RIVM: ‘Maatregelen om ongezonde leefstijl aan te pakken onvoldoende’

De doelen voor de aanpak van alcoholgebruik en overgewicht uit het preventieakkoord worden niet gehaald met de afspraken die nu gemaakt zijn. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, dat de plannen doorrekende, zegt dat alleen voor het ontmoedigen van roken de „ambities mogelijk realiseerbaar” zijn.

Komende vrijdag presenteert staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid, ChristenUnie) het Nationaal Preventieakkoord, na ruim een half jaar onderhandelen. Het akkoord is een van belangrijkste opdrachten uit het regeerakkoord voor Blokhuis.

Tientallen maatschappelijke organisaties en bedrijven zullen dan hun handtekening zetten onder een pakket maatregelen om roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik terug te dringen. In 2040 zou minder dan 5 procent van de volwassenen nog moeten roken en 0 procent van de jongeren en zwangere vrouwen. Overgewicht zou over 22 jaar terug moeten zijn op het niveau van 22 jaar geleden: van 49 procent naar minder dan 38 procent. Het aantal problematische drinkers moet bijna gehalveerd zijn tot minder dan 5 procent.

Een groot deel van de afspraken uit het akkoord, dat evenals het RIVM-rapport in handen is van NRC, gaat over processen, bewustwording, scholing en onderzoek. Daarvan zijn de positieve gevolgen moeilijk in te schatten, volgens het RIVM. Met de afgesproken maatregelen die wél effectief zijn, worden de doelen bij lange na niet gehaald, blijkt uit de quickscan. Ook niet met een optimistische berekening.

Roken

Voor het tegengaan van roken ziet het er nog het gunstigst uit. Dit was het enige overleg waarbij industrie en bedrijven niet aan tafel mochten zitten en hier zijn dan ook de stevigste maatregelen afgesproken. Bijvoorbeeld wordt tabak duurder, tot 10 euro voor een pakje in 2023, rookwaren worden bij verkooppunten uit het zicht gehaald, de pakjes krijgen een neutrale groen-bruine kleur en rookruimten worden verboden. Het zijn maatregelen die bewezen effectief zijn en waarvan het RIVM verwacht dat ze helpen om het percentage rokende volwassenen richting de 5 procent te krijgen. 0 procent rokende jongeren en zwangere vrouwen lijkt onmogelijk, maar afgezien daarvan acht het RIVM het pakket aan maatregelen „passend bij de ambties.”

De afspraken om overgewicht en overmatig alcoholgebruik te voorkomen, hebben minder effect. Het RIVM somt potentieel effectieve maatregelen op – zoals prijsmaatregelen en wettelijke beperking voor vet en calorieën. Maar die worden niet ingezet. Het streven om mensen meer volgens de Schijf van Vijf te laten eten staat wél in het akkoord, maar biedt geen garantie voor minder overgewicht. Het RIVM schat in dat de afspraken „onvoldoende zijn om de hoge ambities waar te kunnen maken”.

Ook bij overmatig alcoholgebruik ziet het RIVM een kloof tussen ingrepen waarvan bekend is dat ze werken en de vrijblijvende afspraken uit het akkoord. Het valt op dat die „vooral in termen van proces en weinig in termen van output (resultaat, red.) zijn geformuleerd, waardoor de impact op alcohol-inname niet kwantificeerbaar is.” Ook hier is de conclusie: het pakket is onvoldoende om de ambities te realiseren.

Lees ook: We eten iets gezonder, maar negeren vaak belangrijke adviezen

Wel hoge ambities

In het Nationaal Preventieakkoord, erkennen de ondertekenaars dat ze „stevige ambities” hebben en dat er een „forse uitdaging” ligt. Maar „de samenleving lijkt er klaar voor.” Het akkoord schetst in 2040 een land waarin „kinderen de geur van tabaksrook niet meer kennen [...] Een fantastisch vooruitzicht: over twintig jaar begint geen enkel kind meer met roken. [...] En zo zullen jongeren onder de 18 het normaal vinden dat ze geen alcohol drinken.” En „natuurlijk” gaan ze allemaal op de fiets naar school.

Het akkoord beschrijft per onderhandelingstafel de doelen en maatregelen. Eerder uitgelekte plannen, zoals het goedkoper maken van suikerarme frisdranken en het verhogen van de alcoholaccijnzen, hebben het akkoord niet gehaald. Over roken worden tot aan het kleurnummer van de verpakking concrete regels genoteerd.

Aan de twee andere tafels is vooral gepolderd. Afspraken om bijvoorbeeld minder suiker en vet in producten te realiseren en porties kleiner te maken, worden aan de branche overgelaten. Ook worden oude afspraken herhaald, zoals het bannen van suikerhoudende frisdranken op middelbare scholen.

In de brief bij het akkoord zal Blokhuis aanvullende maatregelen aankondigen. Hij krijgt in de coalitie geen steun om blurring – drankverkoop buiten de geëigende verkoopkanalen – een halt toe te roepen. Wel wil hij korting op alcohol beperken tot maximaal 25 procent van de reguliere prijs.