bedekte vlakte waar zij samendrommen voor een heilige duik, herinnert één man de pelgrims eraan dat er ook aardse zaken zijn waar zij zich druk om moeten maken: boven de menigte uit torenen metershoge kartonnen uitsneden van premier Narendra Modi. Serieuze blik, de armen over elkaar, een grijzende vader die waakt over zijn kroost. En die dat graag wil blijven doen.

Maandag stonden de planeten volgens de hindoekalender het gunstigst. 55 miljoen Indiërs bezochten die dag het festival.

Glorieus verleden

In mei gaat ’s werelds grootste democratie naar de stembus. Modi hoopt dan te worden herkozen. De charismatische leider bezorgde zijn rechts-conservatieve Bharatiya Janata Partij in 2014 een ongekende overwinning, maar na bijna vijf jaar regeren is zijn magie ingehaald door de realiteit. Recente deelstaatverkiezingen, waarin een gebrek aan banen en oplopende schulden onder boeren de belangrijkste thema’s waren, eindigden in een teleurstellend verlies voor de BJP. En dus grijpt de partij terug op een oude troefkaart: inspelen op hindoenationalisme.

India is een seculiere staat, maar bijna 80 procent van de 1,3 miljard Indiërs is hindoe. De Kumbh Mela, waar pelgrims uit heel het land op afkomen, is dan ook een dankbaar theater. Evenals de stad Prayagraj, in de deelstaat Uttar Pradesh, waar het festival plaatsvindt. Tot voor kort heette het hier nog Allahabad, een naam die stamt uit de tijd dat de islamitische Mogols India regeerden.

Die naam paste alleen niet bij het „glorieuze verleden” dat de lokale BJP-regering, onder leiding van een radicale hindoepriester, wil benadrukken. Wat dat verleden wel is, werd de afgelopen maanden in kleurrijke graffiti op gebouwen en bruggen door heel Prayagraj geschilderd: tempels en hindoegoden, maar ook vrijheidsstrijders en Indiaas bekendste Bollywoodster Amitabh Bachchan.

Het is slechts een onderdeel van de make-over die de stad onderging in aanloop naar de Kumbh. Miljoenen werden besteed aan het verbreden van wegen, het aanleggen van overwegen en het bouwen van een nieuwe luchthaven. Niet eerder was het budget – omgerekend zo’n 520 miljoen euro, betaald door de lokale en centrale regering – zo hoog en was de marketingcampagne zo gelikt.

„Mensen komen naar de Kumbh vanwege hun geloof”, zegt Gyaneshwar Shukla, een lokale BJP-medewerker, die ontvangt in hun tentenkamp op het festivalterrein. „Maar dit keer zien ze allemaal nieuwe dingen. Mooie muurschilderingen, schone en wijde straten. Zij zullen straks terug naar huis gaan en het verder vertellen.”

Bekijk ook dit beeldverhaal: is de Ganges nog te redden?

Talloze billboards met het gezicht van Modi laten er geen misverstand over bestaan wiens naam ze daarbij moeten noemen. De borden zijn tevens voorzien van teksten over wat zijn regering verder zoal heeft bereikt: elektriciteit in afgelegen gebieden; schoon drinkwater.

De boodschap gaat niet verloren aan de miljoenen pelgrims, veelal afkomstig uit de onderste lagen van de samenleving, die zich op teenslippers en blote voeten met zware tassen op hun hoofd richting het heilige water begeven.

„Modi heeft fantastisch werk geleverd”, zegt Jai Prakash Gupta terwijl hij zijn familieleden voor een kartonnen versie van de premier positioneert voor een foto. Volgens Gupta, die een handeltje in cosmetica en wijn heeft, is dit veruit „de schoonste en best geregelde” Kumbh die hij tot nu toe heeft bezocht. „Heb je de wc’s al gezien?”, vraagt hij, verwijzend naar de ruim 120.000 mobiele toiletten, verspreid over het terrein.

Gupta vertelt in één adem verder over de tientallen miljoenen wc’s die Modi door heel het land liet bouwen als onderdeel van een van zijn belangrijkste programma’s: ‘Swachh Bharat’ (Schoon India). Ze kwamen er ook in Gupta’s geboortedorp in Bihar, een van Indiaas armste deelstaten. De wc’s werken misschien niet allemaal, maar dat zijn details. „Modi doet goed voor het land”, zegt de zakenman plechtig. „Hij werkt voor het hindoegeloof.”

Even verderop wil een grijzende vrouw net uitleggen waarom ook zij hoopt dat Modi straks weer wint, als haar mannelijke reisgenoot gepikeerd tussenbeide komt. Ze zijn hier om te bidden, niet voor een interview. „Wegwezen.”

Vrijheidsbeweging

De vermenging van politiek en religie op de Kumbh zit meer mensen niet lekker. Niet geheel verrassend komt de scherpste kritiek uit de hoek van de oppositie. De Congrespartij, Indiaas oudste en langst regerende club, voorop.

Maar volgens de Australische onderzoekster Kama Maclean, auteur van het boek Pilgrimage and Power, gebeurt er niets nieuws. „De Kumbh wordt al sinds de tijd van de Britten gebruikt voor politieke doeleinden”, zegt zij aan de telefoon. Destijds om een positief beeld van de kolonisatoren te scheppen. Later was het juist de vrijheidsbeweging die het festival aangreep om haar boodschap te verspreiden.

Maclean: „Pelgrims namen een bad in de Ganges en leerden vervolgens van Jawaharlal Nehru (die Indiaas eerste premier werd, red.) over nationalisme.”

Inspelen op het hindoe-sentiment is ook geen uitvinding van de BJP. „Kijk naar Sonia Gandhi”, zegt de onderzoekster. Als nieuwbakken leider van de seculiere Congrespartij bezocht de in Italië geboren en katholiek opgevoede Gandhi in 2001 de Kumbh Mela waar zij voor het oog van camera’s de Ganges in stapte.

Het gerucht gaat dat haar dochter Priyanka, die onlangs haar politieke debuut bij de Congrespartij aankondigde, deze Kumbh haar voorbeeld zal volgen. Haar broer Rahul, momenteel partijleider, liet zich de afgelopen maanden al bij de ene na de andere tempel fotograferen. „Zo proberen ze het BJP-verhaal tegen te gaan dat Rahul anti-hindoe is”, zegt Aurangzeb Naqshbandi, politiek verslaggever bij The Hindustan Times. Volgens hem met succes: „Je hoort dat de BJP bijna niet meer zeggen.” Hetzelfde geldt voor Sonia Gandhi, die consequent als buitenlander werd neergezet.

De partij heeft in plaats daarvan haar eigen pro-hindoecampagne opgevoerd. Vooral in het conservatieve Uttar Pradesh, dat met z’n 230 miljoen inwoners straks de meeste parlementariërs levert. Bij de vorige verkiezingen gingen 71 van de 80 zetels naar de BJP. Centraal in die strategie staat de omstreden bouw van een tempel in Ayodhya (voorheen Faizabad) op de plek waar radicale hindoes in 1992 een eeuwenoude moskee verwoestten.

Een rechtszaak hierover sleept zich al decennia voort. De BJP beloofde bij de vorige verkiezingen dat de tempel voor de hindoegod Ram er onder Modi zou komen. Dat is niet gebeurd. Om de woede hierover te sussen, heeft de regering het Hooggerechtshof – die zich over deze zaak moet uitspreken – onlangs verzocht het stuk grond rondom de betwiste plek terug te geven aan de hindoe-organisatie die daar een tempel wil bouwen.

De vermenging van politiek en religies tijdens de Kumbh zit niet iedereen lekker.

In een tent verlicht met zuurstokroze, felle lampen verdringen bezoekers van de Kumbh Mela zich voor een manshoog model van wat dé Ram tempel moet worden. Driftig worden biljetten in een glazen bak gepropt waarop zowel ín het Engels als in het Hindi-schrift Devanagari ‘donatie’ staat.

Even verderop maakt de 46-jarige Prakash Kashyap zich op voor de nacht. Samen met zo’n veertig mensen uit zijn dorp vlakbij de Nepalese grens heeft hij er lange busreis op zitten, plus een wandeltocht van vijftien kilometer. Dichterbij het terrein mocht hun bus niet stoppen. Eenmaal aangekomen bleken de door de overheid gefaciliteerde tenten vol, dus hebben ze zich net als duizenden anderen een plekje toegeëigend langs een zanderig pad.

De rijken hebben het makkelijk, zegt Kashyap, op blote voeten en met een sjaal om zijn hoofd gewikkeld. Voor hen zijn er op de Kumbh luxe tenten waar ze er voor omgerekend zo’n 250 euro per nacht nog een butler bij krijgen ook. Zelf werkt Kashyap als dagarbeider op de velden van anderen, net zoals zijn buren, die op plastic zeilen tegen elkaar aangedrukt zitten om warm te blijven. „Voor ons is er de buitenlucht.”

Na hun bad morgen stapt het gezelschap meteen weer op de bus. Die stopt onderweg eerst nog even in Ayodhya, waar een zwaarbewaakte tent dienst doet als tijdelijke tempel, en dan door naar huis. Twee dagen geen inkomen is al meer dan genoeg. Als de naderende verkiezingen ter sprake komen, foetert Kashyap dat „alle armen in de steek zijn gelaten”. En nee, niet alleen door de BJP. „Ze zijn allemaal hetzelfde.” Alleen de goden kun je vertrouwen.