Hoe de Zweedse Greta Thunberg (16) uit kon groeien tot icoon klimaatprotest

Vijf jaar geleden zonk de nu 16-jarige Greta Thunberg weg in een depressie. Ze sprak niet meer en at nauwelijks. In twee maanden viel ze tien kilo af. Een jaar lang ging ze niet naar school. Onderzoek wees uit dat ze leed aan het syndroom van Asperger, een vorm van autisme. Ook had ze iets wat in de psychologie selectief mutisme wordt genoemd – een ontwikkelingsstoornis die maakt dat kinderen onder bepaalde omstandigheden niet in staat zijn te praten.

Het duurde maanden voor haar ouders de oorzaak van Greta’s depressie door hadden. Uiteindelijk vertelde ze dat ze maar niet begreep waarom de wereld – inclusief haar ouders – niets deed tegen wat iedereen de grootste crisis van de mensheid noemde: de opwarming van de planeet.

Al sinds haar achtste vroeg Greta zich af hoe het zat met het klimaat. Onderwijzers hadden haar uitgelegd dat ze nooit het licht moest laten branden als het niet nodig was, dat ze geen eten moest weggooien, zuinig moest zijn met water. Waarom, wilde de kleine Greta weten. En de onderwijzers vertelden haar over klimaatverandering. „Ik dacht, dat is gek”, zei Greta vorig jaar tegen een verslaggever van The New Yorker. „Als mensen echt in staat waren het klimaat te veranderen dan zou iedereen het erover hebben, dan zouden we het nergens anders meer over hebben.”

Greta begon zich, met de halsstarrigheid van iemand met Asperger, te verdiepen in het onderwerp. Het werd steeds ondraaglijker dat de wereld doorging alsof er niets aan de hand was. Hoe was dat mogelijk? Toen ze dat antwoord maar niet vond, werd ze depressief.

Zelf verklaart ze haar gedrag uit haar autisme. Op haar Twitter-account (139.000 volgers) stelt ze zich voor als ‘een 16-jarige klimaatactivist met Asperger’. Tijdens een klimaatmanifestatie in oktober vorig jaar in Londen, zei ze: „Volgens mij zijn wij autisten de normale mensen en is de rest behoorlijk vreemd. Ze blijven klimaatverandering een existentiële dreiging noemen en het allerbelangrijkste thema. Maar toch gaan ze gewoon door zoals altijd. Als de uitstoot moet stoppen, dan moeten we stoppen met uitstoten. Voor mij is dat zwart of wit. Er zijn geen grijstinten als het om overleven gaat.”

Lees ook de column van Christiaan Weijts: Holland’s Next Greta Thunberg

Songfestival

Greta’s moeder, Malena Ernman, is een beroemde operazangeres die bij het grote publiek bekend werd door haar deelname aan het Eurovisie Songfestival in 2009. Haar vader, Svante Thunberg, is acteur en nam na de geboorte van Greta en haar drie jaar jongere zus Beata de rol van huisvader op zich. Ze roerden zich altijd al in debatten in Zweden, maar meer op thema’s als migratie en sociale rechtvaardigheid.

Over klimaatverandering maakten ze zich niet zo druk. Dat was opmerkelijk, want Svante Thunberg is vernoemd naar Nobelprijswinnaar Svante Arrhenius, een neef van zijn oma. Arrhenius deed eind negentiende eeuw als een van de eersten onderzoek naar het opwarmen van de aarde door de stijgende concentratie van kooldioxide in de atmosfeer – zijn berekeningen komen opvallend dicht bij die van de huidige computermodellen. Svante Thunberg wist wel dat hij naar dit verre familielid was vernoemd, maar had geen idee waaraan die zijn beroemdheid dankte.

Toen Greta, na haar depressie, begon te vertellen over het klimaat, concludeerden haar ouders dat ze hun leven moesten veranderen. Misschien wel vooral als therapie voor hun dochter. Maar ook voor het klimaat. Met hun grote auto, twee huizen en een zangeres die net nog volle zalen had getrokken tijdens een tournee in Japan, leefde het gezin voor het klimaat op veel te grote voet.

Zelf had Greta al lang besloten om nooit meer in een vliegtuig te stappen, geen dierlijke producten meer te eten, en alleen nog spullen te kopen als het nodig is. Haar ouders volgden. De grote auto maakte plaats voor een elektrische, die alleen wordt gebruikt als het niet anders kan. Vader werd veganist, moeder vegetariër, en beiden besloten niet meer te vliegen. Voor Malena Ernman was dat een groot offer, omdat daarmee een einde kwam aan haar internationale carrière.

Greta ging weer naar school, maar bleef actief in de strijd tegen klimaatverandering. Na de hete zomer van vorig jaar, toen Zweden te maken kreeg met de hoogste temperaturen sinds het begin van de metingen en geteisterd werd door zware bosbranden, besloot ze tot een staking, een ‘skolstrejk för klimatet’, tot de parlementsverkiezingen op 9 september. Iedere dag tussen half negen en half vier zat ze bij de ingang van de Riksdag in Stockholm, het parlementsgebouw. Ze spijbelt nog steeds, maar alleen op vrijdag.

Haar staking trok veel aandacht, ook internationaal. En in korte tijd is het meisje met haar dunne, lange vlechten en haar kinderlijke gezicht uitgegroeid tot een icoon van het klimaatprotest, ‘Zwedens eigen Malala’, volgens een columniste van de krant Expressen; een van de invloedrijkste tieners van 2018 volgens Time Magazine. Een kerk in Limhamn bij Malmö twitterde zelfs: ‘Jezus van Nazareth heeft een opvolger aangewezen, ze heet Greta Thunberg’.

Haar protest kreeg wereldwijd navolging, van Canada tot Australië en van Finland tot België, waar al drie donderdagen op rij tienduizenden scholieren de straat op gaan voor het klimaat. In Nederland willen scholieren op 7 februari staken. Greta Thunberg trad op tijdens de klimaattop in Katowice (waar ze met haar vader in hun elektrische auto naartoe reed) en bij het World Economic Forum in Davos.

Lees ook: Greta Thunberg overtuigt Pieter Pauw, een scholierenstaking – in Nederland op 7 februari – is nodig om de klimaatcrisis te helpen afwenden

Tedx Talk

Kritiek kon niet uitblijven. Greta zou als kind geen benul hebben van waarover ze het had. Ze zou alleen maar spijbelen om niet naar school te hoeven. Ze zou worden ‘gebruikt’ voor de klimaatidealen van haar ouders, en worden ingezet om aandacht te genereren voor het boek van haar moeder over het gezin. Ze zou voor het karretje zijn gespannen van actiegroepen als Extinction Rebellion en We don’t have time, die haar daarvoor zouden betalen. Ze zou eerst haar moeder hebben geterroriseerd met haar klimaateisen en nu de hele wereld. Enzovoort.

„Er zullen altijd ontkenners zijn”, zei Greta Thunberg nuchter in een reactie op de Zweedse tv. „Sommigen moeten nou eenmaal altijd iets hebben om te bekritiseren.” Haar boodschap is eenvoudig: klimaatverandering is een bedreiging die door volwassenen, ondanks mooie woorden en goede bedoelingen, onvoldoende serieus wordt genomen. Zij zijn niet bereid om de consequenties te trekken uit wat de wetenschap zegt. „Ik heb last van selectief mutisme. Dat betekent in principe dat ik alleen praat als het nodig is”, zei Greta Thunberg vorig jaar in een TEDx Talk. „Dat is nu het geval.”