‘Vereniging Rembrandt wil Oranjekunst helpen behouden’

Als de onbekende Nederlandse prinses die dertien tekeningen van oude meesters laat veilen de hoogste prijs wil voor haar kunstschatten, dan gaat de veiling op 30 januari bij Sotheby’s in New York zeker door.

Dat zegt Fusien Bijl de Vroe, de directeur van de Vereniging Rembrandt. Deze vereniging, waarbij 15.000 kunstliefhebbers zijn aangesloten, helpt musea met kunstaankopen. Bijl de Vroe reageert op het nieuws van vrijdag dat een onbekende prinses onder meer dertien tekeningen van oude meesters laat veilen, overblijfselen uit de fameuze kunstverzameling van koning Willem II (1792-1849).

Lees ook: Koninklijke familie laat deel kunstcollectie veilen

Als een Nederlands museum een aankoopinitiatief neemt, zegt Bijl de Vroe, wil de Vereniging Rembrandt graag helpen om de belangrijkste tekeningen voor Nederland te behouden. Sinds de oprichting in 1883 is dat de vereniging al zo’n tweeduizend keer gelukt.

In een vraaggesprek zegt de directeur dat de verkoop van een deel van de koninklijke collectie haar en de haar vereniging verraste.

Het topstuk van de veiling, een tekening van Rubens, stond niet op de lijst van beschermde cultuurgoederen, de kunstwerken die onvervangbaar en onmisbaar worden geacht voor het Nederlandse cultuurbezit. Verbaast u dat?

„Op die lijst had de tekening goed kunnen staan.”

Waarom is dat niet het geval?

„Het is best ingewikkeld om een werk op die lijst te krijgen. De overheid is hierin, terecht, zeer terughoudend. Eigenaren worden daar meestal ook niet blij van. Het helpt wel. We hebben in 2016 een enorme, 250 jaar oude, zilveren chanoekia helpen aankopen. Deze kandelaar was door de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge in bruikleen gegeven aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Toen dat bruikleen afliep, kon de kandelaar met hulp van de overheid en de Vereniging Rembrandt vrij eenvoudig voor Nederland behouden blijven. Met dank aan de beschermde status.”

De Oranjes hebben de laatste jaren meer kunst afgestoten. Met onderhandse verkopen verkochten ze een groot schilderij van de Javaanse schilder Raden Saleh en de Atlas Munnick van Cleef, een map met 1.200 oude tekeningen. Toen dat nieuws in 2016 naar buiten kwam, mopperden museummedewerkers dat de Oranjes deze belangrijke kunstwerken niet eerst aan musea te koop hadden aangeboden. De Rijksvoorlichtingsdienst (RVD), de woordvoerder van het Koninklijk Huis, en later ook de regering lieten weten dat de Oranjes particulieren zijn die met hun privé-kunst kunnen doen wat ze willen.

Vindt u dat een te verdedigen standpunt?

Na enig nadenken: „Ja, zoals het Nederlandse bestel is, valt dat standpunt te verdedigen. Maar het geldt niet voor alle Oranje-kunst. Wat in de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau is ondergebracht, is beschermd tegen verkoop.”

Topstukken uit de tekeningenatlas zijn in het verleden, ook door het Koninklijk Huisarchief, toegeschreven aan de stichting. Volgens de RVD berustten die toeschrijvingen op misverstanden.

„Het Koninklijk Huisarchief kun je beschouwen als een family office, die werk doen voor de Oranjes. Omdat de leden niet bekend willen hebben wie precies welke kunst bezit, is daarom misschien de naam van de stichting gebruikt en zijn de misverstanden ontstaan. ”

De controle of kunstwerken uit de koninklijke collectie particulier eigendom zijn gebeurt door het Koninklijk Huisarchief. Is dat niet de slager die zijn eigen vlees keurt?

„Een lastige discussie. De Vereniging Rembrandt krijgt nog altijd tranen in de ogen van de veiling van de immense kunstcollectie van Willem II. Om een herhaling van dat drama te voorkomen, is onze vereniging mede opgericht. Dat wij nu van ons laten horen, is om te proberen de laatste stukken uit de collectie van Willem II voor ons land te behouden. Als een museum nu initiatief neemt, dan zullen wij ons inspannen om te helpen.”

Als de veiling doorgaat moet u het misschien wel opnemen tegen een verzamelaar met onmetelijk diepe zakken.

„Ja, de markt bepaalt. Maar als er genoeg particulieren zijn die willen meehelpen, dan moeten we voor die Rubens en misschien ook voor andere tekeningen een poging wagen.”

Vindt u dat de Oranjes met hun kunst de koninklijke weg bewandelen?

Na enig geaarzel: „Ik juich alle particulieren toe die iets moois bezitten en eerst aan musea denken. Ik juich ook alle particulieren toe die bereid zijn om te helpen kunst voor Nederland te behouden. Gelukkig zijn er veel van zulke particulieren. Mede daarom hebben we zo’n rijk kunstbezit. Maar dat het zo moet, dat kun je niet opleggen. En dat is maar goed ook.”

Inbrengers kunnen tot kort voor een veiling hun kunst terugtrekken. Denkt u dat een voorstel met steun van de Vereniging Rembrandt kansrijk is?

„Geen idee, ik ken de inbrenger niet. Als de inbrenger de hoogste prijs wil, dan moet zij niet op zo’n aanbod ingaan. Zo simpel is het.”