Mijn laatste tango met Bernardo

Och Bernardo Bertolucci. Allemaal gaan we voor de bijl, dus jij ook. En de laatste keer dat je Nederland bezocht, zat je in een rolstoel. Een ander moest je je handschoenen aantrekken, want dat lukte je niet meer. Het ging niet goed met je, dat was duidelijk.

Maar deze week stierf je en daar had ik toch nog niet op gerekend. 77 was je en dat is niet oud genoeg, dat doodgaan had best even kunnen wachten. Ik kende je niet, maar ik zag al je films en daardoor voelde het of ik met je in gesprek was.

Ik ben god zij dank atheïst, zei je. En je sprak je Italiaans met een brouwende ‘r’, wat alles wat je zei zacht maakte (terwijl het niks anders zegt dan dat je uit Parma kwam, want daar praten ze zo). Je beviel me, ik dacht vaak aan je films.

Het begon met bewondering. Ik was zeventien en zag Il conformista. Ik zag mensen opgesloten in schaduwen. Ik zag een verhaal over de triestigheid van een opportunist die zijn grote voorbeeld vermoordt. De film maakte me bang. De opportunist is een conformist, hij doet wat ‘iedereen’ zou doen. Ik kon alleen maar hopen dat ik anders zou zijn, maar zeker weten deed ik dat niet en dat kwam door Jean-Louis Trintignant in zijn zware jas. Je onderdrukte hem met je regie. Steeds kouder is hij, voor anderen, voor zichzelf.

De volgende klap deelde je uit met Last Tango in Paris en die kwam hard aan. Het ging over eenzaamheid en rouw. Ik zag ’m meermalen, je beelden zijn bedroefd, Parijs is een stad van verloren zielen. Maar die ene scène kon ik niet aan. Waarom liet jij Marlon Brando Maria Schneider aanranden? Wat bezielde je? Alles kun je met film suggereren, een goeie regisseur belaagt zijn actrice niet, hij regisseert haar. Het bleef deze film voor mij bederven, elke keer dat ik hem zag en hoe mooi ik hem ook vond.

Vier jaar later kwam het weer goed. Je maakte Novecento, vijf uren oorlogsdrama op het Italiaanse boerenland, met glorieuze beelden zoals alleen jij het kunt. En met seksueel misbruik, dit keer niet echt, maar toch. De oude hereboer (Burt Lancaster) zit amechtig in de stal, hij stampt met zijn blote voeten in de mest. Lekker. Een meisje melkt een koe, ze trekt aan de spenen. Hij haalt haar hand in zijn broek. Het meisje graait wat, ze grinnikt: „Ik kan geen stier melken.” En dat is dat. Jeugd en ouderdom. Kind en ouwe smeerlap. Kracht en impotentie, leven en dood. Zij zindert, de boer sterft. Maar in dat ene moment zijn ze elkaars gelijken en sindsdien weet ik dat de wereld in hetzelfde ogenblik een etalage voor wreedheid kan zijn en tederheid bezingen.

Dank je wel Bernardo Bertolucci. Je films veranderden mijn leven. Ik vergeef je alles.