‘De bestrijding van drugs is niet gelukt’

Toen Nancy Reagan in de jaren tachtig naar een thema zocht waarmee ze zich als first lady kon profileren, werd dat drugs. De vrouw van president Ronald Reagan lanceerde een kruistocht tegen roesmiddelen met de slogan Just say no. Doe geen drugs. Nooit.

Jaap Jamin verbouwde de spreuk tot Just say know, gevolgd door Just say how. „Wéét wat je gebruikt, en hoe je de risico’s zo klein mogelijk kunt houden. Kun je daarna altijd nog bepalen of het een ‘go’ of een ‘no’ wordt.”

Voorlichten, niet veroordelen, destigmatiseren en al helemaal niet verzwijgen. Het was in een notendop hoe Jamin 36 jaar lang als preventiemanager bij de Amsterdamse instelling voor verslavingszorg Jellinek heeft gewerkt. Twee weken geleden ging hij met pensioen en werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Jamin (65) omschrijft zichzelf als „een ervaringsdeskundige, een ouwe hip”, die als verlegen jongen gebruikte om zichzelf te ontwikkelen. „Alcohol deed ik vroeger eerst niet – vond ik te aards – maar wel cannabis en af en toe lsd. Tijdens mijn studententijd trad ik door de alcohol juist meer naar buiten, wat ik daarna ook zonder kon.” Waarmee hij maar zeggen wil: van ieder middel leer je iets. Alleen van tabak niet.

Coke, de witte sloper

Toen Jamin in 1983 als preventiewerker begon, was de heroïne-epidemie op haar hoogtepunt en kwam cocaïne net op. Om te waarschuwen voor de gevolgen van overmatig cocaïnegebruik lanceerde hij de waarschuwingscampagne ‘Coke, de witte sloper’, vrij naar de campagne ‘Melk, de witte motor’. Het Nederlands Zuivelbureau was not amused, lacht Jamin. „We moesten de vleugeltjes van het logo bijwerken en mochten de posters alleen op uitgaanslocaties plakken.”

In 1988, tegelijk met de doorbraak van house, was daar ineens xtc. Wat aanvankelijk een hype leek, zou een vaste waarde worden. „Wat wisten wij daar nou van? We haalden alles uit een Engelstalig tijdschrift dat daar een heel nummer aan had gewijd, verder moesten we het zelf uitzoeken.”

Jamin sloeg aan het pionieren. Hij zette – met de Universiteit van Amsterdam – de Antenne op, een jaarlijkse wetenschappelijke survey naar middelengebruik onder risicogroepen in Amsterdam, waarbij ook het uitgaanspubliek werd betrokken. En hij begon Unity, een project waarbij getrainde jongvolwassenen die de leefstijl kennen, feesten bezoeken om daar voor te lichten over de risico’s. „Gingen we in het weekend met een busje voorlichters naar de eerste show van Tiësto in het Gelredome. Niet dat we er overuren voor uitbetaald kregen.”

Buiten de Jellinek om bracht Jamin met de gelegenheidsformatie Zie Maar in 2000 een singletje uit: ‘Pilletje of niet’, op de muziek van Doe Maars ‘Nederwiet’ („Dit is een lied over een pil”), met instructies voor verantwoord gebruik van xtc.

De schaamte is tegenwoordig weg, signaleert Jamin: „Het gebruik is genormaliseerd. Iedereen kent wel iemand die soms een pilletje doet. Gebruikers zijn nu makkelijk te bereiken met gezondheidsinformatie.”

Die openheid onder gebruikers kwam eerder dit jaar onder vuur te liggen door toedoen van de politie. „Dan wordt tegen gebruikers gezegd: je steunt de milieuvervuilers. Nee, dát komt omdat het wettelijk nu zo geregeld is.”

Politiek voorzetje

Jamin was ook kritisch over een recent rapport van de Politieacademie, over de omvang van de Nederlandse synthetischedrugsindustrie. „Het rapport bleek ook een politiek voorzetje: 100 miljoen euro tegen de ondermijnende criminaliteit was nog niet genoeg. Dus komt er een rapport waarin ze beweren dat het véél erger is, en dat er dus nog meer geld bij moet.”

Jamin zucht. In de zorg is de eis dat behandelingen evidencebased of op z’n minst theoretisch onderbouwd moeten zijn. „Maar waar zie je dat bij de bestrijding? De drugs zijn zuiver en de beschikbaarheid is groot. En de variatie is groter dan ooit. Dan heeft de bestrijding geen effect gehad. Het is na honderd jaar bestrijden tijd voor een kritische evaluatie en niet voor méér van hetzelfde.”

Lees ook: Aantal drugsdoden in twee jaar verdubbeld naar 235

Aan de andere kant was daar recent het veelbekeken filmpje van Arjen Lubach, die opriep om xtc dan maar te legaliseren. Méér controle op het product, dus minder gezondheidsrisico’s. „Waar ik van schrik is dat andere verslavingsdeskundigen direct in een kramp schieten en zeggen dat Lubach te makkelijk praat, ook om hun financiers te behagen. Ze zeggen niet dat zo min mogelijk mensen risico moeten lopen en het stigma van gebruik doorbroken moet worden. Het is dan veel beter om gedeeltelijk, stap voor stap te legaliseren.”

Hoe dat legaliseren eruit kan zien, werd verkend bij een symposium ter ere van Jamins pensionering, over het drugsbeleid van 2040. Hij hoopt dat meer – maar niet alle – middelen worden vrijgegeven, onder veel strengere regels. „Dus geen reclame en de verkoop alleen bij speciale verkooppunten, met opgeleid personeel en een prijs die niet te laag is. Dat zie je nu al: tabak is in de ban gedaan en ook alcohol staat onder druk.”

Waar Jamin vooral op hoopt: „Dat mensen écht eigen keuzes mogen maken.” Of, om maar weer een slogan aan te halen: „Dat we baas in eigen brein zijn.”