Jeugd wil actie voor het klimaat voor het te laat is

Als een paar kinderen al het nieuws halen alleen maar door niet naar school te gaan, wat zouden we dan niet samen kunnen bereiken? Die retorische vraag stelt Greta Thunberg (16) telkens als ze haar verhaal doet. Met groeiend succes.

De Zweedse scholiere begon haar ‘Skolstrejk för klimatet’ – spijbelen voor het klimaat – in augustus, drie weken voor de parlementsverkiezingen, toen ook Zweden geteisterd werd door een ongekende hittegolf. Nog steeds neemt ze vrijdags onder schooltijd plaats bij het Zweedse parlement in Stockholm. Ze eist dat de regering meer doet om klimaatverandering te voorkomen.

Inmiddels krijgt haar actie wereldwijd navolging. In Brussel gingen twee weken geleden zo’n 3.000 scholieren de straat, vorige week waren het er al meer dan 12.000. Donderdag wordt in België opnieuw gestaakt voor het klimaat. In Zwitserland werd vrijdag door naar schatting 20.000 scholieren en studenten in zeker twaalf steden betoogd. De volgende demonstratie staat gepland voor 2 februari. Ook in Duitsland gingen twee weken geleden zo’n 25.000 jongeren de straat op. In Australië waren het er duizenden. Verder waren er klimaatstakingen in onder meer Japan, de Verenigde Staten, Canada en Finland. In Nederland blijft het tot nu toe bij individuele acties; een grote klimaatstaking staat gepland voor 15 maart.

Greta Thunberg reisde in december naar de klimaattop in het Poolse Katowice. „Omdat onze leiders zich als kinderen gedragen, moeten wij de verantwoordelijkheid nemen die zij lang geleden hadden moeten nemen”, hield ze de klimaatonderhandelaars voor. „We moeten begrijpen waarmee de oudere generatie ons heeft opgescheept.”

Zo zegt Thunberg precies waar het op staat met klimaatverandering: komende generaties worden geconfronteerd met de rotzooi die hun ouders en grootouders achterlaten. Want zoals de opwarming van nu het gevolg is van de uitstoot van broeikasgassen sinds het begin van de industriële revolutie, zo brengt de huidige uitstoot vooral komende generaties in de problemen. Het na-ijleffect duurt zeker een eeuw.

Tekst loopt door onder de foto’s. Klimaatprotesten van jongeren in Europa:

Huidige generatie moet iets doen

Het langetermijnkarakter maakt klimaatverandering zo ingewikkeld: de baten van het voorkomen ervan zijn voor de huidige generatie beperkt, terwijl de kosten juist enorm zijn. Land- en energiegebruik, steden, industrie, transport: alles moet anders. De toenmalige Amerikaanse president Barack Obama formuleerde het in september 2014 op Twitter zo: „Wij zijn de eerste generatie die de gevolgen van klimaatverandering voelt en de laatste generatie die er iets aan kan doen.” Een jaar eerder noemde hij het falen van klimaatbeleid ‘verraad aan toekomstige generaties’.

Volgens mensenrechtenjurist Jan van de Venis, die met onder meer politieke jongerenorganisaties al jaren pleit voor een ombudsman voor toekomstige generaties, moet de huidige generatie „een deel van de pijn op zich nemen”. Dit „om te voorkomen dat onze kinderen en kleinkinderen dat moeten”, zegt hij in een telefoongesprek. „Grondstoffen en water worden schaarser en leiden tot conflicten, biodiversiteit wordt minder en de gevolgen van klimaatverandering worden voelbaar.” De schaarste moet eerlijker worden verdeeld. Tussen arm en rijk, maar ook tussen oud en jong, tussen huidige generaties en degenen die na ons komen.

Duurzame ontwikkeling gaat over het verdelen van de pijn. Het begrip werd in 1987 gedefinieerd als ontwikkeling die aansluit bij de behoeften van de huidige generatie, zonder de kansen van toekomstige generaties om zich te ontwikkelen in gevaar te brengen.

Eerst was dat een filosofisch en moreel appèl, zegt Van de Venis. Maar het speelt een toenemende rol in de rechtspraak . Zeker sinds het VN-Mensenrechtencomité aantasting van het milieu en klimaatverandering onder ‘de meest urgente en serieuze bedreigingen voor huidige en toekomstige generaties’ schaarde. En sinds het klimaatakkoord van Parijs, waarin een paragraaf is opgenomen over ‘intergenerationele gelijkwaardigheid’.

In verscheidene staten in de VS hebben jongeren met succes rechtszaken gevoerd om strengere klimaatdoelen af te dwingen ter bescherming van toekomstige generaties. Een federale rechtszaak aangespannen in 2015 door 21 jongeren, heeft al een groot aantal juridische hordes genomen en zal waarschijnlijk belanden bij het Hooggerechtshof.

Lees ook: ‘Heeft school straks wel zin zonder aarde?’

In Nederland heeft de rechter in 2015 in de Urgenda-zaak, waarin de staat werd verplicht zich te houden aan internationale afspraken over klimaatverandering, gewezen op het ‘billijkheidsbeginsel naar toekomstige generaties’. Als sneller handelen goed is voor die generaties en niet onevenredig veel geld kost, moet de overheid dat doen. In hoger beroep is de rechter daar vorig jaar niet van teruggekomen.

Nederland loopt achter

Maar Nederland loopt volgens Van de Venis achter bij het erkennen van de rechten van toekomstige generaties – bijvoorbeeld het recht op een duurzame leefomgeving. In meer dan honderd landen is dat recht in de Grondwet verankerd voor huidige én toekomstige generaties. En een aantal landen heeft een officiële instantie of een ombudspersoon die nieuwe wetgeving of beleid toetst op gevolgen voor de toekomst.

De klimaatstakingen ziet Van de Venis als een tussenstap naar het afdwingen van bescherming van de leefomgeving voor toekomstige generaties.

En daarmee dus ook het afdwingen van een strenger klimaatbeleid. Aan het begin van de klimaattop in Katowice zei VN-chef António Guterres dat „jongere generaties moeten helpen met het voltooien van het werk dat we vandaag beginnen. We moeten hun energie, vindingrijkheid en politieke kracht benutten om onze klimaatambities te vergroten”, die nodig is voor de verandering.

Een dag eerder had Greta Thunberg al gezegd: „We zijn hier om duidelijk te maken dat de verandering er komt, of ze het leuk vinden of niet.”