Geniaal! Laat de NPO met XS4ALL in zee gaan

Hoe ik op het geniale idee kwam is minstens zo belangrijk als het idee zelf. Stel, je achterhaalt hoe je een aha-moment krijgt. Dan kun je dat morgen gewoon weer krijgen, en de dag daarna weer. Dan hoef je nooit meer om geniale invallen verlegen te zitten. Het ei van Columbus is leuk – het recept ervoor is een revolutie.

In Working Girl, een film uit 1988, vertelt bankmedewerkster Tess hoe ze op het geniale idee is gekomen radiostation Metro te laten overnemen door zakenman Trask. Niemand gelooft dat een secretaresse zoiets kan, maar ze laat overtuigend zien hoe haar hoofd heeft gewerkt.

Eerst, zegt ze, las ze iets over plannen van Trask Industries met de media. En toen ergens anders iets over een liefdadigheidsbal dat zou worden gepresenteerd door ene Bobbie Stein, een radioman, „die zulke verschrikkelijke grappen maakt over Ethiopië”. En daarna zag ze op de pagina ‘Privé’ een foto van Trasks dochter, die dat liefdadigheidsbal mee ging helpen organiseren. „Dus toen dacht ik Trask, radio. Trask, radio.”

Zo gaan die dingen. Een zekere willekeur valt niet aan het proces te ontzeggen. Uit nieuwsgierigheid ging ik daarom op zoek naar informatie over deze filmpassage, wie weet zou ik een recept vinden voor eurekamomenten. Ik stuitte op een blog van een historicus die de film Working Girl ook had gezien en die zijn gedachten liet gaan over de knipselmap van Tess. Voor ongezochte vondsten, schreef hij, heb je plaatsen nodig waar ongelijksoortige bezigheden naast elkaar bestaan, industrieën waar de afdeling onderzoek pal naast de productie zit, steden waar mensen met elkaar praten. Overkoepelende ruimtes. Ontmoetingen.

Nou, precies. Dat is ook exact hoe ik tot mijn eigen gouden vondst was gekomen. Ik ging naar de stad om daar een man op een podium te horen praten. Hij zei dat op het internet helaas geen equivalent bestaat van de publieke omroep. Een dag eerder had mijn moeder me gemaild over de petitie om XS4ALL te behouden, nu KPN deze maatschappelijk betrokken provider opdoekt. En zelf schreef ik die dag over de privatisering van het publieke domein. Dus toen dacht ik: ‘Nederlandse Publieke Omroep, XS4ALL. Nederlandse Publieke Omroep, XS4ALL.’ Ik leek verdorie Tess wel! Waarom zou de NPO niet met XS4ALL in zee gaan, dacht ik. Ei van Columbus!

Er kwam nog meer bij. In de afgelopen tijd ben ik steeds vaker mensen van bedrijven tegengekomen die de overheid verzoeken haar verantwoordelijkheid te nemen op het internet. Sommigen willen regels om hun eigen gedrag te beteugelen, als een kind dat vraagt om grenzen. Anderen zien dat een maatschappij niet kan bestaan bij private activiteit alleen. Vanuit politiek en bestuur wordt verbaasd op deze verzoeken gereageerd. Van oudsher wil iedereen regelgevers en bestuurders uit de buurt houden, en nu moet er opeens meer overheid, meer staat, meer burgerschap op het internet?

Ja, dat moet. En niet alleen in de vorm van regels, grenzen en beteugelingen. Vooral in de vorm van publieke ruimtes en mentale knipselmappen, plaatsen voor overkoepelende ontmoeting die niet door commercie en specialisatie zijn bepaald. Dat is geen excentriek verlangen, maar maatschappelijke noodzaak.

In 2010 kwam ene Tony Ageh van de BBC, nu iets hoogs bij de Openbare Bibliotheek van New York, met het idee van een publieke ruimte waar je ongelimiteerd toegang zou hebben tot kennis en cultuur. „How to remake the internet”, stond boven een interview met hem. Hoe het internet te herscheppen. En een commentator zei: „Zoiets gebeurt alleen als de overheid het wil. De BBC is de enige organisatie die het idee kan voorstellen: het publieke domein terug veroveren en het internet verbeteren.”

Inderdaad, waarom zou de NPO niet met XS4ALL in zee gaan? Het publieke domein terugveroveren en het internet verbeteren? De verstandige krachten in het bedrijfsleven willen zo’n verbetering ook. En je kunt met je publieke omroep natuurlijk in de twintigste eeuw blijven hangen, omdat alle afzonderlijke omroepbazen te druk zijn met zichzelf en met verzuilinkje spelen, maar je kunt ook een stap vooruit zetten en je eigen eeuw betreden.

In mijn knipselmap zit een artikel van Europees beleidsadviseur Nicole Dewandre. Ze gebruikt de gedachten van Hannah Arendt over totalitarisme om de overheersing van politiek door de markt in deze digitale eeuw te begrijpen. „Je kunt zeggen dat totalitarisme ontstaat – of niet ver weg is – als mensen privaat wakker zijn, maar publiek in slaap.” Inderdaad, zou ik zeggen, wordt publiek wakker! Laat de NPO met XS4ALL in zee gaan. Het is een geniaal idee ter voorkoming van totalitarisme. En je kunt er niet tegen zijn, want zeg nou zelf, wie wil er nou totalitarisme?

Maxim Februari is jurist en schrijver, www.maximfebruari.nl.