Bolsonaro wil de indringers van de Amazone alle ruimte geven

‘Toen de Europeanen kwamen hebben ze alle Mura-indianen in dit gebied gedood, op tien personen na”, vertelt Herton Mura, terwijl hij naar de rivier in het dorp Sissaima loopt. De voeten van de inheemse gemeenschapsleider glibberen over de modderige aarde. „Bij die tien staken ze de ogen uit en hakten hun ledematen af. Bloedend, blind en verminkt lieten ze hen hier achter.”

In de schemer tuurt hij de rivier af. „Daarom heet deze plek Sissaima: dat betekent ‘blind’ in de Mura-taal. Mijn voorouders overleefden en kregen kinderen. Gezonde, niet-blinde kinderen, die ook weer kinderen kregen. Dat is het verhaal van mijn voorouders en het inspireert me bij mijn strijd voor dit gebied en voor ons volk”, zegt Herton Mura vol overtuiging.

Die strijd kan de komende tijd weer oplaaien. Met Jair Bolsonaro krijgt Brazilië op 1 januari een president die een uitgesproken voorstander is van exploitatie van de Amazone. De uiterst rechtse oud-legerkapitein wil ook de beschermde inheemse gebieden in het woud openstellen voor mijnbouw, commerciële landbouw en andere economische activiteiten.

Daarmee zal de druk op de Amazone nog verder toenemen. Houtkap, illegale goudmijnen en de invasie van fazendeiros, grootgrondbezitters, bedreigen ook nu al in toenemende mate het grootste oerwoud ter wereld. De ontbossing steeg er afgelopen jaar met 13 procent. Bijna 8.000 vierkante kilometer bos werd gekapt: het grootste verlies sinds tien jaar.

Lees ook: Deze bankier moet de 'Braziliaanse Trump' aan economische successen helpen

De indringers rukken op

Het is regentijd in de Amazone. Het water in de Mutuka, de rivier waar het dorp Sissaima aan ligt, staat hoog. In de ochtend zijn er urenlange zware regenbuien. Halverwege de middag breekt de zon door en glinstert het donkere water als diamant. Ook dit hart van het adembenemende Amazonegebied staat nu aan een enorme dreiging bloot, zo blijkt tijdens een tweedaagse tocht op de rivier.

„Wij zijn bang dat onder Bolsonaro de Amazone verder vernietigd wordt en wij, inheemsen nog verder opgejaagd, verdreven en vermoord worden”, zegt Herton Mura, terwijl hij twee volle jerrycans met benzine tussen de zitbankjes in zijn aluminium boot plaatst.

De Mura zijn een van de nog 240 inheemse volkeren in Brazilië. Door kolonisatie en kerstening verloren zij veel van hun oorspronkelijke taal en cultuur. „Er komen hier steeds meer illegale grootgrondbezitters”, klaagt Herton Mura. „In 2006 waren er twee fazendeiros, nu zijn er al twintig. En met de komst van Bolsonaro komen er vast nog meer, want hij geeft hen alle ruimte. Milieuactivisten en wij, inheemsen die strijden tegen indringers, heeft hij al als terroristen bestempeld.”

Wij zijn bang dat onder Bolsonaro de Amazone verder vernietigd wordt en wij, inheemsen nog verder opgejaagd, verdreven en vermoord worden.

Herton Mura

‘Indianen zijn toch geen dieren?’

Het gebied, waar nog zo’n tienduizend Mura wonen, is officieel erkend als beschermd terra indigena, inheems land. (‘Indiaan’ wordt in Latijns-Amerika beschouwd als een ouderwetse, koloniale term, indígenas, inheemsen, is gangbaarder). Mijnbouw en commerciële landbouw zijn in deze gebieden er verboden en de bevolking is er beschermd. Er zijn 690 gebieden als beschermd gebied aangemerkt, voornamelijk in de Amazone. Deze staan onder beheer van de overheidsorganisatie Funai.

Bolsonaro wil hiervan af en verklaarde geen centimeter heel te zullen laten van de terras indigenas. „Waarom zijn er reservaten voor indianen? Ze zijn toch geen dieren in een dierentuin?”, stelde hij in een pleidooi om de beschermde gebieden op te heffen.

Half december ontvouwde Bolsonaro een plan om het mineraalrijke Raposa Serra do Sol-reservaat in de Amazone open te stellen voor economische activiteit. Op 1,7 miljoen hectare grond woont hier de grootste inheemse gemeenschap van Brazilië. „De indianen kunnen daar royalties over krijgen,” aldus Bolsonaro. „Dit is een van de rijkste gebieden van ons land, en nu wordt er niets mee gedaan.”

Jair Bolsonaro wil Braziliës vele problemen aanpakken met een grotendeels mannelijk kabinet van militairen, grootgrondbezitters en evangelische christenen. Lees daarover: Een militair-masculiene ministersploeg

Klimaatakkoord van Parijs

Natuurorganisaties maken zich grote zorgen over de koers die Brazilië onder Bolsonaro inslaat. In navolging van de Amerikaanse president Donald Trump dreigde hij al uit het Klimaatakkoord van Parijs te stappen, maar trok dat voornemen later weer in. Zijn plannen voor het openstellen van de Amazone, ook wel de ‘longen van de wereld’ genoemd, kunnen impact hebben op de hele planeet. Door ontbossing komt CO₂ vrij en wordt er minder van opgenomen. Hierdoor versnelt de opwarming van de aarde. Ook wordt de biodiversiteit aangetast.

Experts waarschuwen dat de ontbossing in Brazilië, waar het grootste deel van de Amazone ligt, kan oplopen van 20.000 naar 25.000 vierkante kilometer per jaar. „Brazilië liep tot een paar jaar geleden juist voorop in de strijd tegen ontbossing mede doordat veel gebieden werden toegewezen aan de inheemsen”, zegt Christian Poirier van ngo Amazone Watch. Hij wijst op de stijging van het aantal moorden op milieu-activisten en op inheemse leiders. „Er zijn in Brazilië het afgelopen jaar 71 activisten vermoord, het hoogste aantal sinds 2008. We verwachten dat 2019 nog bloediger wordt.”

Onder Bolsonaro gaan we eindelijk onze kansen benutten

Seu José

‘Dit is mijn land’

Bij het twintigtal illegale boerderijen waar overwegend witte grootgrondbezitters met hun inheemse vrouwen wonen, is de spanning voelbaar. Hoog en afgeschermd op de wal doemt de boerderij op van Seu José, een lokale grootgrondbezitter. Norse, gewapende bewakers houden de wacht. „Zie je in het bos dat hekwerk met die loods? Seu José heeft opnieuw meer bos gekapt en zijn fazenda uitgebreid”, klaagt Herton Mura.

„Baas is in de winkel”, roept een van de bewakers en wijst naar een drijvend platform bij de ingang. Bonen, rijst en brood liggen in rommelige schappen.

Zwetend, met ontbloot bovenlijf, zit Seu José achter de kassa. „Ik heb niets tegen indianen, maar ze moeten mij wel respecteren”, zegt hij vinnig. „Ik kwam hier in de jaren zestig naar toe vanuit de deelstaat Ceará waar geen werk was. Twaalf jaar werkte ik als knecht en daarna begon ik mijn eigen boerderij.”

Jaren geleden kreeg Seu José plotseling bezoek uit de hoofdstad Brasília. „Een blonde mevrouw kwam langs met een advocaat en ze begonnen ongevraagd mijn land op te meten en markeringen te plaatsen. ‘Dit land is van de Mura, u bent hier illegaal’, zeiden ze. Maar waarom moeten wij brancos (witten, red.) hier weg? Ik ben geen buitenlander maar een Braziliaan, dit is mijn land!”

Seu José wil zijn terrein uitbreiden, meer bos kappen en op zoek gaan naar goud, zoals verderop in de Amazone gebeurt. „Voor wie laten we onze rijkdommen in de grond zitten? Europa is ook uitgegroeid tot een economische grootmacht. Is daar dan geen natuur verdwenen? Onder Bolsonaro gaan we eindelijk onze kansen benutten”, zegt hij tevreden.

Lees ook over Bolsonaro: Brazilië flirt met terugkeer naar de militaire dictatuur

Pinksterkerk in het bos

Die gedachtegang sluit aan bij de uiterst rechts-conservatieve en machtige landbouwlobby in het Braziliaanse Congres. In president Bolsonaro hebben zij een geestverwant gevonden, die op zijn beurt de steun van deze Congresleden hard nodig heeft om straks te kunnen regeren. Ook in de lokale politiek in de gemeente Careiro da Várzea, waar het Mura gebied binnen valt, hebben illegale grootgrondbezitters veel macht.

„We vechten niet meer met pijl en boog zoals onze voorouders deden. We zoeken ons recht nu bij Funai of het Openbaar Ministerie”, zegt een neef van Herton Mura die tegenover de fazenda van Seu José woont. Het dorpje bestaat uit twintig huisjes met daken van palmbladeren. Elektriciteit is er niet. „Mura-leiders zijn al met de dood bedreigd en de lokale overheid in Careiro da Várzea doet niets. Hoe dit eindigt, weet niemand”, zegt hij.

In het oerwoud doemt een groot, wit stenen gebouw op. Het is de pas gebouwde kerk van de pinkstergemeente in Mutukin, een van de vijf zogeheten mestiezendorpen in het gebied van de Mura, met een gemengde bevolking. Maria Valda neemt plaats op een stoel voor een groot tv-scherm. Ze is een licht getinte vrouw met donkere ogen en lichtbruin haar. „Mijn voorouders waren zowel indianen als Portugezen”, zegt ze. „Veel mannen in het dorp werken op de boerderijen van de grootgrondbezitters.”

Sinds 2015 is er elektriciteit in het dorp – dankzij de grootgrondbezitters, die hun invloed bij lokale wethouders hebben gebruikt om de mestiezendorpen te helpen. „We geloven in vooruitgang voor dit gebied. We willen uit ons isolement komen, terwijl de inheemsen daar juist in willen blijven”, zegt Maria Valda. Net als de andere bewoners noemt ze haar dorpje ‘Vista Alegre’ (Portugees voor: Vrolijk uitzicht) in plaats van de oorspronkelijke Mura-naam Mutukin.

Zijn plannen voor het openstellen van de Amazone, ook wel de ‘longen van de wereld’ genoemd, kunnen impact hebben op de hele planeet.

Meer inheemse politici

Terug op de rivier begint het in de namiddag hevig te waaien. Het gevolg van klimaatverandering, meent Herton Mura, want vroeger waren er nooit zulke rukwinden in het gebied. In Sissaima, de plek van zijn voorouders, springt hij aan wal, trekt zijn boot met kracht het zand op en spant zijn hangmat bij het huis van een familielid.

Deze week reist hij af naar de grote junglestad Manaus, waar 64 inheemse groepen uit de Amazone bijeenkomen om een petitie op te stellen en aan te bieden aan Bolsonaro. Braziliës inheemsen vormen een grotere eenheid nu ze beseffen dat ze strijdbaarder dan ooit zullen moeten zijn, zegt Mura. Het aantal inheemse wethouders groeit en onlangs werd zelfs het eerste vrouwelijke inheemse Congreslid in het parlement benoemd. „Wij overleven al sinds de eerste kolonisten kwamen, meer dan vijfhonderd jaar geleden. Bolsonaro mag zijn plannen hebben, maar dit land zullen we nooit opgeven.”