Volkswoede richt zich op ‘verrader’ Macron

Frankrijk verkeert in diepe crisis en het slagen van het presidentschap van Emmanuel Macron staat na het geëscaleerde protest van ‘gele hesjes’ meer dan ooit op het spel. Maar de president zelf is onzichtbaar. Na terugkeer van de G20-top in Argentinië bezon hij zich zondag in stilte en omringd door een groepje vertrouwelingen bij de gehavende Arc de Triomphe. Hij liet zich uitjoelen op de aangrenzende Avenue Kléber, waar vele auto’s in brand gingen, en vertrok daarop naar het Élysée om de rest van de dag het paleis niet meer te verlaten.

„Het is nog te begrijpen dat Macron zondag het land niet heeft toegesproken”, zegt communicatiespecialist Philippe Moreau Chevrolet. „Zijn woorden hebben toch geen enkele impact meer.” Concessies van Macron en premier Édouard Philippe aan de oorspronkelijk tegen dure brandstof demonstrerende gele hesjes, brachten nog geen rimpeling in de vijver. „Maar vanuit communicatie-oogpunt is het onvoorstelbaar dat hij helemaal niets heeft gedaan. Hij had op zijn minst met wat gele hesjes in gesprek kunnen gaan.”

Lees ook: Parijs krijgt geen grip op ‘revolte’

Het crisismanagement heeft Macron sinds zondag gedelegeerd aan zijn premier. Die ontving maandag kopstukken van politieke partijen, de „oude politieke wereld” die door Macron bij zijn spectaculaire electorale coup van 2017 nog overtollig werd verklaard. De pas in oktober aangetreden minister van Binnenlandse Zaken Christophe Castaner, opvolger van de meer gelouterde Gérard Collomb moet zich dinsdag in de Senaat verantwoorden voor de falende ordehandhaving.

Onervaren parlementariërs en ministers zonder politieke lenigheid van Macrons La République en Marche (LREM) proberen intussen op tv de president uit de wind te houden. Zonder veel succes: een woordvoerder van de gele hesjes liep maandag live woedend een studio uit toen een LREM-afgevaardigde geen idee bleek te hebben van de hoogte van het minimumloon. Het ‘macronisme’, de pragmatische politieke centrumstroming die links en rechts zou samenbrengen, toont nu op alle niveaus zijn zwakte.

Hoe langer Macron zich afzijdig houdt, hoe dieper de crisis en hoe extremer de eisen. „Je kunt niet tegen het volk regeren”, waarschuwde François Bayrou, ex-minister van Macron en het provinciaalse geweten van de Franse politiek. Haast de gehele politieke oppositie heeft zich intussen achter het vorige maand in de provincie begonnen volksoproer geschaard.

Marine Le Pen van de rechts-populistische Rassemblement National heeft dezelfde eisen als Jean-Luc Mélenchon van het hard linkse La France Insoumise: beiden willen dat Macron nieuwe parlementsverkiezingen uitschrijft, beiden willen dat „de president van de rijken” de afschaffing van de vermogensbelasting terugdraait. Laurent Wauquiez van de centrum-rechtse Les Républicains wil een referendum over de „ecologische transitie” die de brandstof duurder heeft gemaakt.

Eruptie van volkswoede

De dieselprijs was slechts „de laatste druppel”, zegt politicoloog Emmanuel Rivière van opiniebureau Kantar. De eruptie van volkswoede van de laatste weken bij de lagere middenklasse is een opeenhoping van jarenlange frustraties en het gevoel door de heersende klasse buitenspel te zijn gezet. „Dezelfde boosheid die in 2017 Macrons verkiezing mogelijk maakte, raakt hem nu zelf.”

Bijna nergens in Europa is het wantrouwen tegen instituties en tegen de elite zo groot als in Frankrijk, blijkt jaarlijks uit onderzoeken. Door zich te presenteren als buitenstaander die alles anders zou doen, wist Macron kiezers te overtuigen. Dat ging de eerste presidentsmaanden met veel nadruk op buitenlands beleid en het Franse aanzien in de wereld goed, maar concrete economische resultaten bleven uit.

„Door van bovenaf doorgevoerde hervormingen, onbegrijpelijk fiscaal beleid en een stijl die als hautain en arrogant wordt ervaren, is hij nu het symbool van die afstand tussen burgers en politiek”, zegt politicoloog Rivière. Met provocerende uitspraken over armen die „niets zijn” of werklozen die „de straat maar hoeven over te steken” om een baan te vinden, vergrootte hij de kloof. „Zelf zegt hij slechts zijn verkiezingsbeloftes na te komen, maar nog meer dan bij voorgangers Hollande of Sarkozy voelen kiezers zich door hem verraden. Macron blijkt niet alleen een politicus zoals alle anderen, hij is nog erger dan de anderen. Hij is de personificatie van de elite, de technocratie.”

Stel uw vragen aan correspondent Peter Vermaas over de protesten van de ‘gele hesjes’ in Frankrijk

Dan wreekt zich dat hij in 2017 „bij verstek” gekozen is, na het wegvallen van alle andere geloofwaardige kandidaten, meent politicoloog Luc Rouban van de Parijse onderzoeksschool SciencesPo. Echt populair is Macron zelf nooit geweest: hij haalde in de eerste kiesronde slechts 24 procent van de stemmen. Veel traditioneel socialistische kiezers wilden via een stem op hem een tweede ronde tussen de conservatief François Fillon en de eurosceptische Marine Le Pen voorkomen. De tweede ronde won hij ruim van Le Pen – voor veel Fransen met een pensioen in euro’s een brug te ver

„In die bijzondere omstandigheden profileerde Macron zich als sociaal-liberaal: zowel economisch liberaal als bij maatschappelijke onderwerpen, zoals migratie. Maar veel sociaal-liberalen heb je niet in Frankrijk”, zegt Rouban, die onlangs een boek publiceerde over de „paradox van het macronisme” als ideologie. Terwijl Macron een horizontale campagne voerde, werd hij tegen de verwachtingen van kiezers in juist een verticaal, bijna monarchaal opererende president, die alle macht in het Élysée concentreerde. Tegenwicht heeft hij nauwelijks: veel LREM-parlementariërs hebben geen lokale achterban en bestaan bij de gratie van de president. „LREM is geen echte partij met verschillende vleugels, interne discussie en invloed uit de regio, maar een electorale machine”, zegt Rouban.

In Frankrijk valt het woord ‘revolutie’ altijd iets vaker dan in andere westerse democratieën. Iedereen heeft op school geleerd dat grote maatschappelijke veranderingen meestal niet in kleine stapjes gaan. Ook nu zijn de vergelijkingen met de revolutiejaren 1789, 1871 of 1968 niet van de lucht. Terwijl Macron zich heeft ingegraven, zegt driekwart van de bevolking de hesjes in hun strijd tegen de macht te steunen. „Macron moet weg voor hij ons land gek maakt van woede”, ronkte de zeer linkse politicus François Ruffin zondag bij het Élysée. „De gele hesjes hebben me weer trots gemaakt dat ik Frans ben”, zei historicus Emmanuel Todd. „Alleen in Frankrijk kan zo’n opstand ontstaan.”

Update: dit stuk is geactualiseerd op 4 december 2018.