Veiligheid Europa staat op het spel

Voor Europa is het een zware slag dat de Verenigde Staten, vrijdag, en daarna ook Rusland, zaterdag, het INF-verdrag hebben opgezegd dat kernraketten voor de middellange afstand verbiedt. Alsof de Brexit en de spanningen in de trans-Atlantische relatie niet voor genoeg onzekerheid en instabiliteit zorgen, komt daar nu het gevaar bij van een nieuwe nucleaire wapenrace in – en aan de grens van – Europa.

Zover is het nog niet. Het verdrag voorziet in een overgangsperiode van zes maanden tussen opzegging en daadwerkelijke beëindiging. Bondskanselier Merkel zei vrijdag alles te zullen doen om die periode te benutten voor pogingen het verdrag alsnog te redden.

Europa is echter nauwelijks een speler. De Europese veiligheid is in het geding, maar de belangrijke besluiten worden genomen in de VS en Rusland. En daar is weinig animo meer voor het verdrag.

Politieke consequenties

In 1987 spraken Washington en Moskou met dit verdrag af dat alle kernraketten met een reikwijdte van 500 tot 5.500 kilometer werden verboden en geëlimineerd. Zónder het verdrag kan Rusland onbeperkt op Europa gerichte kernwapens plaatsen. En die raketten hoeven niet daadwerkelijk afgeschoten te worden om toch een intimiderende werking te hebben. Kunnen bijvoorbeeld de Baltische staten bij een eventuele Russische interventie met conventionele wapens nog wel rekenen op hulp van hun NAVO-bondgenoten, als die weten dat ze er een kernoorlog mee riskeren?

Behalve militair-strategische gevolgen heeft het opzeggen grote politieke consequenties. In een verklaring van de NAVO staat dat alle lidstaten het Amerikaanse besluit uit het verdrag te stappen volledig steunen, omdat Rusland het verdrag met de ontwikkeling van een nieuw raketsysteem heeft geschonden.

Daarmee is nog niet de vraag beantwoord hoe de NAVO op de nieuwe situatie zal reageren, als na zes maanden geen akkoord is bereikt. Voor de zekerheid in Europese NAVO-landen Amerikaanse kernraketten plaatsen, als tegenwicht voor mogelijke plaatsing van Russische raketten? Gesteld dat de regering-Trump dat zou willen, dan is nu al duidelijk dat zo’n plan in Europa tot grote verdeeldheid zal leiden.

Binnen de Duitse regeringscoalitie bijvoorbeeld stelde de sociaaldemocratische SPD de zaak meteen op scherp. „Nieuwe raketten in Europa. Niet met ons”, schreef secretaris-generaal Lars Klingbeil op Twitter. Hij waarschuwde tegen ‘Koude-Oorlogs-denken’. Zijn collega van coalitiegenoot CDU, Paul Ziemiak, verweet hem president Poetin in de kaart te spelen.

Lars Klingbeil schreef op Twitter over ‘Koude-Oorlogs-denken’:

Die Union sollte aufhören, in den Kategorien des Kalten Krieges zu denken. Wir brauchen jetzt ein selbstbewusstes Signal an die USA und Russland, dass Europa ein atomares Aufrüsten entschlossen ablehnt und stattdessen auf Diplomatie und Abrüstung setzt. https://t.co/UkYmGp2uuq

— Lars Klingbeil 🇪🇺 (@larsklingbeil) February 3, 2019

Lees ook: is een verdrag zonder China en India niet achterhaald?

Wapenbeheersing

Onduidelijk is wat de VS met het opzeggen van het verdrag willen bereiken. Of ze bereid zijn tot enige vorm van wapenbeheersing, als die niet alleen andere landen maar ook de Verenigde Staten zélf beperkingen oplegt. Het Amerikaanse argument tegen het verdrag is dat Moskou het schendt en een gevaarlijke situatie veroorzaakt. Tegelijk speelt een bij het sluiten van het verdrag onvoorzien probleem. Inmiddels beschikt ook China over kernraketten van de middellange afstand. Dat land is geen partij bij het INF-verdrag en er dus ook niet aan gebonden. Hetzelfde geldt voor India, Pakistan en Noord-Korea.

Als lachende derde deed Beijing dit weekeinde een beroep op Washington en Moskou om het verdrag nog te redden. Een nieuw verdrag dat ook de andere kernwapenstaten zoals China, zou binden, sloot Beijing alvast uit.

Vladimir Poetin (midden) hield zaterdag een vergadering met zijn ministers van Buitenlandse Zaken (Lavrov) en Defensie (Shoigu) in het Kremlin, nadat bekend was geworden dat de VS uit het verdrag stappen. Foto Alexei Nikolski/AP