Een heerlijk vileine machtsstrijd in ‘The Favourite’

Sliste ik, vraagt koningin Anne aan haar hofdame Lady Sarah Churchill in een van de eerste scènes van The Favourite. Pal erna volgt een scène met Abigail, een nicht van Sarah. Zij zit opeengepakt in een koets, met tegenover haar een opgewonden man die naar zijn kruis tast en ongegeneerd begint te masturberen. Het is duidelijk: The Favourite is geen doorsnee kostuumfilm. En, anachronistisch of niet, er worden flink veel woorden in gebezigd die je niet direct verwacht in een historische film, met fuck, fucking en cunt als favoriet.

The Favourite komt dan ook uit de koker van de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos, altijd goed voor prikkelende, ontregelende films: van zijn doorbraak Dogtooth tot The Killing of a Sacred Deer. Lanthimos wilde altijd al graag een kostuumfilm maken zei hij bij de première van The Favourite op het filmfestival van Venetië. Dat hij vervolgens een subversieve, heerlijk vileine variant vol humor maakt is in zijn geval niet meer dan logisch.

In ‘The Favourite’ beslist een lesbische driehoeksverhouding over het lot van Europa. Typisch een script van een pruikentijdfilm

Het scenario is losjes gebaseerd op historische feiten rond het achttiende-eeuwse Britse hof. Koningin Anne regeerde tussen 1702 en 1714, was bevriend met Sarah Churchill, hertogin van Marlborough en steunde meestal de Tories. Dit alles komt terug in The Favourite, inclusief de roddel dat Anne lesbisch was. Haar seksualiteit speelt een cruciale rol in de plot. Als Abigail erachter komt dat Sarah een seksuele relatie heeft met Anne gebruikt zij dit geheim om zelf in het gevlei te komen van Anne. Het persoonlijke is hier zeker politiek.

The Favourite draait vooral om de strijd tussen Abigail en Sarah om de gunsten van de grillige koningin: wie wordt haar favoriet? Een machtsstrijd die steeds perverser uitpakt en waarin geen middel geschuwd wordt. Wat onschuldig begint, met Abigail die een kruidenmengsel maakt om Anne’s jicht te verlichten, ontaardt in (seksuele) manipulatie en geweld. Daarbij speelt Robert Harley, aanvoerder van de House of Commons, een belangrijke rol. Harley heeft zijn eigen belangen, en zo ontstaat een krachtmeting waarbij posities voortdurend wisselen.

The Favourite dient dit alles op als absurd theater. Naast het scabreuze taalgebruik en slim gebruik van klassieke muziek spelen Lanthimos’ stijlkeuzes een belangrijke rol om het hof neer te zetten als volledig van de werkelijkheid losgezongen, krankzinnige plek. Met name het gebruik van een vertekenende groothoeklens valt op. Die zorgt voor desoriëntatie en een licht bevreemdend gevoel. Bovendien benadrukt de vertekening van die lens de ‘vervormde’ blik van de personages. Hun machtsgeilheid vertekent letterlijk het perspectief. Lage camerastandpunten, effectief gebruik van slow-motion en onverwachte humor kruiden dit barokke surrealisme nog meer.

Er valt veel te lachen om The Favourite, al zijn er ook ontroerende scènes, zoals die waarin de wispelturige Anne uit de doeken doet waarom zij kinderloos bleef en 17 konijnen houdt.

Olivia Colman speelt de met een zwakke gezondheid kampende Anne geweldig, en weet zowel haar plotselinge uitbarstingen als eenzaamheid te treffen. Ook Rachel Weisz en Emma Stone zijn perfect als aan elkaar gewaagde familieleden. Dat hun machtsspelletjes verregaande consequenties hebben voor de onderdanen van de koningin komt niet in hun op. Eerst zij, dan pas de anderen.