Alles wat de klimaattop van Parijs succesvol maakte, ontbrak in Katowice

Het gebrek aan vooruitgang op de klimaattop in Katowice werd deze week pijnlijk samengevat door een 15-jarig meisje uit Zweden.

Greta Thunberg, die in augustus een schoolstaking begon om aandacht te vragen voor klimaat, mocht woensdag in de plenaire conferentiezaal de partijen toespreken. „Jullie praten alleen maar over een eeuwige groene economie, omdat je te bang bent om impopulair te zijn”, hield ze de zaal voor. „Jullie zijn niet volwassen genoeg om te zeggen hoe het echt zit.”

Greta Thunberg kreeg een groot applaus. Maar wat betekende dat eigenlijk? Was het de erkenning van de onderhandelaars dat ze er niet in slagen om heldere en eerlijke afspraken te maken over de uitvoering van het Klimaatakkoord van Parijs? Dat het ze niet lukt om de ambities aan te passen aan wat echt nodig is om gevaarlijke opwarming van de aarde te voorkomen?

Lees ook: Klimaattop in Katowice: elk land zijn eigen smoes

Er zijn genoeg oorzaken aan te wijzen waarom het in Katowice zo moeizaam ging – of eigenlijk gaat, want vrijdagavond was nog niet duidelijk of er een akkoord zou komen. Alles wat ‘Parijs’ drie jaar geleden tot een succes maakte, ontbrak de afgelopen twee weken in Polen. De VS hebben de voortrekkersrol opgegeven die ze onder Obama nog hadden. En zonder de VS komt China nauwelijks in beweging. Europa worstelt met Brexit, gele hesjes en een verzwakte bondskanselier Merkel, en de Polen missen de diplomatieke souplesse van de Fransen – en stiekem ook de wil om van de top een succes te maken.

Niet dat het in Katowice verder heel anders toeging dan op andere klimaattoppen. Spodek, de enorme evenementenhal die als een vliegende schotel midden in de stad lijkt neergedaald, was voor de gelegenheid uitgebouwd tot een netwerk van zalen en zaaltjes om de ongeveer 30.000 deelnemers te huisvesten. De 55.000 ton aan broeikasgassen die door de klimaattop extra in de atmosfeer belanden, zal Polen compenseren door zes miljoen bomen te planten.

Fossiel van de dag

Net als altijd hadden veel landen in Katowice hun eigen paviljoen voor openbare bijeenkomsten en debatten. Net als altijd deelden milieugroepen dagelijks een ‘fossiel’ uit aan de partij die de onderhandelingen het meest traineerde – een keer zelfs aan voorzitter Polen, een unicum. En net als altijd, maar met meer urgentie dan ooit, legden wetenschappers uit waarom haast geboden is.

Natuurlijk waren er ook in Katowice de achterkamertjes, waar alleen de echte onderhandelaars mogen komen en waar uiteindelijk een akkoord beklonken moet worden. Maar in de wandelgangen loopt iedereen door elkaar – een zeldzaamheid binnen de Verenigde Naties.

Je hoort deelnemers hier krachtige verklaringen afleggen. „De voortzetting van onze beschaving en van de natuurlijke wereld waarvan we afhankelijk zijn, ligt in uw handen”, hield de Britse filmmaker David Attenborough de onderhandelaars voor.

„Ook al slagen we erin broeikasgassen terug te dringen, aanpassing aan klimaatverandering blijft nodig als essentieel en zelfs existentieel onderdeel van klimaatbeleid”, zei Cora van Nieuwenhuizen, de Nederlandse minister van Infrastructuur. „Klimaatverandering verdiept de ongelijkheid tussen landen en binnen landen”, aldus Michelle Bachelet, Hoge Commissaris voor de Mensenrechten.

Lees ook het opiniestuk van acht wetenschappers: Hogere dijken beschermen ons niet tegen het water

Maar die grote woorden konden niet verhullen dat Katowice in de eerste plaats de klimaattop van de onzekerheid werd. In Parijs ging het nog om een politieke deal, hier moet die deal verzilverd worden en blijkt dat dat niet gratis kan – wat iedereen natuurlijk al lang wist.

Hoe ingewikkeld het kan zijn om draagvlak te creëren hebben de ‘gele hesjes’ de afgelopen weken laten zien – een doembeeld dat op de conferentie herhaaldelijk de kop op stak. Hoe creëer je voldoende maatschappelijke steun? Hoe voorkom je dat de woede over de kosten uiteindelijk ten koste gaat van de noodzakelijke maatregelen?

„We moeten de dingen niet door elkaar halen”, zei de Franse staatssecretaris Brune Poirson (Ecologische en Inclusieve Transitie) deze week tegen journalisten over het protest van de gele hesjes. „Het gevaar bestaat dat andere landen dat wat in Frankrijk gebeurt, gebruiken om hun eigen klimaatambities naar beneden bij te stellen.”

Maar volgens Poirson kun je het milieu niet de schuld geven van de gelehesjescrisis. „Het gaat om een breder politiek, economisch en sociaal probleem”, zei ze, daarmee indirect haar eigen regering de schuld gevend.

Oude mijnschacht

‘Rechtvaardige transitie’ is de kreet waarmee het probleem van de gele hesjes op de klimaattop werd getackeld. Voor gastland Polen was dat een gevoelig onderwerp. De top vond met opzet plaats op het terrein van een voormalige kolenmijn. De oude mijnschacht stak uit boven de vergaderzalen als een herinnering aan de noodzaak om de mijnwerkers niet te vergeten wanneer steenkool niet langer gebruikt kan worden.

„We proberen de wereld voor vernietiging te behoeden”, zei de Poolse president Andrzej Duda, maar daarvoor moeten we de zorg voor het milieu verzoenen met economische groei. „We behouden beide of geen van beide.” Niet iedereen in Katowice was het met hem eens.