NRC
denkt
door

Elk bedrijf presenteert een financieel verslag. Zo ook NRC Media. Uit ons laatste verslag bleek dat het goed met ons gaat. Het aantal abonnees stijgt gestaag. De afkalving van de papieren abonnementen wordt ruimschoots opgevangen door de stijging van het aantal digitale abonnees. De kosten zijn netjes onder controle. De inkomsten uit abonnementen doen het goed. We hebben met Mediahuis een betrokken aandeelhouder. Dat is fijn. Het bevestigt ons in onze overtuiging dat we de juiste strategische keuzes hebben gemaakt en dat we die keuzes, min of meer, correct uitvoeren.

Maar hoe cruciaal dat ook moge zijn, daarover gaat het niet in een journalistieke organisatie. Wij zijn niet op de wereld om geld te verdienen. Wij zijn op de wereld om aan journalistiek te doen. En om dat op een goede, onafhankelijke, degelijke manier te doen, om heel geregeld nieuwe journalistieke paden te bewandelen, om dat te doen met voldoende mankracht en lef. Om dat ook op de lange termijn te kunnen doen, is het noodzakelijk om op een gezonde financiële basis te steunen.

Belangrijker dan ons financieel jaarverslag is dit journalistiek jaarverslag. Want daarin proberen we, inmiddels voor de vijfde keer, verantwoording af te leggen over dat wat ons écht bezighoudt: journalistiek. Voor dit verslag heeft de hoofdredactie aan alle redactiechefs gevraagd om een verhaal, onderzoek of andere journalistieke productie te kiezen waarop hij of zij in het bijzonder trots is. Onze Lezersdesk geeft u inzicht in welke stukken het afgelopen jaar goed werden gelezen. En de ombudsman, die ons wekelijks in de krant een spiegel voorhoudt, kijkt ook in dit verslag kritisch naar onze journalistiek.

Een van de redenen waarom ik zo van NRC hou, is dat iedereen binnen onze organisatie doordrongen is van ons maatschappelijk doel. Collega’s van de redactie natuurlijk, maar ook van de boekhouding, de marketing, de klantendienst, de technische ondersteuning, het development team of de advertentieverkoop; allen weten ze dat we aan een bijzonder doel werken en dat heet journalistiek.
Dat is de voorbije jaren nog belangrijker geworden. Want het soort journalistiek waar wij voor staan, staat onder druk. De machtigste politicus ter wereld bestempelt journalisten als „vijanden van het volk”. In een wereld die steeds verder polariseert, lijken ook steeds meer media een kant te kiezen, een spreekbuis te worden van het ene of het andere kamp. En lezers lijken vooral die media te waarderen die hen in hun eigen mening bevestigen.

Net in die wereld is er paradoxaal genoeg steeds meer behoefte aan een krant als NRC, waarvan de wortels teruggaan tot 1828 (Algemeen Handelsblad) en 1844 (Nieuwe Rotterdamsche Courant). Die ’krant’ bestaat anno 2018 vooral uit digitale schermen van mobieltjes en laptops, nieuwsbrieven, podcasts, video’s, events en (jawel, ook nog) papier in de ochtend en de middag. Maar wat de drager ook moge zijn, de opdracht die we aan onszelf gesteld hebben blijft dezelfde: aan u, onze lezer, de bouwstenen aanreiken waardoor u zich een mening kunt vormen.

NRC-journalistiek is geen in beton gegoten waarheid. Het is een zoektocht die soms moeizaam verloopt. Met vallen en opstaan. In een wereld waarin er veel luide stemmen zijn en absolute zekerheden, waarin de kleuren wit en zwart zijn en de meningen snel, is NRC grijs en zoekend. Soms hebben we meer vragen dan antwoorden. We proberen alle kanten van een zaak te belichten, ook die kanten die sommigen verborgen willen houden. Daarom hechten we zo veel belang aan onderzoeksjournalistiek.

In een wereld waarin ieder van ons opgesloten dreigt te raken in onze intussen fameuze bubble, proberen we breed te kijken. Tegendraadse stemmen aan het woord te laten. Daarom hechten we zo veel belang aan onze opiniepagina’s.
In een medialandschap waarin alles even belangrijk lijkt, maken we keuzes om een aantal thema’s veel ruimte te geven: het klimaat, de rechtsstaat, Europa en internationale betrekkingen, de zorg, het onderwijs, migratie, privacy… We besteden veel van onze middelen aan buitenlandjournalistiek, cultuur en wetenschap.

Natuurlijk maken we fouten. Scheiden we de feiten soms te weinig van de commentaren. Zijn we te weinig genuanceerd, te snel, te kort door de bocht. We citeren anonieme bronnen waar dat niet moet, hebben soms te weinig oog voor goed nieuws, lopen niet die extra meters die we hadden moeten lopen.

Daarom ook proberen we, meer dan voorheen, transparant te zijn over wat we doen, en waarom we dat doen. We vertellen hoe onze verhalen tot stand komen, we zetten systematisch fouten recht, we proberen als redactie bereikbaar te zijn voor onze lezer. En we gaan met die lezer meer en meer in dialoog. Abonnees kunnen sinds een paar maanden op steeds meer artikelen op nrc.nl reageren. Het is ronduit hartverwarmend om te zien hoe kwalitatief en waardevol die reacties zijn.

In mijn werkkamer thuis hangt, boven mijn bureau, een grafiek. Die is gemaakt door het Reuters Institute for the Study of Journalism in Oxford. Dat instituut meet elk jaar hoeveel vertrouwen mensen wereldwijd hebben in de media. Volgens deze grafiek heeft maar een op drie Amerikanen nog vertrouwen in de ’media in het algemeen’. In het Verenigd Koninkrijk zijn dat maar vier op tien burgers. Nederland scoort hoog, in de topdrie van de wereld. Maar ook hier hebben maar zes op tien burgers vertrouwen in de media. Vier Nederlanders op tien hebben dat dus niet.

Uit andere onderzoeken blijkt dat NRC binnen Nederland uitstekend scoort. Maar toch baart dit relatief lage vertrouwen van de burgers in de media mij grote zorgen. Wanneer media hun rol goed spelen, zijn ze de waakhond van onze democratie. Samen met de wetgevende, uitvoerende en de rechterlijke macht vormen de media een van de poten waarop die democratie is gestoeld. Dat legt een cruciale verantwoordelijkheid bij ons.

Het is aan ons, de media, om uw vertrouwen te behouden of terug te winnen. Dat moeten we doen door dag in, dag uit ons werk zorgvuldiger en genuanceerder, maar ook hardnekkiger en met meer gedrevenheid te doen. En door daar nog veel transparanter over te zijn. Dat wil NRC. We doen dat niet in opdracht van onze aandeelhouder. Maar in opdracht van u, de lezer.

Daarom bied ik u, mede namens mijn collega’s in de hoofdredactie en de hele organisatie, met trots en in bescheidenheid dit journalistiek jaarverslag aan.

Voor de doorbraak van het wereldwijde web vormde usenet, ook bekend als ‘nieuwsgroepen’, een van de belangrijkste onderdelen van internet. In talloze discussiegroepen, georganiseerd in een wijdvertakte thematische hiërarchie, bespraken studenten, wetenschappers en andere vooral academische gebruikers de meest uiteenlopende onderwerpen. Misschien is de herinnering aan die dagen gekleurd door valse romantiek: ook toen al had je spam, waren er trolls die doelbewust anderen ergerden en bestonden er flamewars, het langere tijd over en weer posten van aanvallende berichten. Maar over het algemeen vond de discussie plaats in relatieve harmonie.

Alleen elk jaar in september, wanneer er een nieuwe lichting studenten voor het eerst online kwam, ontstond er even rumoer: de nieuwelingen hielden zich niet aan de netiquette. Tegen het einde van de maand waren ze door moderatoren in het gareel gebracht.
Toen de Amerikaanse internetprovider America Online – bekend van de gratis cd-roms met websoftware – zijn klanten in 1993 toegang tot usenet gaf, brak de dam. Nieuwsgroepen konden de voortdurende toestroom van newbies niet meer aan, en de betrekkelijk overzichtelijke online community met zijn tamelijk goed nageleefde gedragsregels ging verloren. Sindsdien leven we in wat internetveteranen mistroostig „eeuwige september” noemen.

Deze ervaring weerhield mediabedrijven er niet van om op hun pas gelanceerde websites reactiepanelen in te richten, waar lezers hun commentaar op het nieuws konden achterlaten en met de redactie en elkaar over het nieuws in discussie konden gaan. Internet was immers – in de woorden van Microsoft-oprichter Bill Gates – het dorpsplein van de global village, waar netizens ongehinderd door fysieke grenzen of afstanden deel konden uitmaken van een wereldomspannend netwerk vol vrij beschikbare kennis en beschaafd debat.

Het vervolg is bekend: niet alleen vormden fysieke grenzen geen belemmering meer om te reageren, ook een gebrek aan kennis of aan basale fatsoensnormen hield mensen helaas niet weg van het debat. De anonimiteit van internet bleek een vruchtbare voedingsbodem voor scheldpartijen, spam en van spelfouten doorspekte complottheorieën. Op de meeste nieuwssites lieten gedesillusioneerde redacteuren de reactiepanelen al snel links liggen, en veel lezers volgden dat voorbeeld.

Wat overbleef was niet de agora van Athene, maar de verlaten straten van de South Bronx. Hier gold het recht van de sterkste, en wie er niets te zoeken had bleef weg.

De website van NRC was geen uitzondering. Ook bij ons konden lezers – abonnee of niet, en met zelfverkozen nom de plume – hun commentaar achterlaten bij in de loop der jaren wisselende aantallen en soorten artikelen die ze op de website gelezen (of niet gelezen) hadden.

Dit leidde vaak tot waardevolle en doordachte reacties. „Technologische vooruitgang leidt niet per definitie tot verhoging van de beschaving, als we daaronder morele vooruitgang verstaan”, merkte een lezer bijvoorbeeld op.

Profetische woorden, want andere lezers gebruikten de reactiepanelen dan weer om onaardige dingen te zeggen over de moeder van andere deelnemers aan de discussie, of om een wilde gooi te doen naar hun IQ („NRC is een kwaliteitskrant met een intelligente doelgroep. Uw commentaar zal waarschijnlijk wel bij De Telegraaf gewaardeerd worden”).

Niet alleen bij NRC, maar op nieuwsredacties wereldwijd leidde de giftige toon van lezerscommentaar tot hoofdbrekens. Onze ombudsman Sjoerd de Jong berichtte in 2015 vanaf een congres met ambtgenoten dat veel media de reactiepanelen weer sloten: „Online reageren was bedoeld om de machtelozen een stem te geven, maar het heeft de schreeuwers ontketend”, constateerde bijvoorbeeld de Canadese publieke omroep CBC. De Toronto Star staakte het „goedbedoelde digitale experiment” van onlinereacties, „om de discussie uit de goot te houden”. En inderdaad: met de presentatie van een nieuwe website verdween in de herfst van dat jaar ook op nrc.nl de mogelijkheid om onder artikelen te reageren, een enkele goed verborgen uitzondering daargelaten.

En toch knaagde het. Want net op datzelfde moment had NRC een ‘Lezersdesk’ opgericht, een onderdeel van de redactie dat zich bezighoudt met de vraag: wat wil de lezer? En hoe betrekken we haar vragen en wensen, maar ook haar kennis en expertise, bij onze journalistiek?

Juist daarbij kunnen lezersreacties een krachtig instrument zijn. Immers: onze lezers beschikken collectief over een enorme hoeveelheid informatie en ervaring, en het is zonde om die niet te ontsluiten voor andere lezers én redacteuren.

We hebben daarom dit jaar de luiken weer een stukje opengezet. Ingelogde abonnees hebben inmiddels de mogelijkheid om op nrc.nl commentaar achter te laten bij een in eerste instantie beperkt aantal door de redactie geselecteerde artikelen. Bij deze verhalen stellen we dan een gerichte vraag – naar een mening, maar liever nog naar kennis of ervaringen.

Reacties verschijnen pas na beoordeling door de redactie op de site. Gaat de bijdrage in op de gestelde vraag? Wordt er niet op de man gespeeld, reclame gemaakt of gescholden?

De eerste ervaringen stemmen hoopvol. Een discussie over een toch explosief onderwerp als de vaccinatieplicht leverde hoofdzakelijk zorgvuldig geformuleerde inhoudelijke reacties op. Onderbouwde meningen („Verplicht inenten prima. Een klein kind kan zelf nog geen beslissing nemen” en „Neen. De lichamelijke integriteit telt zwaarder”) voerden de boventoon, maar andere lezers deelden hun kennis (zoals een verwijzing naar een bijwerkingendatabank van de Wereldgezondheidsorganisatie) of persoonlijke ervaringen („Ik weet nog dat bij een jongere broer van mij ‘s nachts gewaakt moest worden toen hij mazelen had in de vijftiger jaren. Hij heeft het gehaald, maar dat wil je niet meemaken”).

Onder een groot vraag-antwoordstuk over de stand van de Brexit-onderhandelingen reageerde onze Londense correspondent Melle Garschagen op vragen van lezers, en datzelfde deden Jean-Marc van Tol, John Reid en Bastiaan Geleijnse toen NRC onlangs het 25-jarig bestaan van hun geesteskinderen Fokke en Sukke vierde.

Het tij lijkt te keren, schreef een voorzichtig optimistische Sjoerd de Jong in een stuk over de terugkeer van de lezerscommentaren bij NRC en op steeds meer andere sites.

We herintroduceerden de reactiemogelijkheid op nrc.nl in september, en hopen die het komende jaar verder uit te breiden: meer artikelen waaronder abonnees met elkaar en met de redactie goede gesprekken kunnen voeren. Hopelijk krijgt de ‘eeuwige september’ zo een nieuwe betekenis.

Wie mogen er op het ‘podium’ van de krant, en waarom? En wanneer heeft iemand het zo verbruid dat hij er nóóit meer op mag?

De vraag is een echo van het abrupte ontslag van de Nederlander Ian Buruma bij The New York Review of Books. Buruma zag zich eind september gedwongen op te stappen als hoofdredacteur van dat prestigieuze tijdschrift, nadat hij een artikel had geplaatst van een voormalige dj die, door twintig vrouwen, was beschuldigd van seksueel wangedrag. Een golf van woede en afkeer uit linkse en feministische kring rolde over Buruma heen, zeker toen hij het stuk ook nog eens onderkoeld verdedigde als een poging tot ‘debat’.

Nu was het stuk van die dj ook tamelijk larmoyant, gedrenkt in zelfmedelijden, en verhullend: cruciale feiten over de beschuldigingen en de daaropvolgende rechtsgang ontbraken. Dat is explosief in tijden van #MeToo, nu het misogyne machtsmisbruik van mannen alom onder vuur ligt, inclusief de gewelddadige seksuele privileges die filmbazen en corpsballen zichzelf toekennen.

Maar was dat ene onrijpe stuk, en Buruma’s omstreden verdediging ervan, voldoende reden om de hoofdredacteur in de ban te doen?

Wel volgens Margaret Sullivan, mediacriticus van The Washington Post, die snel klaar was met het vonnis: Buruma was „toondoof” geweest voor de tijden, en had terecht het veld moeten ruimen. De tijden van publish and be damned zijn voorbij, vond columniste Emily Bell van The Guardian. Het publiek laat zich niet zomaar van alles voorschotelen, en een hoofdredacteur kan daar, zowel om morele als om commerciële redenen, maar beter rekening mee houden. Jia Tolentino van The New Yorker ging nog een stap verder. Zij diagnosticeerde bij Buruma een „pathologische afstand tot de textuur van de wereld”.

Sorry dokter, hoe lang heb ik nog?
Een Amerikaanse kennis verzekerde me dat ‘pathologisch’ daar niet per se de medicalisering van een probleem betekent, maar toch. En wat is er eigenlijk bedoeld met dat „textuur” van de wereld? Het Nederlands kent het begrip ‘gevoelstemperatuur’, dat wordt gebruikt in het weerbericht maar soms ook in stukken over het gemoed van de samenleving. Journalisten moeten daar benul van hebben, zeker. Maar de subtekst van dit tactiele verwijt aan het adres van Buruma lijkt ook dit: hij moet in de pas lopen.

Maar zo is het niet. Onafhankelijke media moeten soms juist uit de pas lopen. Een krant is geen safe space waarin louter prettig vertrouwde geluiden klinken. Waarom zou je die lezen? Wat je zelf vindt, weet je al – hopelijk. Ja, er was van alles mis met dat stuk van de gevallen dj, en daar kan een hoofdredacteur op worden aangesproken en op worden afgerekend. Maar dat is iets anders dan ostracisme, puur omdat ‘zo’n figuur’ een podium geboden wordt. Overigens, als dat beladen artikel wél feitelijk correct was geweest en ook nog eens briljant geschreven, een intens oprecht mea culpa, was de woede erover vermoedelijk niet minder hoog opgelopen, wie weet integendeel. Niemand zit te wachten op een aanrander die ook nog eens goed kan schrijven.

Nu staat in Amerikaanse kantoren de kartonnen doos zoals bekend nooit ver weg, ook niet voor een hoofdredacteur. Maar ook in Nederland klinkt de kritiek dat bepaalde besmette personen ‘gewoon’ niet aan het woord moeten komen in gereputeerde media. De Volkskrant kreeg ervan langs na een ongelukkig gepresenteerd interview met de voormalige PVV-lijsttrekker in Rotterdam die het veld had moeten ruimen wegens racistische uitlatingen. Zo’n man moet geen ruimte krijgen om zichzelf te rechtvaardigen, vonden lezers. Een krant is geen „doorgeefluik”, schreef politicoloog Merijn Oudenampsen. Een behulpzame hoogleraar bood haar diensten aan, om de krant te leren hoe om te gaan met extreem-rechtse geluiden.

Of neem de woede die opstak na het NRC-interview met de sportbestuurder Camiel Eurlings, door zijn ex-vriendin beticht van mishandeling, die vechtend tegen de tranen zijn verhaal mocht doen. Dat had veel kritischer moeten zijn, vonden veel lezers – en daar was ik het mee eens, al kwam dat zeker niet alleen op conto van de in grote haast opgetrommelde verslaggever. Maar in veel van de reacties op dat interview klonk ook iets van walging door over het pure feit dat deze man aan het woord was gelaten (zijn vriendin wilde de media niet te woord staan, maar was door de krant ook niet benaderd).

Dat is omineus.
Dat lezers, maar ook beroepsactivisten en tapkastgeneraals tekeergaan tegen keuzes van een krant, is natuurlijk niets nieuws, en ook niet vreemd. Lezers van The New York Review of Books – of NRC Handelsblad – verwachten van ‘hun’ blad journalistieke kwaliteit en niveau in de selectie en behandeling van onderwerpen, ook in die van auteurs en medewerkers. Vaste lezersklacht na een ongelukkige keus van de redactie: dit was ‘NRC onwaardig’. Dat is een bekend verschijnsel, en zo oud als de journalistiek.
Maar er is wel iets veranderd.

In het gepolariseerde opinieklimaat in de VS, maar ook in Nederland, staan al jaren partijen en delen van het electoraat lijnrecht tegenover elkaar, een botsing van wereldbeelden (en lifestyles) die spectaculair is verhevigd door de verkiezing van Trump. Elke kritiek of afwijkend geluid is dan een persoonlijke krenking, elke concessie aan de tegenpartij verraad. Dreigend gevolg: the centre cannot hold, aldus het schrikbeeld van de dichter, en mere anarchy is loosed upon the world (‘The Second Coming’, W.B. Yeats).

Bij die „kruiende wereldbeelden” (Hofland) komt de technologische revolutie van smartphones en tablets, die ons allemaal in staat heeft gesteld permanent in een eigen universum te bivakkeren, een vorm van glamping, en dissonanten daaruit te weren of weg te filteren. Wie eraan gewend is geraakt zijn dagelijkse content zelf samen te stellen en met één klik vrienden te kiezen of verwijderen, kan compleet allergisch reageren op onverwachte, onwelgevallige berichten. Digitale autarkie gaat goed samen met smetvrees.

Van het puriteinse enthousiasme dat het Amerikaanse debat beheerst – dat wil zeggen de wil om het kwaad niet alleen te bestrijden, maar volledig uit te drijven – zijn hier bij vlagen sporen te vinden in de oplopende controverses over racisme, kolonialisme en Zwarte Piet. Ook daarin zijn de standpunten allengs verhard, en gaat het vaak eerder om wederzijdse verkettering dan om het zoeken naar een pragmatische maatschappelijke oplossing.

Maar hoe hoog zulke meningenstrijd ook oploopt, een krant die relevant wil zijn, moet juist een pluriform platform zijn, geen koan float-cabine waarin ten slotte alleen de eigen hartslag of ademhaling nog telt.

Alles staat of valt daarbij met de journalistieke kwaliteit van de berichtgeving, de expertise en kennis van individuele redacteuren, maar ook het collectieve geheugen en de historische bezonkenheid van het instituut, de ambitie om niet alleen bekende Nederlanders, maar vooral ook onbekenden en onmachtigen aan het woord te laten – en de bereidheid om tegen jezelf in te blijven denken, trouwens ook in de eigen Commentaren. Journalistiek is het gesprek van de samenleving, hoor je weleens zeggen. Ja, maar geen monoloog, ook niet in een bubbel van gelijkgezinden.

Integendeel, een interessante krant is gevaarlijk terrein – voor machthebbers, maar ook voor lezers.