In Jordanië komt het water per truck

Hoera, het regent. Een busje ontwijkt de plassen op straat, verlepte druivenstruiken frissen op, mensen verkopen groente en fruit langs de weg. Het is nu al beter dan vorig jaar, toen er bijna geen regen viel.

Jordanië is een van de droogste landen ter wereld. Door klimaatverandering, toestroom van vluchtelingen en milieuvervuiling wordt het probleem nijpender. Mogelijk zit het land al in 2025 zonder water. De situatie vergroot de politieke spanningen. „Water is een kwestie van nationale veiligheid, niet alleen voor Jordanië, maar ook voor de buurlanden”, zegt Gidon Bromberg van de regionale organisatie EcoPeace Middle East.

Ammar Atoum (48) inspecteert zijn akkertje in Jerash, een van de droogste gebieden. „Water is ons enige probleem”, zegt hij. De boeren krijgen bij toerbeurt water uit een put waarin pompen hangen. Huishoudens zijn ingericht op waterschaarste. De was wordt gedaan op de dag dat het water komt, ’s zomers eens per drie weken. Op elk dak staat een watercontainer. Door de straten rijden tankauto’s met gezuiverd water. Drinkwater kopen mensen, wie tekortkomt voor het huishouden of de akker moet bijkopen. Per hoofd van de bevolking is per jaar 135 kubieke meter beschikbaar. Ter vergelijking: Nederlanders verbruiken ruim vier keer zoveel.

Tien jaar geleden waren er meerdere oogsten, nu is Atoum blij als hij één keer per jaar de druiven en bonen binnenhaalt. Vorige winter regende het nauwelijks. „Vroeger stroomde het water hier nog langs de akkers”, zegt hij. Atoum heeft een van zijn velden omgeploegd van courgettes en sla naar tarwe: dat vraagt minder water. Veel buren verkopen hun grond, het levert niets meer op.

Watertanks op daken in Amman. Foto Ben Milpas

Verzilting

Hoe komt het dat er minder water is? Atoums knikt met zijn hoofd naar boven. „Mensen houden niet meer van hun God, we worden gestraft.” Volgens wetenschappers aan Stanford University zal door klimaatverandering de regenval deze eeuw met 30 procent afnemen, terwijl de temperatuur met 4,5 graden kan stijgen. Nu al zijn tien van de twaalf ondergrondse reservoirs uitgeput of aan het verzilten doordat er te veel water aan wordt onttrokken.

Ook groeide de bevolking harder dan verwacht door de toestroom van Syrische vluchtelingen vanaf 2011, bovenop eerdere vluchtelingenstromen. „In haar ramingen rekende de regering op zo’n tien miljoen inwoners in 2025”, zegt waterexpert Samer Talozi van de Jordan University of Science and Technology. „Door de Syrische crisis zitten we nu al op dat aantal. Alle modellen om de natuurlijke bevolkingsgroei te voorspellen, en zo de planning, hebben gefaald.”

Talozi zegt dat de bevolkingsgroei niet de enige oorzaak is. In huishoudens en in de landbouw wordt water inefficiënt gebruikt. „40 procent van het water dat in het systeem komt, gaat verloren – door lekken en slecht watermanagement.” Zo wordt jaarlijks zo’n 200 miljoen kubieke meter water „geëxporteerd” in de vorm van water slurpende gewassen. Terwijl de landbouw 60 procent van het beschikbare water verbruikt, levert het maar 3 procent van het bbp op. „De overheid moedigt export van tomaten en aardbeien aan en ziet niet dat dit een negatief effect heeft op de watervoorziening.”

Een waterzuiveringsinstallatie. Foto Ben Milpas

„Jordan’s river is deep and wide, hallelujah…” Alleen in het noorden, bij de grens met Israël, is deze regel uit het bekende slavenlied nog waarheid. Verderop droogt de rivier op. Vanaf een heuvel kijken Jordaanse militairen op een frisgroen landschap. Dit is Baqoura, of Naharayim in het Hebreeuws (‘Twee rivieren’), Jordaans grondgebied dat sinds het vredesverdrag tussen Israël en Jordanië in 1994 voor 25 jaar aan Israël geleased werd. Eind oktober kondigde de Jordaanse koning Abdullah II aan de lease niet te verlengen. Sinds een aantal incidenten, waaronder het doodschieten van twee Jordaniërs op de Israëlische ambassade in Amman en de spanningen rond de Al-Aqsamoskee in Jeruzalem, is de druk van parlement en bevolking gegroeid om de betrekkingen met Israël te verminderen.

„Water was voor Jordanië het belangrijkste in de vredesovereenkomst met Israël”, zegt Dureid Mahashneh, destijds lid van het Jordaanse onderhandelingsteam. Opzeggen van het verdrag gebeurt volgens Mahashneh niet zo snel, „maar het publiek wil wel iets terugzien”. Een belangrijk project dat volgens Mahashneh moet worden opgepakt, is het controversiële Red Sea-Dead Sea Canal-project. Jordanië en Israël delen de Rode én Dode Zee. Jordanië zou hiervoor water uit de Rode Zee pompen en ontzilten voor consumptie; de pekel zou worden teruggepompt naar de Dode Zee, die rap inzakt. Ondanks een in 2015 getekend contract ligt het project stil. Mahashneh: „Israël laat ons in de steek.”

In Jerash bukken Atoums kinderen tussen het groen om salie te plukken voor de thee. „Als er niets verandert, is dit straks allemaal woestijn”, vreest Atoum. Volgens Bromberg van EcoPeace is de oplossing ook voor Israël van „strategisch belang”. In Jordanië groeit de onvrede, het land heeft een torenhoge staatsschuld en moet impopulaire maatregelen doorvoeren om aan IMF-eisen te voldoen. Eind november hervatten burgers de protesten die in juni waren gestaakt. Bromberg: „Water is niet de enige oorzaak voor rebellie, maar het kan eraan bijdragen dat het tot een kookpunt komt. Het is een kwestie van nationale veiligheid dat ook onze buren voldoende water hebben.”