Merkel en SPD vrezen nieuwe klap

Het is als een wedstrijd die vier uitslagen heeft. In het Duitse Hessen stemmen de kiezers zondag op het eerste gezicht alleen voor het deelstaatparlement. De CDU heeft een affiche laten maken met de leus ‘Nu gaat het om Hessen’.

Maar dat het om veel meer gaat kan niemand ontgaan. Anders zou bondskanselier Merkel deze week geen tijd hebben vrijgemaakt voor meerdere campagne-optredens. Want wat zondagavond uit de stembus komt, kan op zeker vier niveaus grote politieke gevolgen hebben.

Groenen op winst

Voor Hessen zelf, met zijn ruim zes miljoen inwoners, is de vraag of de coalitie van CDU en Groenen door kan. Die twee partijen hebben bijna vijf jaar betrekkelijk soepel samengewerkt onder leiding van minister-president Volker Bouffier (CDU). Economisch gaat het Hessen voor de wind. Maar de CDU lijkt daar niet de vruchten van te kunnen plukken: in de peilingen staat de partij op zwaar verlies.

Bouffier dreigt de rekening gepresenteerd te krijgen voor de ontevredenheid van de kiezers over de voortdurende strijd in de landelijke regering in Berlijn, onder leiding van zijn partijgenoot Merkel. Zwaar wordt haar en de CDU verder aangerekend dat er rijverboden voor dieselauto’s dreigen te komen in (delen van) Duitse steden, waaronder Frankfurt, de grote metropool van Hessen. Dat is lastig voor de vele forenzen, die bovendien de inruilwaarde van hun diesel zien slinken.

De Groenen, in Berlijn in de oppositie, stevenen in lijn met de landelijke trend af op een grote zege, met als aanvoerder vicepremier Tarek Al-Wazir (zoon van een Duitse moeder en een Jemenitische vader). Hij is de populairste politicus van Hessen.

SPD voor zware afgrond

De SPD staart in heel Duitsland in een diepe afgrond, sinds ze op 14 oktober bij de deelstaatverkiezingen in Beieren meer dan gehalveerd werd, tot 9,7 procent. ‘Gaat de dramatische neergang verder in Hessen?’ is de bange vraag voor de SPD. Meer nog dan bij de CDU-kiezers speelt bij de sociaaldemocraten onvrede over de coalitie in Berlijn. Zelfs de eigen ministers weten de resultaten van hun politiek, die wel degelijk geboekt worden, niet over het voetlicht te krijgen. Een interne afrekening voor het debacle in Beieren is met het oog op de verkiezingen van zondag nog even uitgesteld. Maar komt de SPD ook in Hessen in vrije val, dan wordt de vraag onvermijdelijk of de partij nog toekomst heeft met deze leiders en deze koers. Voor partijvoorzitter Nahles ziet het er dan somber uit.

Blijft Merkel voorzitter?

Voor Angela Merkel staat in Hessen haar effectiviteit als partijleider op het spel. Zelfs Bouffier, die haar de afgelopen jaren door dik en dun heeft gesteund, beklaagde zich onlangs dat hij de woede van de kiezers over zich heen krijgt om de eindeloze twisten in Berlijn. Lees: als ik verlies, en de CDU in Hessen niet meer de minister-president mag leveren, is Merkel op zijn minst medeverantwoordelijk.

Het eerste jaar van haar vierde ambtstermijn als bondskanselier verloopt moeizaam. Partijgenoten speculeren al openlijk over het einde van het tijdperk-Merkel en wat daarna moet komen. Met een slecht resultaat voor de CDU in Hessen, zal het moeilijker voor haar worden begin december, als de CDU een partijcongres houdt, als voorzitter herkozen te worden. Merkel heeft altijd gezegd dat, om goed te kunnen functioneren, het kanselierschap en het voorzitterschap van de partij in één persoon verenigd moeten zijn.

Hoe groot de behoefte aan vernieuwing in de gelederen van haar partij is, en hoezeer Merkels gezag afbrokkelt, bleek vorige maand in de CDU/CSU-fractie in de bondsdag. Die verving, tegen haar uitdrukkelijke wens, haar vertrouweling Volker Kauder als fractievoorzitter door de jongere, relatief onbekende Ralph Brinkhaus. Opmerkelijk is hoe ogenschijnlijk ontspannen en zelfverzekerd Merkel bij al deze tegenwind blijft optreden, zowel in de bondsdag als op campagnebijeenkomsten.

Coalitie aangeslagen

De drie partijen van Merkels coalitie worstelen alle drie met een identiteitscrisis, wat voor de stabiliteit van haar regering een drievoudige risicofactor is. De CSU leed twee weken geleden een historische nederlaag, waardoor ze in Beieren niet meer alleen kan regeren, zoals ze decennialang heeft gedaan. De SPD kan een slechte uitslag in Hessen er eigenlijk niet bij hebben, nu de ooit trotse en grote volkspartij landelijk nog maar op zo’n 14 procent staat. En de CDU weet niet hoe en wanneer ze de overgang naar de periode na Merkel moet inzetten, maar een deel van de partij wil vaart maken.

Zonder de persoon van Merkel aan het hoofd is de huidige coalitie echter niet goed denkbaar. En van nieuwe verkiezingen kan op dit moment geen van de coalitiepartijen veel verwachten. Ook de SPD niet, hoe graag een deel van de partij de samenwerking ook zou willen opzeggen. Voor haar en haar regering rest de hoop dat de schade voor CDU en SPD in Hessen beperkt genoeg blijft om op landelijke niveau te kunnen doorworstelen.