‘Cold War’: een meesterlijke film zonder een grammetje vet

Een fatale romance gedurende vijftien jaar Koude Oorlog in stalinistisch Polen, Berlijn, Parijs, Split. In evocatief zwart-wit, afhankelijk van tijd en plaats grauw, haarscherp of overbelicht. Met meeslepende folk, cool jazz en bebop.

Tachtig minuten duurt het liefdesepos Cold War (Zimna wojna): een ander heeft voor zoiets twee tot drie uur nodig. Na zijn Oscarwinnaar Ida levert de Poolse cineast Pawel Pawlikowski opnieuw een meesterwerk van trefzekerheid af. Het filmfestival Cannes beloonde hem met de regieprijs.

Inspiratie zijn ditmaal Pawlikowski’s ouders Wiktor en Zula die, voordat ze beide in 1989 vlak voor de val van de Muur overleden, veertig jaar kibbelend door Europa trokken. In Cold War is Wiktor een pianist en arrangeur, een gereserveerde, zwijgzame overlever van Polens culturele elite. Hij krijgt in 1947 de artistieke leiding over folklore-ensemble Mazurek, geïnspireerd door de Poolse Mazowsze-groep. We zien hem als een Poolse Alan Lomax gehuchten afreizen, op zoek naar authentiek volksgeluid dat hij tot een zang-en-dansspektakel polijst: een visitekaartje van het stalinistische regime. Fakeklore, zoals dat nu heet, maar wel meeslepend mooi.

In het landhuis waar hij jong talent uit heel Polen traint, valt Wiktors oog direct op boerenmeisje Zula. Ze heeft niet de zuiverste stem, maar een fier, ongenaakbaar charisma. Jazeker, ze stak ooit haar eigen vader dood, bevestigt ze. „Hij zag me aan voor mijn moeder, ik wees hem op het verschil.” Zula groeit uit tot de prima donna van de Mazurek-groep, die het Oostblok verovert.

Terwijl Wiktor, een stiekeme jazzliefhebber, in stilte gruwt van de odes aan Stalin en de landbouw waartoe het regime hem dwingt, is Zula gelukkig in haar nieuwe status. Gewoon meebuigen, vindt ze, zelfs als ze over haar minnaar moet informeren. Wiktor wil weg, Zula wil blijven: zo begint een knipperlichtrelatie aan beide zijden van het IJzeren Gordijn. Want in Parijs is Wiktor niet langer de formidabele melancholicus op wie Zula ooit viel, maar een handige ritselaar en schnabbelaar. „Alles is fantastisch, we zijn in Parijs”, moppert ze dan sarcastisch.

Lees ook een interview met regisseur Pawel Pawlikowski over ‘Cold War’

Cold War gaat over ontheemding en over twee geliefden die elkaar veroordelen tot een cyclus van scheiding en verlangen, zinderende hereniging en oplopende kilte. Het houdt hun liefde op perverse wijze vers, maar als verslaving, als neerwaartse spiraal.

Elk shot van de film – met name het Parijs van verlopen cafés, stomende jazzkelders en wufte cocktailparty’s – kan je inlijsten, maar Pawlikowski’s spartaanse elegantie imponeert nog het meest. Cold War danst door de geschiedenis: zo’n film noem je dan ‘elliptisch’. Maar waar bij mindere regisseurs de kunst van het weglaten vaak confuus mentaal gepuzzel in het donker oplevert, heeft Pawlikowski aan een paar shots genoeg om je precies te vertellen wat er in de tussentijd is gebeurd met Wiktor en Zula. Een film zonder een grammetje vet: meesterlijk.