Mens of monster? ‘Gräns’ speelt met verwachtingen

Als ze ruikt is ze een en al neus. Haar neusgaten trillen, haar bovenlip krult zich om haar vooruitstekende tanden, zelfs haar grove huid lijkt geur te ademen. Het maakt Tina een waardevolle kracht voor de Zweedse douane: ze kan ruiken of de mensen die van de boot uit Denemarken komen smokkelwaar bij zich hebben. Niet als een drugshond, maar omdat ze menselijke emoties als schuld en schaamte herkent.

Over Tina is veel te vertellen. Hoe ze eruitziet. Wie ze is. En zelfs of ze, omdat ze Tina heet en zich als een vrouw kleedt, wel een vrouw is. Het zijn allemaal raadsels die in de plot van een van de meest originele, gedurfde en verontrustende films van dit jaar verstopt zitten.

Gräns is gebaseerd op een kort verhaal van de schrijver van het al net zo onconventionele Let the Right One In. Scenarist John Ajvide Lindqvist en regisseur Ali Abbasi houden ervan zich af te vragen hoe het zou zijn als vampiers, weerwolven en trollen geen mythologische fantasiewezens zouden zijn, maar echt tussen de mensen zouden leven. Waarschijnlijk een beetje onopgemerkt, omdat buitenbeentjes nogal de neiging hebben om onzichtbaar te worden voor zichzelf en anderen.

Gräns heeft niet dezelfde schattigheid van Let the Right One In, en is ook op plotniveau grilliger en complexer. Tina’s verhaal gaat van start op het moment dat ze iemand als zijzelf tegenover zich ziet staan. Maar in plaats van een conventionele romance tussen twee excentriekelingen ontspint zich een duister spel.

Iedereen die Gräns heeft gezien zal zich afvragen waarom er hier niet meer over Tina’s opmerkelijke verschijning is gezegd. Een spoiler is het niet, want vanaf de eerste beelden van de film maken we kennis met een personage dat zich aan menselijke schoonheidsidealen onttrekt. Dat is naast alle fantastische en magisch-realistische aspecten van de film dan ook een van z’n thema’s. Wat betekenen begrippen als schoonheid, aantrekkelijkheid, ja zelfs mannelijkheid en vrouwelijkheid? Gräns speelt zich niet alleen af op de grens van Zweden en Denemarken, of op de grens van de bewoonde wereld en de uitgestrekte natuur daarbuiten, maar ook op de grenzen tussen monster en mens. En op de grens van genres. Het is zowel een sprookje als een misdaadfilm en een hartbrekende romance. De film speelt geweldig met verwachtingen. We verwachten van wezens die op ons lijken dat het mensen zijn. Of is het andersom? Maken we van iedereen die niet op ons lijkt automatisch een monster?