Klimaatverandering is ook een gezondheidsrisico

Deze week moeten in Katowice de afspraken uit het Klimaatakkoord van Parijs (2015) verder worden uitgewerkt. Hoe belangrijk de rol van wetenschappers bij zo’n internationale top kan zijn, heb ik ondervonden bij het Montrealprotocol, het verdrag voor de bescherming van de ozonlaag.

Ik heb tien jaar onderzoek gedaan naar de effecten op het klimaat van gassen die de ozonlaag aantasten (cfk’s) en hun alternatieven, fluorkoolwaterstoffen. Mede door dit soort onderzoek en de presentatie ervan bij de internationale onderhandelingen werd in 2016 in Rwanda een wereldwijd bindend akkoord gesloten om het gebruik van fluorkoolwaterstoffen – krachtige broeikasgassen – sterk te beperken. De ozonlaag is zich nu langzaam aan het herstellen.

Ook voorafgaand aan de top in Polen hebben wetenschappers nadrukkelijk van zich laten horen. Het IPCC, het wetenschappelijk klimaatpanel van de Verenigde Naties, rapporteerde dat we waarschijnlijk al een opwarming van 1,5 graden Celsius bereiken tussen 2030 en 2052, als de huidige trend zich voortzet en dat een grotere opwarming forse effecten heeft. De VN meldden vorige maand in hun ‘Emissions Gap’-rapport dat de broeikasgasemissies in 2017 weer zijn gestegen na drie jaar stabilisatie, terwijl ze in 2030 50 procent lager moeten zijn dan nu om op een kosteneffectieve manier onder de 1,5 graden Celsius te blijven. Volgens het Internationaal Energieagentschap groeit de vraag naar energie tot 2040 wereldwijd met meer dan 25 procent, ondanks de sterke toename in wind en zonne-energie.

De strekking van deze rapporten is keer op keer hetzelfde: we moeten aan de slag. Liever nog vandaag dan morgen. Maar niet iedereen lijkt die urgentie te voelen. Dat bleek afgelopen weekeinde toen de Verenigde Staten, Rusland, Saoedi-Arabië en Koeweit de betekenis van het IPCC-rapport probeerden te relativeren.

Bij het Montrealprotocol werd de urgentie wel gevoeld, mede omdat de gevolgen voor zowel het milieu als onze gezondheid heel duidelijk waren. Je kunt namelijk huidkanker krijgen van extra ultraviolette straling door een dunnere ozonlaag. En juist door dat besef durfden wereldleiders knopen door te hakken.

In het huidige klimaatdebat gaat het vrijwel uitsluitend over smeltende ijskappen, hitterecords en CO₂-uitstoot. Zeer nuttige, urgente onderzoeken uiteraard, maar als burgers ervaren we de consequenties nog niet. Waardoor ook de urgentie om nu enorme stappen in de goede richting te zetten, lijkt te ontbreken.

Gezondheidseffecten raken de mensen wél heel direct – ook nu al. Maar we lezen er zelden over. Onlangs stond in medisch tijdschrift The Lancet dat de gevolgen van klimaatverandering een onaanvaardbaar hoog risico geven voor de huidige en toekomstige gezondheid van mensen. In 2017 zijn 157 miljoen mensen meer blootgesteld aan hittegolven dan in 2000. De extreem warme zomer van 2003 in West-Europa heeft tot duizenden voortijdige sterftegevallen geleid. Fijnstof dat vooral vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals kolen, diesel en biomassa, is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie verantwoordelijk voor 7 miljoen (!) doden per jaar. Verder kunnen door klimaatverandering allerlei infectieziekten de kop op steken. De lijst van dit soort onderzoeken is lang – maar de publieke aandacht hiervoor te gering. Dat valt ook de wetenschap aan te rekenen.

De top in Rwanda heeft in 2016 aangetoond dat alle landen van de Verenigde Naties wel degelijk gezamenlijk én doeltreffend kunnen optrekken in de strijd voor het klimaat – zolang ze maar geloven dat onze gezondheid op het spel staat. Helaas lijkt niet iedereen op de top in Katowice zich daar al voldoende van bewust.