Hoe Instagram de kunstmarkt opschudt

Op Instagram zag cybersecuritymanager Sam van Rooij (29) uit Rotterdam een kunstwerk dat hij móést hebben. Hij volgde de New Yorkse kunstbroers Icy and Sot al een tijdje maar hun maatschappijkritische werken zijn normaal gesproken onbetaalbaar, laat staan dat ze in een woonkamer passen: daar zijn ze te groot voor. Maar dit was een foto, dus sloeg Van Rooij toe toen hij The New American Flag voorbij zag komen – een beeld van de vlag, gemaakt van grenshekken. Een paar privéberichten later was de koop gesloten en had hij voor een paar honderd euro zijn eerste kunstwerk via Instagram gekocht – zonder dat hij het in het echt gezien had.

„Best spannend”, zegt Van Rooij, „vooral toen ik de foto voorzichtig uit de koker rolde”. Sinds die aankoop maakt hij vaker gebruik van Instagram. „Ik heb veel gesprekken met galeriehouders en kunstenaars. Ik vraag: is dat werk nog beschikbaar? Zo ja, kun je het vasthouden? Kan ik het snel komen bekijken?”

Advocaat en kunstverzamelaar Antoine de Werd (55) uit Den Haag had ook zo’n ervaring met Instagram. Drie jaar geleden was hij op reis toen hij op de app keek en een „gaaf” werk van de Amerikaanse kunstenares Jackie Saccoccio zag. „Ik zocht haar Milanese galerie op en stuurde een berichtje via Direct Message. Een dag later was de deal beklonken.” Dit herhaalde zich, met kunst uit New York, Parijs, Berlijn en Londen.

Instagram als visueel archief

Instagram is volgens The New York Times langzaamaan een aanjager van verandering geworden voor de kunstwereld. Een groeiende groep verzamelaars benadert een galerie of kunstenaar direct via de app. Een paar berichtjes heen en weer en de verkoop is gesloten, terwijl het werk nog niet in het echt gezien is, zoals bij een bezoek aan beurs of galerie.

Lees ook: Deze jonge curators bereiken online een half miljoen mensen

Volgens Nienke van der Wal van verzamelaarsclub Young Collectors Circle – waar ook Sam van Rooij lid van is – gebruikt 95 procent van de 550 leden Instagram om nieuwe kunst te ontdekken en te volgen. Bij de Young Collectors Circle leren jonge of beginnende kunstverzamelaars door middel van workshops en evenementen een verzameling op te bouwen. Van der Wal schat dat een kwart van die leden via Instagram een kunstenaar of galerie heeft benaderd. „We raden onze leden ook aan Instagram te gebruiken als visueel archief van alles wat ze zien en mooi vinden – van kunst in musea of op straat tot hun eigen aankopen, om zo in de loop der tijd ook te kunnen reflecteren op de eigen ontwikkeling en voorkeuren.”

Kunstadviseur en galeriehouder Marta Gnyp, die een proefschrift schreef over hedendaagse verzamelaars en transformaties in de internationale kunstwereld, zegt dat het kopen via Instagram nog vrij beperkt is. „Er bestaan geen cijfers van, dus over de omvang wordt gespeculeerd.” Van transacties via Instagram zijn er twee soorten, zegt Gnyp. „Bij de eerste is er al een vertrouwensrelatie tussen de koper en verkoper – de koper kent en volgt een kunstenaar, een galerie of een veilinghuis. Instagram geeft een extra impuls of extra informatie en versnelt simpelweg de transactie. Het zou ook via de e-mail of website kunnen.”

Het goedkopere segment

De tweede soort transactie, zegt Gnyp, zijn mensen die in het goedkopere segment opereren: tot 5.000 euro. „Het zijn meestal kunstenaars zonder galerie en verzamelaars op zoek naar ontdekkingen en koopjes. De hedendaagse kunstwereld is de laatste jaren enorm gegroeid, ook de groep mensen die zich kunstenaar noemt. Er zitten goede, maar ook ontzettend veel slechte tussen. Veel van hen posten hun werk in de hoop dat iemand ze koopt of een show aanbiedt.” Bij deze groep is het bovendien kopen op eigen risico; bij een bestaande galerie kun je ervan uitgaan dat de koop betrouwbaar is als je online afrekent.

In het hogere segment, zegt de kunstadviseur, houden de meeste verzamelaars zich niet echt bezig met de app als het gaat om aanschaffen. Marta Gnyp: „Als je een werk koopt voor honderdduizenden euro’s, wil je het meestal in het echt zien. Er worden ook in het hogere segment werken op basis van een foto verkocht, maar dan bestaat er een langdurige vertrouwensrelatie tussen koper en verkoper.”

Kunstkopers kijken vaker eerst online en gaan dan naar de galerie. Jonge galeries spelen daarop in. Lees ook: De kunstgalerie verjongt

Antoine de Werd hoort bij de kopers in dat hogere segment. Hij staat in de top-100 van de stichting Kunstweek – die zich inzet voor de collectieve promotie van beeldende kunst. Hij verzamelt op een nieuwe manier. Vier jaar geleden maakte hij een profiel aan op Instagram, inmiddels heeft hij meer dan 11.000 volgers. Hij slaat foto’s op van kunst die hem interesseert en maakt screenshots van kunstenaars om in de gaten te houden. Op beurzen wordt hij door zijn profiel herkend. En zeker Amerikaanse galeries weten hem te vinden, zegt hij, regelmatig wordt hij „bestookt” door galeriehouders die hem berichtjes sturen.

Tot nu toe kocht hij zo’n twintig werken waarvoor hij het contact legde via Instagram – en die hij alleen op dat ene plaatje op zijn scherm had gezien. Viel dat vervolgens nooit tegen? „Er zit een risico in. Maar wie niet waagt wie niet wint. Ik kocht ooit werk van de Duitse kunstenaar Chris Succo dat tegenviel, dat was jammer.”

Jonge kunstkopers shoppen online

De Werd vind dat de Nederlandse galeriewereld ten opzichte van de Amerikaanse achterloopt bij het gebruik van Instagram. „Over het medium wordt wat hooghartig gedaan, omdat kunst als een bijzonder goed wordt gezien. Dat is het, maar het is óók een product dat je aan de man moet brengen. Deze app maakt dat veel makkelijker. Veel galeries zijn weinig veranderingsgezind, terwijl je in de kunstwereld juist in de voorhoede van de verandering zit. Het is geen vervanging, maar wel een belangrijke aanvulling.”

Uit recent onderzoek van de Nederlandse Galerie Associatie blijkt dat er wel een verschuiving gaande is: kunstkopers tussen de twintig en veertig jaar oriënteren zich vaak online. En 40 procent van deze groep koopt via een online-verkoopkanaal.

Ook kunstenaars zelf spelen in op de nieuwe handelsmogelijkheden. Neem Iriée Zamblé (23), vierdejaarsstudent aan de Hogeschool van de Kunsten Utrecht. Twee jaar geleden plaatste ze een nieuw, figuratief werk op haar profiel. „Een Amerikaan reageerde: wat een mooi werk, hoeveel kost dit? Ik was vereerd maar schrok ook, want hoe bepaal ik de prijs? Ik heb samen met mijn docent een bedrag verzonnen. Toen moest ik het nog naar New York laten verschepen. Ik dacht: straks wordt het door de douane onderschept!” Inmiddels verkoopt Zamblé regelmatig werken via Instagram. „Het zou heel vet zijn als dit booming business wordt. Toch wil je het liefste dat je werk in het echt ervaren wordt, doordat een galerie je vertegenwoordigt.”

Antoine de Werd is voorlopig nog niet uitverzameld. „Ik ben nu twee weken in Iran, op jacht naar mooie kunst. We zijn net naar een kunstenaar geweest om te onderhandelen over een werk dat ik op zijn Instagram zag – ik hoop vanavond de koop af te ronden.”