Wees niet defensief als je extremisten het woord geeft

In een oude aflevering van zijn fameuze interviewreeks is Louis Theroux op bezoek bij racisten in de Verenigde Staten. ‘Louis and the Nazis’ heet de aflevering. Zo komt hij terecht in het huis van April Gaede, een vrouw met uitgesproken ideeën over witte suprematie, die haar twee engelachtige, elfjarige dochters Lamb en Lynx angstaanjagende liedjes laat zingen op bijeenkomsten van neonazi’s.

Aan het eind van de film confronteert Theroux haar met de opvoeding van de meisjes. „Besef je wat een handicap die zal zijn in hun leven?” Gaede ziet het probleem niet. Ze staan met zijn tweeën in de keuken en proberen oprecht met elkaar te praten. Lamb en Lynx zullen de rest van hun leven kampen met een ‘dual mindset’, zegt Theroux. Want de boodschap van hun moeder botst op dat wat ‘normale mensen’ denken.

April Gaede antwoordt dat ze nu eenmaal op haar kinderen moet overdragen wat ze gelooft waar te zijn, hoe lastig dat het leven ook maakt. En dan breit Theroux een einde aan het gesprek door te zeggen dat ze ongelijk heeft in haar opvattingen, omdat ze ermee in de minderheid is. „Basically you’re outvoted.” Het is een verbijsterend ondemocratisch zwaktebod van de onvolprezen Theroux. Ongelijk hebben omdat je in de minderheid bent? Het moet niet gekker worden.

Waarom is een begaafd journalist als Theroux niet in staat iets wezenlijkers te formuleren? Wat had hij dan eigenlijk wel moeten zeggen? Het lijken me dringende vragen nu op veel plaatsen onduidelijkheid heerst over het gesprek met mensen aan de extreme kanten van het politieke spectrum. Of je dat überhaupt moet aangaan. En welk gesprek dan.

De Schotse premier Nicola Sturgeon heeft zich teruggetrokken van een conferentie van BBC Scotland omdat voormalig Trump-strateeg Steve Bannon ook is uitgenodigd. „Ik wil niet deel uitmaken van een proces dat riskeert een uiterst rechtse, racistische visie te legitimeren of te normaliseren.” Andere sprekers volgen haar voorbeeld. De BBC licht de uitnodiging toe: Steve Bannon is een invloedrijk politicus in dienst van de ‘anti-elite’. De omroep wil ‘gebalanceerd debat’. ‘Lastige vragen’. ‘Journalistieke analyse’.

Heel overtuigend is het allemaal niet. Het uit de weg gaan van debat niet. Maar het aangaan van debat zonder inhoudelijke afweging al helemaal niet. Het Humanistisch Verbond publiceert op zijn website een stuk van Sid Lukkassen en lezers stellen op Twitter de vraag waarom het Verbond zo iemand een platform biedt. Iemand die pleit voor een Leitkultur en die onlangs nog hoopte dat Angela Merkel voor een tribunaal belandt à la Neurenberg. Het Verbond legt uit dat het inhoudelijk debat wil stimuleren. „We zullen dan ook zeker niet alles plaatsen wat hij schrijft en denkt. Maar in dit geval, met dit stuk, vonden we het wel kunnen.”

Ook dit is raar. Uitgesproken tegenstanders aan het woord laten om debat te stimuleren en dan de meest tandeloze tekst uitkiezen. Dan kun je het net zo goed laten. Door iemand wel uit te nodigen, maar het conflict weg te laten, legitimeer je inderdaad meer dan je debatteert. Je mag daarom hopen dat de journalist die Steve Bannon over ‘de nieuwe wereldorde’ moet interviewen, zich terdege voorbereidt. De BBC kondigt Bannon gedwee aan als invloedrijk en anti-elitair. Maar er valt echt wel iets sterkers te zeggen over zijn plannen het rechts-populistisch nationalisme groot te maken in Europa. En over het feit dat de Europese nationalisten niet op hem zitten te wachten. Dat wil zeggen, volgens Marine Le Pen, die hem, anders dan de BBC zelf, te extreem vindt om zich ermee te associëren.

Er zit een opmerkelijke defensiviteit in zulke debatbeslissingen. Alsof met de procedurele keuze om überhaupt in gesprek te gaan alle energie is verbruikt. Ja, het siert Louis Theroux dat hij naar April Gaede luistert. Maar wat had hij nou eigenlijk terug moeten zeggen in die laatste minuten van de film?

Het geval van Gaede is simpel, omdat ze geen politicus is, maar een onverbloemde, zelfverklaarde racist die op het strand swastika’s in het zand tekent voor de kinderen. Andere rassen zitten haar dwars, zegt ze. Ze spreken onverstaanbare talen, zien er niet mooi uit, maken rommel. Ze gaat er bijna van huilen. „Heb je weleens aan therapie gedacht”, vraagt Theroux terecht. Toch is zo’n therapeutische suggestie alleen niet genoeg in een documentaire over racisme.

Het was sterker geweest als ten behoeve van de kijker in dat keukengesprek op zijn minst verschil was gemaakt tussen anderen ‘vervelend’ vinden en oproepen tot geweld. Iets over rechten die een democraat niet belangrijk vindt omdat je andere mensen ermee om de oren kunt slaan, maar omdat ze het hart uitmaken van de democratie.