‘Ik was beschermd. Zij niet’

Sinds de moord op haar collega Daphne Caruana Galizia, op 16 oktober 2017, zorgt journalist Caroline Muscat ervoor dat ze nooit meer dan één vliegtuigvlucht verwijderd van Malta is. Ze wil snel terug kunnen zijn om een ontwikkeling in het moordonderzoek, of de daarmee samenhangende kwesties, te kunnen verslaan. Corruptie, belangenverstrengeling, belastingontduiking en de beruchte Panama Papers, om maar eens wat thema’s te noemen. Muscat: „Het is niet realistisch te denken dat wij het laatste puzzelstukje zullen vinden dat de moord oplost. Wel zullen we er alles aan doen zoveel mogelijk stukjes te verzamelen.”

Lees ook: Vermoorde journalist werd al langer gedwarsboomd

„Wij”, dat zijn de mensen van de website The Shift, waarachter Muscat de drijvende kracht is. The Shift werd opgericht twee weken nadat Caruana Galizia met een autobom werd vermoord. „De moord”, zegt Muscat in haar appartement in een stadje in het noorden van Malta, „was een boodschap aan het land dat wie de macht onderzoekt en corruptie zichtbaar maakt, zijn leven niet zeker is. We moesten dus een boodschap terugsturen.”

Die boodschap werd The Shift, een onlinejournalistiek project dat zij en een bevriend collega aanvankelijk pas in de lente van 2018 zouden lanceren. Het is één van de weinige echt onafhankelijke media in Malta, waar media nauwe banden hebben met de politiek. Muscat: „Ons doel is de macht ter verantwoording roepen.”

Haatcampagnes

Dat lijkt geen opzienbarend doel voor een journalistiek project. Toch leidt het tot opvallende keuzes. Muscat vertelt over de arrestatie, in december 2017, van drie mannen die werden verdacht van het plaatsen en laten ontploffen van de bom in Caruana Galizia’s auto: „Dat nieuws hebben we niet gebracht. Daar werden we onmiddellijk over bekritiseerd, vooral door mensen uit de regering. Eentje sprak me op Twitter woedend aan. Waarom berichtte The Shift niet over deze doorbraak in het onderzoek?”

Ze legt uit – en wordt er nóg boos om: „De mannen werden met veel machtsvertoon opgepakt. Er zijn op Malta maar een handvol mensen die bommen kunnen maken. Waarom hebben ze die niet meteen van hun bed gelicht? De opgepakte mannen hadden geen motief. De arrestaties waren een manier om te verhullen dat er geen serieus onderzoek gaande is naar de opdrachtgevers van de moord. Aan dat opzetje werken we als journalisten niet mee.”

The Shift bedrijft daarmee journalistiek in de geest van Running Commentary, de online krant en blog die Caruana Galizia bestierde. Ook zij maalde niet om goede contacten met sleutelfiguren in politiek en bedrijfsleven maar onderzocht en observeerde ze, om uit te halen als het moest. Muscat verzet zich echter tegen het idee dat ze in Caruana Galizia’s voetsporen treedt: „Niemand kan Daphne vervangen. Ze is jaren het doelwit geweest van haatcampagnes en bedreigingen. Haar honden zijn vermoord, haar huis is in brand gestoken. We kwamen elkaar veel tegen omdat we aan hetzelfde soort verhalen werkten, maar zij werkte alleen, ik voor een gevestigde krant. Ik was beschermd. Zij niet.”

Muscat werkte voor The Times of Malta, maar nam ontslag toen de directeur van de uitgeverij van dat dagblad samen met hoge regeringsfunctionarissen werd genoemd in de Panama Papers, waar Caruana Galizia in 2016 uitgebreid over publiceerde. Met haar ontslag verloor ook Muscat haar bescherming. Nadat ze The Shift lanceerde, kwam er op sociale media een intense desinformatie- en haatcampagne op gang, net als eerder tegen Caruana Galizia. Muscat en haar familie worden zonder enige grond in verband gebracht met alcoholisme, wapenhandel en prostitutie. In geheime Facebook-groepen gelinkt aan de regerende Arbeiderspartij – waar medewerkers van The Shift undercover een half jaar meelazen – doken foto’s van Caruana Galizia en Muscat op met haatdragende teksten (‘Ze kreeg haar verdiende loon’ en ‘Ook zij verdient een paar bommen’), kwistig voorzien van likes door soms hooggeplaatste regeringsfunctionarissen.

Donaties

Muscat merkt het meteen als haar foto in zulke online netwerken weer is rondgegaan. Muscat: „Laatst werd ik bij de kruidenier aangesproken: was ik niet die vrouw die online artikelen publiceert? Ik krijg nu een idee van de druk waaronder Daphne jarenlang heeft geleefd.”

The Shift telt inmiddels zo’n honderdduizend bezoekers per maand en kan krap bestaan van donaties. Als de bezoekersaantallen verder stijgen, komen er mogelijk advertentie-inkomsten bij. Er verschijnen meerdere artikelen per dag, zowel achtergronden en onderzoeksjournalistiek als commentaar en columns. Muscat: „The Shift is journalistiek, maar het is ook een beweging, voortgekomen uit woede. Woede over onrechtvaardigheid, woede over corruptie, woede over rechteloosheid. Woede over de moord op Daphne.”

Is ze bang voor haar leven? Ze lacht dat ze weleens onder de auto kijkt voor ze instapt, zonder goed te weten waar ze op moet letten. Ze praat over de vraag heen. Ze lijkt het er niet bij te kunnen hebben, die gedachte. Wel wijst ze op een ander belangrijk verschil tussen The Shift en Caruana Galizia’s blog: „The Shift is niet afhankelijk van mij. Als één iemand in het team wegvalt, blijft The Shift bestaan.”