‘Technologie vult de zwakke plekken van werknemers aan’

Dáár moet de schroef in worden gedraaid. Een groene pijl knippert geduldig aan-en-uit op de werkplek van Marco Willemse (44). Hij sleutelt aan het onderstel van wat een Maxi-Cosi-autostoeltje moet worden. Zijn werkbank vertelt hoe hij dat moet doen.

Links op de tafel is een geprojecteerd voorbeeld verschenen: een plaatje van de handeling die hij moet uitvoeren. Het oogt als een instructie van een Ikea-handleiding, maar dan veel gedetailleerder en groter. Op het bakje waar hij de juiste schroevendraaier moet pakken, schijnt groene verlichting. Als hij in een ander bakje grijpt, kleurt het licht waarschuwend rood. „Het is een prettig idee”, zegt Willemse, „om me niet te kunnen vergissen”.

Boven hem hangt een ‘slimme’ projector. Elke stap die hij zet, wordt op zijn werkbank aan hem uitgelegd in kleur, tekst en beeld. Een infraroodsensor meet of hij de handeling juist nadoet. Het is alsof een digitaal laagje aan zijn werkelijkheid is toegevoegd: augmented reality. Uit onderzoek blijkt dat werknemers zo sneller werken én ingewikkelder taken kunnen uitvoeren. Niet alleen goed voor het zelfvertrouwen van Willemse en zijn collega’s, ook goed voor de fabrikant.

In de Nederlandse industrie is augmented reality voorzichtig aan het doorbreken. In sociale werkplaatsen, waar medewerkers duidelijke instructie behoeven, maar ook voor hooggeschoold personeel. Hightech machinebouwer KMWE, technologieleverancier Omron en trekhakenfabrikant Brink Towing Systems werken met dit soort vergelijkbare beamersystemen. Vliegtuigonderdelenfabrikant GKN Fokker en het Maastrichtse metaalverwerkende bedrijf Thomas Regout hebben een pilot gedaan met augmented reality, en overwegen de volgende stap.

In de Maxi Cosi-fabriek van producent Dorel in Helmond worden jaarlijks meer dan een miljoen kinderstoeltjes geproduceerd. Er werken zeshonderd mensen met, zoals dat heet, een afstand tot de arbeidsmarkt. Zij werken er via Senzer, dat bemiddelt tussen werkgevers en werknemers om zo de Participatiewet in de regio uit te voeren. Het gaat om mensen met psychische problemen als borderline, verstandelijk gehandicapten of mensen met een taalbarrière, zoals statushouders.

Zo’n vijftig man heeft inmiddels met augmented reality gewerkt. „Veel van onze mensen hebben een cognitieve beperking”, zegt directeur Paul Verbakel van Senzer. „In plaats van technologie banen te laten overnemen, vult ze de zwakke plekken van de werknemer aan.”

Verderop in de productiehal werkt Mohammad (45) met een slimme beamer aan de achterzijde van de Maxi-Cosi. Een stoplicht geeft een oranje signaal en maakt geluid als hij een schroef op de verkeerde plek wil plaatsen. De Palestijnse statushouder, eerst naar Syrië gevlucht en daarna naar Nederland, heeft een taalachterstand. Het systeem vindt hij „snel en makkelijk”. Senzer werkt nog aan een alternatief voor mensen zoals hij, waar pictogrammen alle Nederlandse tekst vervangen.

De belofte van augmented reality spreekt al jaren tot de verbeelding. Het mysterieuze Amerikaanse bedrijf Magic Leap, dat beloofde spectaculaire driedimensionale beelden over de werkelijkheid heen te kunnen plakken, haalde ruimschoots 1 miljard euro op vóór het überhaupt een prototype had. De eerste bril van Magic Leap viel overigens tegen. Maar waar augmented reality in het amusement stroef op gang komt, de succesvolle app Pokémon Go daargelaten, is de technologie elders stil in opmars.

Lees ook: Zorgt Pokémon Go voor de doorbraak van augmented reality?

TNO begon in 2016 met het onderzoeken van deze technologie. Het onderzoeksinstituut wilde weten wat het verschil is met een ‘ouderwetse’ werkplek, die zich niet met de werknemer bemoeit. „Het pakken en op de juiste plek plaatsen van objecten bleek twee keer zo snel te gaan”, zegt onderzoeker Gu van Rhijn.

Op sociale werkplaatsen worden alle handelingen nog gecontroleerd door reguliere medewerkers. Dat lijkt een saai klusje te worden. TNO deed onderzoek met een eenvoudig in elkaar te zetten product. In de groep waar de slimme beamer instructies gaf, werden helemaal géén fouten gemaakt. „Gebruikers ervoeren een kwart minder fysieke en mentale belasting bij geprojecteerde werkinstructies vergeleken met instructies van een computerscherm”, zegt van Rhijn. „De tijd die ze nodig hadden bleek bijna 60 procent korter dan bij een scherm waar ze de instructies konden afkijken.”

In een ander experiment werkten onervaren mensen met de beamerinstructies net zo snel en foutloos als collega’s met ervaring.

Minder op de vingers gekeken

Op de Amersfoortse sociale werkplaats Amfors werken elfhonderd mensen met een arbeidsbeperking. Augmented reality wordt er gebruikt voor werknemers die ledstraatverlichting en badkameraccessoires zoals handdoekrekken maken. In de werkplaats staat nu nog één slimme beamerinstallatie, maar in januari worden er drie bijgebouwd. „Onze werknemers vinden het een fijn gevoel dat ze minder op hun vingers worden gekeken of ze het goed doen”, zegt Roald Klumpenaar van Amfors.

Zakenblad Forbes noemde augmented reality eerder deze maand „een van de grootste ontwikkelingen in de maakindustrie”. Al lijken in het buitenland beamers minder populair dan in Nederland; vaker maken bedrijven gebruik van hightechbrillen die het laagje technologie over de werkelijkheid plakken. In de fabriek van Rolls-Royce werken mechanici bijvoorbeeld met een slimme bril die hen assisteert met informatie en voorbeelden. Volvo experimenteert met de Hololens van Microsoft, die digitale 3D-modellen in de reële ruimte kan afbeelden. Jaguar gebruikt augmented reality om auto’s beter te kunnen ontwerpen.

In de Amerikaanse fabriek van Boeing wordt augmented reality sinds dit jaar toegepast. Daar ondersteunen geavanceerde brillen bij de installatie van het ingewikkelde elektrische bedradingsnetwerk van vliegtuigen. Een precair werkje: er is geen enkele ruimte voor fouten. Technici met de brillen krijgen via interactieve driedimensionale diagrammen de precieze loop van de bedrading te zien. Zo kunnen ze als het ware ‘door’ het voorbeeld heenlopen. Ook in ziekenhuizen wordt geëxperimenteerd met brillen, bijvoorbeeld om opererende artsen de ligging van bloedvaten te tonen.

Bij Amfors is tevergeefs geëxperimenteerd met augmented reality-brillen. „Hoe goed onze programmeur ook was: het is niet te doen om een echt realistisch beeld te maken”, zegt Klumpenaar. „Het bleef eruitzien als een soort hologram. Bij de beamer verschijnt het voorbeeld haarscherp op je werkblad.”

TNO richtte zich aanvankelijk ook op beamers, omdat brillen lastig te programmeren waren. Maar de ontwikkelingen met nieuwe software en verschillende soorten brillen gaan snel. „Wij willen bij TNO ook de effecten van brillen onderzoeken”, zegt Van Rhijn. „Gaat het niet om een horizontaal werkblad, maar om werkzaamheden met veel diepte, dan kan een bril heel nuttig zijn. Tegelijk blijkt het niet prettig om de hele werkdag lang zo’n bril te dragen.”

Maatje

De beamer is overigens nog lang niet uitontwikkeld. Senzer maakt samen met TNO en Arkite, de leverancier van het systeem, de slimme beamer ‘adaptief’. Het apparaat moet zich gaan aanpassen aan de vaardigheden van de gebruiker, bijvoorbeeld door instructies over te slaan als iemand een hoger niveau bereikt.

Beklijft de informatie van zo’n slimme beamer? Of volg je als bij een TomTom?

„De beamer moet je niet lastigvallen met dingen die je al weet”, zegt Van Rhijn. „Het moet nog meer je hulpje zijn, je maatje.” Het kan een optie zijn mensen aan het begin van de dag en na de lunch weer alle instructies te tonen, als geheugensteuntje. Daarna zou de techniek zich weer moeten aanpassen aan het niveau van de gebruiker.

TNO bereidt nog extra onderzoek voor. Het wil namelijk ook weten hoe goed de informatie van de slimme beamer beklijft. „Is het zoals bij een TomTom, die je op de automatische piloot volgt?” zegt Van Rhijn. „Wat blijken medewerkers te hebben geleerd als ze het weer zonder de slimme beamer moeten doen?”