David Attenborough: beschadig je de wereld, dan beschadig je jezelf

We sluiten het blog af

Dag één van Davos is ten einde. We gooien het liveblog bij dezen dicht. Houd onze site in de gaten: morgen openen we weer een nieuw blog. Tot dan!

David Attenborough: beschadig je de wereld, dan beschadig je jezelf

Natuurhistoricus en documentairemaker David Attenborough heeft wereldleiders in Davos dinsdag opgeroepen zich te realiseren wat de impact van menselijk handelen op de natuur is. Sinds de industriële revolutie, zo zei de man die hielp natuurbescherming en natuurfilms te populariseren, is "de stedelijke wereld, die mensen nu kennen" steeds meer verwijderd geraakt van de natuurlijke wereld.

Toch zijn de films van de 92-jarige Attenborough wereldwijd nog altijd populair, niet tot verrassing van hemzelf.

"Ik geloof niet dat er een kind in de wereld is geboren dat zonder verwondering naar de wereld kijkt. (...) Natuurlijk raken we tegenwoordig ook onder de indruk van technologische wonderen. Maar we mogen die eerste indrukken niet vergeten. Zo weten we ook dat zorg dragen voor de natuur ons vreugde brengt."

Zestig jaar geleden zorgde de Brit er met zijn eerste films voor dat een breed publiek kennis kon maken met dieren die volstrekt onbekend waren. "Toen leek de wereld nog onontdekt. Het was een wonderland waar je, als je van het gebaande pad afstapte, middenin de jungle stond." Dankzij moderne filmtechnieken kunnen nog altijd hoeken van de natuurlijke wereld worden (her)ontdekt.

Van verwondering naar schuldbesef

Wel veranderde de toon van Attenboroughs films met de jaren. In de laatste vijftig jaar is het idee doorgedrongen dat de mens ook schuld draagt voor het uitsterven van diersoorten, door ondoordacht óf doelgericht handelen.

Het belang van politieke klimaattoppen, om klimaatverandering en milieuvervuiling tegen te gaan, kan volgens Attenborough niet worden onderschat. Zijn boodschap aan het Davos-publiek was dan ook simpel: vergeet die connectie tussen de mens en de natuur niet. Beschadig je de wereld, dan beschadig je ook jezelf. Kapitalisme is dan misschien het heersende wereldbeeld, dat betekent nog niet dat de natuurlijke wereld daaraan moet worden onderworpen - en zeker niet aan de ongebreidelde vorm.

Het hele gesprek tussen Prins William en David Attenborough is hier terug te zien:

Weerstand tegen liberalisme uit zich in lege stoelen

Davos is dé plaats waar het bedrijfsleven en politiek elkaar ontmoeten, schrijft correspondent en columnist Michel Kerres. Dit jaar ontbreken echter drie grote westerse wereldleiders. Het is een uiting van toenemende kritiek op de globalisering en het liberale gedachtegoed dat Davos altijd kenmerkt.

Lees zijn analyse: De lege stoelen zijn de agenda in Davos

Mnangagwa eerder terug om onrust Zimbabwe

De Zimbabweaanse president Emmerson Mnangagwa heeft zijn bezoek in Davos vroegtijdig beëindigd vanwege de onrust in zijn thuisland. Ordetroepen sloegen met harde hand protesten neer tegen een verdubbeling van de benzineprijs. Mnangagwa veroordeelde het geweld dat werd gebruikt door protestanten, maar kondigde ook een onderzoek aan naar het gedrag van de ordepolitie.

Mnangagwa's taken worden waargenomen door zijn minister van Financiën Mthuli Ncube.

Lees het nieuwsbericht: President Zimbabwe noemt geweld op straat "onacceptabel"

Bolsonaro: open armen voor toeristen en bedrijven

De Braziliaanse president Jair Bolsonaro heeft in zijn eerste optreden op het internationale toneel de rode loper uitgerold voor buitenlandse bedrijven en toeristen. Bolsonaro sprak onder meer de ambitie uit om Brazilië veiliger te maken, de economie en het belastingstelsel te hervormen en corruptie te bestrijden.

Bolsonaro sprak over de natuurlijke rijkdommen die zijn land te bieden heeft - waarbij hij zowel op natuurgebieden als waardevolle grondstoffen doelde. Hij richtte zich tot internationale bedrijven die mogelijk kunnen helpen om in Brazilië grondstoffen te delven, maar sprak ook toeristen aan:

"Brazilië kent de mooiste natuurgebieden ter wereld, en toch staan we niet hoog in de lijstjes van populaire vakantiebestemmingen."

Daarbij liet hij weten te streven naar een kleinere overheid en een eenvoudiger belastingsysteem. Dit moet het zakenleven in Brazilië bevorderen, voor zowel binnen- als buitenlandse bedrijven. Bolsonaro zegde toe ernaar te streven Brazilië in de top-50 te krijgen van landen met het beste handelsklimaat.

Wat betreft zijn buitenlandbeleid hield hij zich relatief op de vlakte, behalve nogmaals te benadrukken dat hij een voorstander is van het hervormen van de Wereldhandelsorganisatie WTO. Ook zei hij het Zuid-Amerikaanse handelsblok Mercosur te willen "perfectioneren".

Omstreden politicus

Jair Bolsonaro staat te boek als omstreden politicus, mede vanwege zijn uitspraken over minderheden in Brazilië en zijn onorthodoxe plannen om criminaliteit aan te pakken. Oppositieleden zijn bang dat onder de uiterst rechtse Bolsonaro een terugkeer naar de militaire dictatuur kan plaatsvinden in Brazilië en dat grote delen van het Amazonegebied in gevaar komen - de president is een voorstander van grootschaliger grondstoffenwinning in het gebied.

Pompeo spreekt alsnog in Davos - via videoverbinding

Mike Pompeo mag dan niet naar Zwitserland zijn afgereisd, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken spreekt via een videoverbinding vanmiddag toch de congresdeelnemers toe. De Amerikaanse regering stuurt dit jaar geen afvaardiging vanwege de 'shutdown' door het begrotingsconflict in de VS. President Trump zegde in eerste instantie zelf af en besloot later later de hele delegatie thuis te houden.

'1.500 privé-vliegbewegingen tijdens Davos'

Ondanks alle sessies over klimaatverandering pakken veel deelnemers van het World Economic Forum een privévliegtuig naar Zwitserland, om vervolgens per helikopter door te vliegen naar het afgelegen bergdorp. Vorig jaar werd met 1.300 vliegbewegingen (opstijgen en landen) door privéjets al een record gebroken. Volgens chartermaatschappij ACS wordt dat aantal deze week wederom overschreden.

Het is niet makkelijk om na te gaan hoeveel privévliegtuigen er landen. Om veiligheidsredenen zijn de webcams van de luchthaven in Zürich afgesloten. Om toch tot een schatting te komen, bekeek de chartermaatschappij tijdens de afgelopen vijf edities van de conferentie de activiteit van privéjets op vliegvelden rond Davos - dat zelf geen landingsbaan heeft. Hieruit concludeert ACS het volgende:

"Als we dit jaar eenzelfde stijging zien, krijgen we misschien wel 1.500 vliegbewegingen in de komende zes dagen."

Nieuws over de schatting zorgt, niet geheel onverwacht, voor cynische reacties op sociale media. Hoewel sommige wereldleiders en topmensen van multinationals inderdaad de zelf gecharterde vlucht niet schuwen, moet eerst nog maar blijken of de schatting van ACS - een belanghebbende in dit verhaal - ook echt uitkomt.

'Here in the United States..'

Het is de klassieke fout die je internationale artiesten wel eens hoort maken, als ze in het buitenland op een podium staan en de verkeerde naam noemen terwijl ze het publiek bedanken. Ook in Davos is niets menselijks het internationale publiek vreemd, zo blijkt:

Signal of American insularity from @Davos - many speakers say “here in the United States,” while speaking in what I think is still Switzerland. #WEF19

— (((Aron Cramer))) (@aroncramer) January 22, 2019

Politiek leiders schitteren door afwezigheid

Ondanks de grote thema's in Davos - vrijhandel, protectionisme, klimaatverandering, de groeiende rol van tech - wordt deze editie van het World Economic Forum vooral gekenmerkt door de lijst van afwezigen. Veel wereldleiders laten door politieke onrust thuis de conferentie aan zich voorbij gaan.

De grote afwezigen dit jaar zijn de Britten en de Amerikanen. Waar president Trump vorig jaar nog de hoofdtoespraak in Davos verzorgde, grijpt hij dit jaar de 'shutdown' van de regering aan om het World Economic Forum te laten schieten. Toen de impasse voortduurde, maakte hij vorige week bekend dat de gehele Amerikaanse delegatie, die zou worden geleid door minister Mike Pompeo van Buitenlandse Zaken en Steven Mnuchin van Financiën, dit jaar thuis blijft.

Because of the Democrats intransigence on Border Security and the great importance of Safety for our Nation, I am respectfully cancelling my very important trip to Davos, Switzerland for the World Economic Forum. My warmest regards and apologies to the @WEF!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) January 10, 2019

Ook de Britse premier Theresa May is er niet bij in Davos; ze zegde af nadat haar Brexit-voorstel vorige week met een grote meerderheid werd weggestemd in het Lagerhuis. President Emmanuel Macron van Frankrijk lijkt - geconfronteerd met grote demonstraties van 'gele hesjes' in eigen land - ook liever niet met de mondiale elite gezien te willen worden. Ook de Chinese premier Xi Jinping is niet aanwezig bij de conferentie in Davos - hij heeft in eigen land te kampen met tegenvallende economische groeicijfers.

Bolsonaro en Merkel

Door de plotselinge leegte in het programma grijpen andere wereldleiders juist de kans om in de spotlight te gaan staan. Jair Bolsonaro, de kersverse en omstreden president van Brazilië, geeft dinsdagmiddag naar verwachting meer duidelijkheid over hoe zijn regering eruit gaat zien. Bolsonaro, die als extreem-rechts wordt gezien, moet zich zien te verdedigen tegen kritiek over het kappen van bossen en het inperken van mensenrechten. Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel, wier laatste regeringstermijn is ingegaan, spreekt in Davos.

Theresa May, Emmanuel macron en Donald Trump vorig jaar tijdens de G20-top. Dit jaar ontbreken zij in Davos. De Japanse premier Abe, uiterst rechts, is wel aanwezig. Foto EPA/Ballesteros

Forse Nederlandse regeringsdelegatie Davos

Dit jaar reizen vijf Nederlandse bewindslieden af naar Davos, om daar deel te nemen aan paneldiscussies en collega's te ontmoeten. Premier Rutte spreekt donderdag bij een sessie over klimaatleiderschap. Dat Rutte in Davos is mag geen verrassing heten; sinds zijn aantreden in 2010 sloeg hij slechts één editie van het World Economic Forum over.

Verder spreekt Minister Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, D66) dinsdag over haar ervaringen als speciaal VN-gezant in Libanon. Ook minister Bruins (Medische Zorg en Sport, VVD), minister Cora van Nieuwenhuizen (VVD) en staatssecretaris Van Veldhoven (D66, beiden van Infrastructuur en Waterstaat) zijn aanwezig in Davos.

Tot slot is ook koningin Máxima van dinsdag tot en met donderdag op het World Economic Forum. In haar rol als van de speciale pleitbezorger secretaris-generaal van de VN voor inclusieve ontwikkelingsfinanciering zit zij een panelsessie met bestuursvoorzitters voor.

Premier Mark Rutte tijdens het World Economic Forum in 2015. Foto Laurent Gillieron/EPA

Dinsdag op de agenda in Davos

Dinsdag is de eerste echte conferentiedag van het World Economic Forum. De presidenten van onder meer Zwitserland, Oeganda en Colombia zijn aanwezig. Net als de premiers van Nieuw-Zeeland, Libanon en Libië nemen zij deel aan panelsessies.

Ook de bestuursvoorzitters van een aantal grote telecombedrijven, farmaceuten en financiële instellingen zijn aanwezig. Er zijn onder meer panelsessies over de toekomst en de uitdagingen voor de farmacie, de digitale economie, financiële markten en de plasticsoep in onze oceanen.

De politieke publiekstrekker is de Braziliaanse president Jair Bolsonaro, de meest bekende stem die zal klinken is die van bioloog en filmmaker David Attenborough.

Een greep uit het programma:

• Benieuwd hoe de kersverse bestuursvoorzitter van Unilever over de toekomst van ons koopgedrag denkt? Om 10.00 uur spreekt Alan Jope in een sessie die daarover gaat. Aan dezelfde sessie doet ook CEO Doug McMillon van Walmart mee. (Link naar sessie)
• Om 12.00 uur spreekt minister Sigrid Kaag van Buitenlandse Handel (D66) in een panelsessie over vrede en veiligheid in het Midden-Oosten, onder meer met de Libanese premier Saad Hariri. Kaag spreekt vanuit haar ervaring als voormalig speciaal gezant van de VN in Libanon. (Link naar sessie)
• David Attenborough geeft vanaf 14.15 uur een opdracht mee aan wereldleiders en grote bedrijven, over wat zij moeten doen om de milieuvervuiling en klimaatverandering tegen te gaan. De Britse Prins William leidt het gesprek. (Link naar sessie)
• De onlangs aangetreden president van Brazilië Jair Bolsonaro houdt om 15.30 een toespraak, waarin hij zal ingaan op hoe de politieke toekomst van Brazilië eruit ziet. (Link naar sessie)
• In hoeverre wordt kunstmatige intelligentie nu al ingezet in oorlogssituaties, en wat zijn de risico's? De Amerikaanse denktank Brookings Institution organiseert om 17.15 uur een lezing. (Link naar sessie)

Het hele programma en de livestreams zijn hier te vinden en doorzoekbaar op datum en thema.

Sir David Attenborough sprak maandag al deelnemers van het World Economic Forum toe in Davos. Foto FabriceCoffrini/AFP

Davos ondergaat een gedaanteverwisseling

In aanloop naar het World Economic Forum ondergaan de winkelstraten in het skioord een gedaanteverwisseling. Lokale middenstanders maken tijdelijk, vaak tegen flinke vergoedingen, plaats voor grote bedrijven die tijdens het congres evenementen organiseren. Zelfs landen openen ‘winkels’ in Davos:

Landen en bedrijven verbouwen in Davos een winkelstraat om aandacht te vragen van de bezoekers van World Economic Forum. Polen, Rusland, Oekraïne , Unilever huurden een winkelpand. En als ze je eventueel van de markt willen weren, zoals in Dld, moet je zeker lobbyen. #WEF19 pic.twitter.com/OeR3uchkHB

— Michel Kerres (@MichelKerres) January 21, 2019

In dit stuk van The Guardian werd vorig jaar beschreven hoe ook de Engelse Kerk in Davos op zondag sloot ten gunste van zeer aardse zaken - er werd een debat tussen wereldleiders en zakenlui georganiseerd over 'de kansen en uitdagingen van globalisering'.

Voorspellingen en terugblikken voor start WEF

Ook geheel volgens traditie zijn de economische terug- en vooruitblikken voorafgaande aan de conferentie. Oxfam Novib trapte maandag af met een rapport over de groeiende kloof tussen arm en rijk. De conclusie: meer rijkdom kwam het afgelopen jaar in de handen van een kleiner deel van de wereldbevolking. De 26 rijkste wereldburgers hebben volgens Oxfam nu net zoveel bezit als de welvaart van de 3,8 miljard armsten op aarde.

Lees de analyse: 'Fantastisch jaar voor miljardairs, maar armsten gaan erop achteruit'

Ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF) kwam aan de vooravond van Davos met een raming. Volgens hun voorspellingen groeit de wereldeconomie volgend jaar met 1,9 procent – en dat is liefst 0,6 procentpunt minder dan het Fonds in oktober nog dacht. De teruglopende groei wordt vooral veroorzaakt door strengere emissieregels na het ‘sjoemelschandaal’ van Duitse autofabrikanten.

IMF-directeur Christine Lagarde zal de komende dagen in een aantal sessies ongetwijfeld verwijzen naar de cijfers. Ze spreekt op woensdag en donderdag in panelsessies, die via een videoverbinding zijn te volgen.

Jaarlijkse kritiek op vergadering Davos

Zolang als de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in het Zwitserse Davos wordt georganiseerd, zolang klinkt ook al de kritiek op degenen die eraan deelnemen. Momenteel krijgt het kritische boek van Anand Giridharadas veel aandacht.

De Amerikaan schetst in Winners Take All: The Elite Charade of Changing the World het beeld van een elite die alles in het werk stelt om er vooral zelf beter van te worden, ten koste van de rest.

In gesprek met NRC-journalist Wouter van Noort spreekt Giridharadas kritisch over 'Davos':

"In plaats van een gezellige bijeenkomst over de wereld verbeteren zou er in Davos een waarheidscommissie aan de slag moeten om de verantwoordelijken keihard te ondervragen."

Lees het hele interview met Anand Giridharadas: ‘Davos is een reünie van mensen die alle problemen hebben gecreëerd’

Eerste conferentiegasten melden zich

Maandag wordt het World Economic Forum officieel geopend met een welkomstwoord, een concert en een diner. Wereldleiders laten zich voorlopig nog niet zien, maar andere belangrijke conferentiedeelnemers uit het bedrijfsleven arriveren maandag in Davos - het is een komen en gaan van helikopters in het chique skioord.

Helikopter nach Helikopter landet hier in #Davos am #wef19 @NZZ https://t.co/L3cwr0guNf pic.twitter.com/yTgFwolRb6

— KatrinSchregenberger (@ks_schregi) January 21, 2019

De beveiliging van wereldleiders en belangrijke zakenlieden is een dure aangelegenheid. Vorig jaar kostten de veiligheidsmaatregelen rond de conferentie ruim 40 miljoen euro.

Er is weerstand genoeg tegen de conferentie en haar deelnemers. Maandag kreeg een jeugdorganisatie toestemming om een demonstratie tegen het beleid van Donald Trump te voeren. Of de Amerikaanse president het zal opmerken valt te betwijfelen: Trump heeft laten weten dit jaar niet naar Zwitserland te komen voor het World Economic Forum.

Davosblog

Vanaf dinsdag komen ruim 2.500 prominenten uit politiek, wetenschap, economie en bedrijfsleven bijeen om in sessies te spreken over oplossingen voor mondiale problemen. Op de agenda staan veel discussies over economische ongelijkheid, duurzaamheid en polarisering.

Onder de aanwezigen zijn uiteenlopende mensen zoals de Japanse premier Shinzo Abe, de Britse programmamaker sir David Attenborough, de Duitse bondskanselier Angela Merkel, de Britse prins William, en de hoogste bazen van organisaties als de Verenigde Naties, de NAVO en het Internationaal Monetair Fonds. Ook zijn er veel toplieden van grote bedrijven als Microsoft, Philips en DSM, en schuiven diverse vooraanstaande wetenschappers aan.

Op deze plek houden deze week het nieuws bij dat vanuit de conferentiecentra in Davos komt, of dat rond de conferentie bekend wordt gemaakt. Namens NRC is buitenlandredacteur Michel Kerres in Zwitserland. Redacteuren van de economieredactie en de buitenlandredactie delen in de loop van de week ook stukken en geven duiding bij het nieuws.

NRC heeft de agenda doorzoekbaar gemaakt: bekijk per dag en per thema het programma