Preventieakkoord: vrijwillig afzien van je biertje en je broodje kroket

Waarom moest dit akkoord er komen?

Roken, alcohol en overgewicht maken Nederlanders ziek. Een grove berekening zegt dat ze elk jaar 35.000 doden en 9 miljard euro aan zorgkosten tot gevolg hebben. In het regeerakkoord stond daarom dat VWS met gemeenten, zorg, maatschappelijke organisaties en bedrijven een akkoord sluit om te voorkomen dat mensen ziek worden (preventie). Geen wet of maatregel was taboe, zei Blokhuis, maar liever zag hij vrijwillige afspraken tussen alle maatschappelijke organisaties. Die zijn er nu.

Wat levert zeven maanden polderen op?

Geen suikertaks, geen hogere alcoholaccijnzen, geen lagere btw op groente en fruit. De antirookmaatregelen zijn het concreetst en het hardst – want wettelijk vastgelegd: duurdere tabak die moeilijker verkrijgbaar is, roken uitbannen uit het sociale leven. Dat was niet moeilijk om af te spreken omdat de industrie niet mocht meepraten én omdat er consensus is dat roken slecht is.

Wat staat er dan wel in?

In het akkoord herhaalt de industrie toezeggingen om producten gezonder te maken en kindermarkting voor ongezonde producten aan te pakken. Net als de VVD geloven bedrijven niet in regels, liever stimuleren ze gezonde keuzes.

Veel van de 68 pagina’s gaan over ‘bewustwording’, ‘ketensamenwerking’ en ‘integrale aanpak’ – softe acties die ook hard nodig zijn. Om scholen en werkplekken gezonder te maken, maar ook om bijvoorbeeld een zware drinker of een obees kind een sluitend netwerk te geven van artsen, werk of school, diëtist of verslavingszorg, buurtzorg en verzekeraar.

De aanpak van alcohol lijkt vooral uitstel: het effect van marketing wordt ‘nader onderzocht’, beschikbaarheid en minimumprijs worden ‘onderzocht’ en iedereen doet zijn best om sportkantines gezonder te maken en de regels die er al zijn, bijvoorbeeld voor verkoop aan jongeren, beter na te leven. Het laat ook zien hoe moeilijk alcohol uit te bannen is: sportclubs kunnen niet zonder de barinkomsten en sponsoring. En is reclame voor alcoholvrij bier niet óók reclame voor bier?

Waarom kraakt het RIVM het akkoord?

Het RIVM berekende de impact van het akkoord en moest het doen met wat meetbaar en bewezen effectief is. In het regeerakkoord stond ook dat preventiemaatregelen „bewezen effectief” moeten zijn.

Het RIVM laat zien dat ‘keuzes elimineren’ meer effect heeft dan voorlichting. Maar dat soort harde maatregelen staan nauwelijks in het akkoord. De rekenaars gaan uit van het gunstigste scenario, maar dan nog leiden de afspraken nauwelijks tot minder alcoholgebruik. Overgewicht neemt zelfs alleen maar toe. „De ambities zijn niet haalbaar met het overeengekomen pakket”, oordeelt het RIVM. Alleen het terugbrengen van het aantal rokende volwassenen van 23 naar 5 procent is mogelijk.

Blokhuis zal daar tegenin brengen dat grote ambities nodig zijn om iedereen in actie te krijgen. En dat niet-meetbare acties misschien wél werken. Als blijkt van niet, kan Blokhuis altijd nog „aanvullende wettelijke eisen” stellen.

Wat betekent dit akkoord voor Blokhuis?

Aan de onderhandelingstafel had Blokhuis te maken met de stevige lobby van de voedingsindustrie – die zich met succes tegen prijsmaatregelen heeft verzet – en na vrijdag moet de Tweede Kamer nog instemmen met de plannen. Politieke tegenstanders staan mogelijk in de weg. Wil Blokhuis de verkoop van alcohol aan banden leggen? Tweede Kamerlid Erik Ziengs (VVD) diende juist een wetsvoorstel in om blurring – ‘het wijntje bij de kapper’ – toe te staan. Als staatssecretaris van een kleine partij in een coalitie is het moeilijk een vuist te maken. Ook oppositiepartijen SP en PVV willen de gewone man zijn biertje of sigaretje niet ‘afpakken’. Ingrijpen in de persoonlijke levenssfeer wordt door kiezers niet gewaardeerd. Blokhuis kan weinig anders dan praten, praten, praten en hopen dat alle ondertekenaars zich aan hun afspraken houden.

Wat betekent dit akkoord voor Nederland?

Preventie en gezonde leefstijl zijn geen woorden die voor dit akkoord zijn uitgevonden. Opeenvolgende kabinetten zijn hiermee al bezig geweest. Al decennia dalen roken en alcoholconsumptie gestaag. Nederlanders eten de laatste jaren iets gezonder, blijkt uit de laatste peilingen. Tegenstanders van maatregelen zullen zeggen dat de veranderingen uit de samenleving moeten komen – dat doen ze immers al. Voorstanders kunnen naar het succes van rookverboden en het verhogen van de minimumleeftijd voor alcohol wijzen. De kans dat het RIVM over tien jaar als gevolg van dit akkoord een trendbreuk ten positieve in de volksgezondheid ziet, lijkt op basis van de huidige berekeningen klein.