Niet-vaccineren moet gevolgen hebben, vindt staatssecretaris

Ze had vorige week nog een moeder op het consultatiebureau, met kinderen van twee en vier jaar. Nooit gevaccineerd. De moeder twijfelde of vaccins wel goed zijn en vond haar kinderen er als baby te klein voor. Jeugdarts Jeanne-Marie Hament, in Tiel, heeft lang met de moeder gepraat. „Het werd een goed gesprek, voor haar én mij, over alle voor- en nadelen.” Uiteindelijk besloot de moeder alsnog te vaccineren. „Ze zei dat ze niet wil dat ánderen mazelen krijgen door haar beslissing.”

Hament komt steeds vaker ouders tegen die twijfelen over vaccinatie. Ze probeert een goeie band met ze te houden. Maakt hun keuze niet belachelijk. En blijft uitleggen dat vaccineren nut heeft.

Hoe Hament dit doet, past in de nieuwe methode die het Rijk voorstaat. Staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid, ChristenUnie) kiest ervoor ouders nog meer te overtuigen van het belang van vaccinatie, zo blijkt uit de brief die hij deze dinsdag aan de Tweede Kamer stuurt. Verplichten wil hij nog niet. Al schrijft hij wel: „Mocht de daling van de vaccinatiegraad aanhouden en daarmee de volksgezondheid in gevaar komen, zal ik verplichtende maatregelen in overweging moeten nemen.”

De vaccinatiegraad zakte vorig jaar tot 90 procent van alle kinderen. Eerder was dat 95 procent – de norm die de Wereldgezondheidsorganisatie nastreeft om de zeer besmettelijke mazelen uit te bannen.

Ouders die hun baby niet laten inenten, krijgen voortaan een uitnodiging van het consultatiebureau om dat toch te doen. Jongeren die als kind niet zijn gevaccineerd, krijgen een oproep om zich alsnog gratis te laten inenten. Voor middelbare scholieren komt lesmateriaal over infectieziektes en vaccins.

Gevaarlijk voor baby’s

Mazelen is vooral voor baby’s gevaarlijk. In Europa waren dit jaar al 41.000 gevallen van mazelen en veertig doden, doordat in landen als Italië en Frankrijk nog maar 75 tot 85 procent van de kinderen wordt ingeënt. Baby’s zijn beschermd tegen mazelen als ze geboren worden, mits de moeder zelf is gevaccineerd of mazelen heeft gehad. Dat duurt tot ongeveer acht maanden. Het vaccin wordt pas gegeven met veertien maanden omdat het anders niet aanslaat. Tussen acht en veertien maanden zijn dus alle baby’s kwetsbaar. Als 95 procent van de groep immuun is, kan het virus zich niet verspreiden.

Maar ook voor polio, tetanus, difterie, kinkhoest, meningokokken, bof en rodehond – allemaal in het rijksvaccinatieprogramma – zijn minimale percentages nodig om de ziekte uit te bannen. Dat is jarenlang gelukt waardoor mensen geen idee meer hebben hoe erg die ziektes zijn.

Op internet is van alles te vinden dat de twijfel voedt. Zoals de nieuwste filmpjes van de Stichting Vaccinvrij, waarin ouders vertellen over ‘vaccinatieschade’ die hun kinderen zouden hebben opgelopen. Een moeder vertelt bijvoorbeeld dat haar zoon rond veertien maanden autistisch bleek te zijn. Dat hij opeens zo was ‘geworden’. „Dat heb ík hem aangedaan”, zegt ze. „Ik ging gewoon mee met de massa. Ik liet hem vaccineren.” De autismetheorie komt van ‘onderzoek’ van Andrew Wakefield in het wetenschappelijke blad The Lancet. Het artikel is later teruggetrokken en Wakefield is uit de medische stand gezet omdat hij de gegevens had vervalst.

Lees ook de column van Rosanne Hertzberger over wel of niet vaccineren

Kinderdagverblijven moeten ongevaccineerde kinderen kunnen weigeren, schreef D66 recent in een wetsvoorstel. Nu mag een crèche geen medische gegevens opvragen. Een Kamermeerderheid vindt dat ouders moeten kunnen weten of hun baby besmettingsrisico loopt.

Krijg je dan geen crèches met en crèches zonder ingeënte kinderen? Ja, zegt Roland Pierik, rechtsfilosoof aan de Universiteit van Amsterdam en lid van de vaccinatiecommissie van de Gezondheidsraad. „Dat wetsvoorstel overtuigt ouders niet om tóch te vaccineren. Ze zoeken gewoon een ander kinderdagverblijf. Daar is een markt voor.”

Pierik: „We hebben geen 100 procent vaccinatiegraad nodig, die hebben we nooit gehad. Maar wel 95 procent. Om dat weer te halen, kun je maatregelen treffen zoals verplichte inenting voor alle kinderopvang of als voorwaarde voor kinderbijslag.

„Dat laatste gebeurt in Australië en dat werkt. Er zijn namelijk steeds meer ouders die ‘toch maar niet vaccineren’, omdat er geen consequenties zijn.”

Angst niet wegwuiven

Verplichte vaccinaties voor alle baby’s in het land dan, zoals VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff bepleit? Zinloos, zegt Roel Coutinho, die tot voor kort het Centrum Infectieziektebestrijding bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) leidde. „Het klinkt stoer maar is niet af te dwingen. Sommige biblebelters gaan liever naar de gevangenis dan dat ze hun kind vaccineren”. Zij geloven dat alleen God beslist over leven en dood. In de biblebelt schommelt de vaccinatiegraad al decennia tussen 60 en 85 procent; in 2013 was de laatste forse uitbraak van mazelen in de biblebelt.

Volgens Coutinho is het tijd dat de overheid anders over vaccinaties gaat denken. „We breidden het vaccinatiepakket de afgelopen decennia almaar uit, met één gedachte: als dit vaccin kosteneffectief is en ziekte voorkomt, dan voegen we het toe. Maar dat uitbreiden vergroot de weerstand bij sommige ouders.”

De groeiende groep twijfelende ouders moet je serieus nemen, vindt Coutinho. „Je moet als overheid eerlijk zijn over bijwerkingen. Een prik leidt niet tot autisme, maar een kind kan er wel even ziek van worden.” De overheid moet de angsten in elk geval niet wegwuiven. „Dat werkt averechts.”

De overheid moet zich volgens Coutinho ook telkens afvragen: heeft het zin om dit vaccin in het vaccinatieprogramma op te nemen? Zoals het HPV-vaccin, waar nog niet de helft van de tienermeisjes voor komt opdagen. „Die prik kan ook bij de huisarts, die ook de ouders kent en de tijd neemt om uit te leggen wat de voor en nadelen zijn.” Het HPV-virus wordt verspreid via seksueel contact en kan leiden tot baarmoederhalskanker.

Aan de andere kant van het mijnenveld staan de ouders die bang zijn dat hun kind een enge bacterie oploopt. Afgelopen zomer werd de functie van de overheid als hoeder van de publieke gezondheid opeens weer pijnlijk duidelijk. Tussen mei en augustus overleden drie gezonde tieners aan meningokokken-W. In september belden ouders massaal naar de GGD’s of hun kind alsjeblieft al het vaccin kon krijgen – tegen betaling. Maar er zijn te weinig vaccins gemaakt. Nu zijn alle 14-jarigen opgeroepen voor de prik; volgend jaar volgen de 15- tot 18-jarigen.

Correctie 20 november: in het bijschrift stond ten onrechte dat er een vaccinatiedag was tegen HPV. De vaccinatiedag was voor allerlei inentingen.