Kleine parels in theaterland

‘Theaterplein”, hoorde ik kortgeleden de tramconducteur aankondigen bij halte Leidseplein – voor het eerst. En terecht. Aan het Leidseplein en in de nabije omgeving bevinden zich onder meer de Stadsschouwburg, het DeLaMar Theater, Theater Bellevue en De Balie.

Theaterstad Amsterdam telt echter nog veel meer theaters. Ware parels zijn het, verspreid over de stad. Neem het kleinste theatertje van Amsterdam: het Torpedo Theater, het voormalige Parooltheater in de Sint Pieterspoortsteeg, een zijstraatje van theaterstraat de Nes met Frascati en Brakke Grond, pal achter het Rokin. Eigenaar en freelance journalist Carel Helder: „Metrohalte Rokin had natuurlijk halte Torpedo Theater moeten heten.”

Wie er binnengaat maakt een wondere reis naar een vervlogen theatertijd: slechts dertig klapstoelen telt dit mini-schouwburgje, zes meter lang en vier meter breed en daarmee vermoedelijk ook meteen het kleinste van ons land – en toch heeft dit zaaltje zelfs een balkon. Rode toneelgordijnen harmoniëren met de groen geschilderde ambiance. Helder: „Ik programmeer serieus toneel, literaire avonden, journalistieke programma’s en uitvoeringen met singer-songwriters. Dankzij de kleine bar is dit vestzaktheater tegelijk foyer, zodat je na afloop meteen met de artiesten kunt praten. Al met al een gouden formule: we zijn bijna altijd uitverkocht.”

Bevindt Torpedo zich zoals zoveel theaters in hartje centrum, vanaf halte Theaterplein is het met de tram slechts tien minuten naar een gelegenheid die voor velen „een theater ver weg is”, zoals artistiek coördinator Christiaan Mooij van de Meervaart het noemt.

De Meervaart trekt de laatste seizoenen steeds meer toeschouwers uit de binnenstad. Dankzij de kleine en de grote zaal biedt het een rijk programma aan toneel, cabaret, musical en dans. Theater de Meervaart is een ontmoetingsplaats voor artiesten en bezoekers van diverse achtergrond, veertig jaar geleden dankzij inspanningen van de buurtbewoners ontstaan. Mooij: „De mensen wilden een eigen theater dat de culturele veelzijdigheid van hun wijk weerspiegelt. Daarom programmeren wij zowel het Nationale Ballet als theaterinitiatieven uit de wijk.”

De Meervaart behoort, evenals Podium Mozaïek in West, het Bijlmerparktheater in Zuidoost en de TolhuisTuin in Noord tot de vier cultuurhuizen van Amsterdam: plekken geworteld in hun directe omgeving met een actueel aanbod.

Compleet andere wereld

Podium Mozaïek wil daarbij een theater zijn „voor de stad én heel Nederland”, aldus programmeur Inge Koks. Huisgezelschap Theater Rast brengt toneel dat Turkse en Iraanse inspiratiebronnen heeft, en daarmee internationale allure. Podium Mozaïek heeft als missie „nieuw talent te ontwikkelen en te reflecteren op de gelaagdheid van de maatschappij”. Ga de foyer binnen van Podium Mozaïek, bezoek een voorstelling en je waant je inderdaad even in een compleet andere wereld. Het succes laat zich aflezen aan de aantallen bezoekers: vorig jaar bezochten 65.000 mensen Podium Mozaïek.

Dat theater in Amsterdam geliefd is, blijkt ook uit de nieuwe bestemming die de broers Jan en Gerard Krabben vanaf september 2016 gaven aan een fraai pand aan de Oostelijke Handelskade: De Nieuwe KHL. Honderd jaar geleden werd het pand gebouwd als koffiehuis van rederij Koninklijke Hollandsche Lloyd die op Zuid-Amerika voer. Matrozen, bootslui, kapiteins en internationale passagiers kwamen hier bijeen.

Het interieur ademt de sfeer van vroeger. De tuinzaal aan de achterzijde is geschikt voor zeker honderd toeschouwers. Toneelkunstenaars, musici en verhalenvertellers treden hier op. Elke maand is er een literair programma waarbij Jan Eilander hoogtepunten uit de Nederlandse popgeschiedenis zoekt, en presenteert Carolina Mout op zondagmiddag Nachtclub Carolina. Mensen uit Oost wisten de nieuwe cultuurzaal plus restaurant om de hoek snel te vinden, nu komen bezoekers ook van elders uit de stad.

Krabben: „Ik kom uit het theater voort, mijn familie werkte in het Shaffy Theater. De akoestiek van de zaal is geweldig.” Hij wijst op de schuine daklijn boven het podium. Mede dankzij al het houtwerk en de fraaie ramen is de theaterzaal als een juweel. De piano is een authentieke Steinweg. Onlangs voerde TG-Blauwdruk hier een eenakter van dichter J. Slauerhoff op, Escale, tijdens een avond gewijd aan een nieuwe uitgave van zijn Verzamelde gedichten. Toepasselijker kan de locatie niet zijn: een voorstelling over heimwee en verlangen naar verre kusten in een theater waar vroeger zeelieden en oceaanreizigers vertoefden.

Nog zo’n theater waar je als bezoeker voor je gevoel een eeuw terugstapt in de tijd is De Roode Bioscoop aan het Haarlemmerplein, uit 1913. Toen een plek voor socialistische propagandafilms, nu een tijdloos zaaltje annex bar voor toneel, poëzie en muziek.

Een band met buurtbewoners

Het is beslist een trend dat er een band bestaat tussen buurt en theater. Sebastiaan Capel (D66, voorzitter dagelijks bestuur stadsdeel Zuid) benadrukt dat de cultuurhuizen en diverse podia in de stad „geworteld moeten zijn in de nabije omgeving en een betekenis hebben voor mensen uit de buurt”. Het stadsdeel investeerde onlangs voor 8 miljoen euro in het gloednieuwe Cultureel Clubhuis Amstel, tevens bibliotheek, aan het Cullinanplein in de Diamantbuurt, achter het vroegere Stadsarchief (dat laatste is inmiddels een vijfsterrenhotel van de Portugese Pestana-keten).

CC Amstel is de voortzetting van het Ostadetheater, elders in de Pijp. Bovendien staat stadsdeel Zuid garant voor twee ton subsidie per jaar. Capel: „In dit nieuwe stukje Zuid ontwikkelt zich een echt stadsplein met relatief jonge gezinnen, bibliotheek OBA de Pijp, het creatieve podium Cinetol, studenten, scholen. CC Amstel vormt de spil en heeft de functie van ontmoetingsplek. Daar heeft de gemeente zich sterk voor gemaakt. We beseffen dat theater een verbindende functie heeft in een ‘meerpolige’ stad, zoals wij Amsterdam zien. De theaters in de stad verrijken de noodzakelijke culturele infrastructuur en uitwisseling.”

Onder de zaal, met 154 stoelen, bevindt zich de studio, als oefenruimte voor aankomende talenten. Directeur Mark Walraven is trots op het gebouw met energievriendelijke led-verlichting en hoogstaande technische faciliteiten. Walraven: „Jongeren vormen een belangrijk onderdeel van onze doelgroep. Daarom noemen we ons theater ook Cultureel Clubhuis. We programmeren en maken voorstellingen voor en met de buurt. Daarbij staat de artistieke kwaliteit hoog in het vaandel. Voor de buitenlandse hotelgasten uit Pestana brengen we ‘language no problem’-uitvoeringen van dans; ook kan het hotel over de zaal beschikken voor lezingen.” Gezelschappen als Maas Theater en Dans, Poldertheater (bestemd voor jeugdige spelers) en Diamantfabriek vinden hier een vaste speelplek. Walraven: „We willen de mensen uit de omgeving inspireren en onszelf laten inspireren door de buurt.”

Het ijzeren repertoire – Shakespeare, Vondel – zien we over het algemeen niet in deze en andere kleinere of nog wat onbekendere toneelparels, maar daarin voorzien de grote reuzen al ruimschoots. Wél: theater dat verbonden is met de wijk, gemaakt door getalenteerden en jeugdigen uit de nabije omgeving. De zalen trekken steeds meer publiek, en dat is begrijpelijk: dichter bij de actualiteit van ‘meerpolig’ Amsterdam én de artiesten kun je niet zijn. Trek vanaf het Theaterplein dus eens de stad in, en ontdek overal kleine en grotere theaterzalen met een ongekend veelzijdig aanbod.