Koningin Wilhelmina (1880-1962) heeft alle betrokkenheid altijd ontkend. Maar de vorstin heeft een actieve rol gehad bij de opvang van de gevluchte Duitse keizer Wilhelm II in Nederland in november 1918. Ook heeft ze tijdens de Eerste Wereldoorlog geprobeerd om vredesbesprekingen met Duitsland in Den Haag te organiseren. Dat concludeert Beatrice de Graaf, hoogleraar geschiedenis van internationale betrekkingen, in het Tijdschrift voor Geschiedenis. „Ik heb geen smoking gun dat Wilhelmina hem een briefje stuurde met de uitnodiging: Willy, komm mal her.” Wel is er een serie bewijsstukken die het standaardwerk van Wilhelmina’s biograaf Cees Fasseur achterhalen, zegt De Graaf.
Hoe hecht was de band tussen Wilhelmina en keizer Wilhelm II?
„Lastige vraag, ze waren geen dikke vrienden. Wilhelmina was vanaf haar tiende een halve wees, nadat haar vader Willem III overleed. Haar moeder Emma stuurde haar regelmatig naar Berlijn, waar Wilhelm II zich over zijn verre achternichtje ontfermt. Zij noemde hem ‘Onkel Willy’. Via het vorstenhuis Hohenzollern was hij een Prins van Oranje. Hij probeerde voor haar ook een Hohenzollern als man te regelen, maar dat ging te ver wegens de neutraliteitspolitiek van Nederland. Ze waren beiden zeer vroom, deelden hun ‘goddelijke roeping’ en de trouw aan hun dynastie.”
Waarom bent u de rol van Wilhelmina gaan onderzoeken?
„De geschiedenis van sterke vrouwen interesseert me. In de grote verhalen over oorlog en conflict gaat het altijd over generaals en staatslieden, maar ik miste hier de rol van Wilhelmina. Het is bekend dat in de koninklijke archieven over deze periode niets te vinden is, en dat zij alle stukken in 1940 zelf heeft laten vernietigen. Cees Fasseur schrijft dat Wilhelmina niet wist dat de keizer naar Nederland zou vluchten, dat ze zich onhebbelijk tegenover hem gedroeg door hem nooit op te zoeken. Maar dat baseert Fasseur op haar memoires uit 1959; veertig jaar later en met de Tweede Wereldoorlog ertussen die haar herinneringen mogelijk kleurde.”
Dus deed u onderzoek in Duitsland?
„Ja, ik ben onder meer in het Politisches Archiv van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Berlijn geweest. Ook heb ik duizenden microfiches, telegramstukken en archieven van Duitse diplomaten doorgenomen. Geschiedenis stopt niet aan de grens. Het is zaak Nederlandse geschiedenis meer over de grens te onderzoeken , van Parijs tot Londen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data38149168-595fff.jpg)
Welke nieuwe inzichten duiden op Wilhelmina’s actieve rol ?
„Tal van zaken. Vanaf de zomer van 1918 heeft ze zich met minister Van Karnebeek van Buitenlandse Zaken actief ingespannen voor vredesbesprekingen met Duitsland in het Vredespaleis, met haarzelf als gastvrouw. Zij en haar man Hendrik hebben deze periode via tussenpersonen ook intensief contact met Wilhelm II en diens regering. Ik heb verder brieven gevonden waarin de keizer zijn vrouw in november schrijft dat als het fout gaat, hij in ballingschap in Nederland kan. Wilhelmina biedt hem zelf Het Loo aan, maar dat is te gevoelig omdat de geallieerden zijn uitlevering eisten. Zij ijvert ervoor om Wilhems vrouw naar Nederland te halen en spoort hem aan afstand te doen van de troon, omdat dat beter zou zijn voor vredesbesprekingen. Later zie je dat Wilhelmina en Van Karnebeek de Duitse regering vragen om alle documenten over de Nederlandse rol vooral niet vast te leggen.”
Genoeg nieuw bewijs om Fasseurs werk te herzien?
„Ja, op een aantal punten. Dat Wilhelmina niet zo pro-Duits was: klopt niet. Dat ze geen contact had met keizer Wilhelm II: klopt niet. Dat Nederland zich geheel afzijdig hield: klopt niet. De rol van Nederland, en die van Wilhelmina vooral, is ondergewaardeerd.”