Met Beieren gaat het uitstekend, toch brokkelt macht CSU snel af

Wat bedremmeld doet de Beierse boer Richard Schneider een bekentenis. Hij zit achter een groot glas bier, de avond loopt op z’n eind en de meeste gasten hebben café Zum Bäckerhannes al verlaten. „Ik heb de stemwijzer ingevuld”, bekent Schneider. Hij is 35 jaar, heeft een oorbelletje in en zit hier in het dorp Pollenfeld in de gemeenteraad voor de CSU, de conservatieve zusterpartij van bondskanselier Merkels partij CDU. Met zijn vriend Jakob Rucker (38), metselaar, is hij nog wat blijven napraten met de vrouw die hier drie uur lang voor een vol café hartstochtelijk steun voor de CSU heeft geworven.

Lees ook over de groei van de AfD in Beieren

Tanja Schorer-Dremel, een jonge grootmoeder van 54 die sinds 2013 lid van het Beierse deelstaatparlement is, kijkt alsof ze al weet wat haar partijgenoot op zijn hart heeft. „Ik heb alle vragen ingevuld”, vertelt Schneider haar, „en eh… dat bleek voor 84 procent overeen te stemmen met de AfD.” Hij stemt er niet op, voegt hij er snel aan toe, „maar het geeft te denken”.

Zondag dreigt de CSU, die al decennia vrijwel ononderbroken de absolute meerderheid heeft in Beieren, een historische nederlaag te lijden bij deelstaatverkiezingen. Door de opkomst van de anti-immigratiepartij AfD heeft de CSU iets wat ze altijd heeft willen vermijden: een serieuze concurrent op rechts. En dan lijken er ook nog kiezers over te lopen naar de Groenen.

Dramatische peiling

In de jongste peilingen komt de aloude meerderheidspartij CSU niet verder dan 33 procent. Zo’n resultaat zou een drama zijn voor de CSU, die in 2013 nog 47,7 procent behaalde. Dankzij het gecompliceerde kiesstelsel leverde dat 101 van de 180 zetels in het deelstaatparlement in München op.

De CSU is gewend in Beieren de lakens alleen uit te delen. Moet de partij straks een coalitie vormen? Mogelijk zelfs met de Groenen, die in de peilingen met 18 procent op een verrassend sterke tweede plaats staan? Bij de CSU moeten ze er niet aan denken.

Uit pure frustratie is men aan de top alvast begonnen elkaar de schuld te geven van de beroerde situatie. Het ligt volgens de Beierse minister-president Markus Söder aan het geruzie in Berlijn, waar de regering-Merkel steunt op een wankele coalitie van CDU, CSU en de sociaal- democratische SPD. Nee, de verantwoordelijkheid ligt helemaal in Beieren, kaatste partijvoorzitter en minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer terug.

Op de achtergrond speelt de vraag wie straks tot zondebok wordt gemaakt en het veld moet ruimen. En crisis in de CSU is niet alleen een probleem voor Beieren. Ook de regering-Merkel kan in ernstige problemen komen als het gaat rommelen bij de Beierse zusterpartij. Zo gaat wat er zondag in Beieren gebeurt heel Duitsland en zelfs Europa aan.

Het dorp Pollenfeld, met amper drieduizend inwoners, ligt in een landelijke, heuvelachtige streek tussen Neurenberg en Ingolstadt die de CSU rekent tot haar trouwste bolwerken. Van oudsher krijgt de partij hier tussen de 60 en 70 procent van de stemmen. Maar nu zijn de CSU-politici zelfs hier nerveus over de stemming onder de kiezers.

Een paar uur na de lange avond in het café in Pollenfeld staat Tanja Schorer-Dremel al weer in het ochtendduister klaar bij het stationnetje van Gaimersheim, een voorstad van Ingolstadt, om kiezers te winnen. „Mag ik u een ontbijtje aanbieden?”, vraagt ze aan forenzen die de trein van 05.40 uur nemen. „Van de CSU.” Ze reikt hun een papieren tasje aan met daarin een grote, verse Bretzel, een folder van de CSU, een pen en een doosje zuurtjes met naam en foto van haar en een partijgenoot erop.

De meeste reizigers nemen het met een glimlach aan en lopen zwijgend door. Maar Melanie (36), een alleenstaande moeder die in de geestelijke gezondheidszorg werkt en niet met haar achternaam in de krant wil, blijft staan om iets te vragen. „Mijn cliënten stemmen allemaal, maar dan ook echt allemaal op de AfD. Kunt u me wat argumenten geven waarmee ik ze kan overtuigen dat niet te doen?” Het is afkeer van Merkel en haar vluchtelingenpolitiek, vertelt Melanie, die de mensen boos maakt en angst inboezemt.

Mijn cliënten stemmen allemaal, maar dan ook echt allemaal op de AfD

Melanie stemt zelf op de CSU

Terwijl Schorer-Dremel uitlegt dat de zorg, de uitkeringen en de binnenlandse veiligheid niet in goede handen zijn bij de AfD, die bovendien een „archaïsch vrouwbeeld” heeft, schudt Melanie haar hoofd. „Dat heb ik allemaal al geprobeerd, maar daarmee overtuig je de mensen niet.”

Als laatste argument oppert de CSU-kandidaat nog dat haar partij heeft bewezen voor voorspoed en stabiliteit te zorgen, terwijl de AfD aanschurkt tegen neonazi’s. Maar haar gesprekspartner lijkt niet overtuigd en loopt door naar haar trein.

Hét economische succesverhaal

De breed levende onvrede over de CSU is des te opmerkelijker omdat het Beieren voor de wind gaat. Werkloosheid is er nauwelijks. De criminaliteitscijfers behoren tot de laagste, de scholen tot de beste in de Bondsrepubliek. De stroom vluchtelingen in 2015 en 2016 heeft men opmerkelijk goed weten op te vangen.

De wat oudere inwoners herinneren zich nog goed hoe de zuidelijke deelstaat zich onder aanvoering van de CSU uit de armoede heeft opgewerkt tot hét economische succesverhaal van Duitsland. In de jaren negentig werd daarvoor de slogan ‘laptop und Lederhosen’ bedacht: de tradities van het boerenland gecombineerd met de modernste ontwikkelingen in de hightech-industrie.

Lees ook het stuk over Merkels vluchtelingenbeleid, dat Duitsland veranderde.

Maar de CSU heeft de afgelopen jaren veel ergernis gewekt door haar grillige optreden. Enerzijds bleef de partij afgeven op Merkels vluchtelingenpolitiek, maar tegelijk bleef ze wél deel uitmaken van haar regering. Merkel is in Beieren zeker niet populair. Maar de polariserende stijl van de CSU valt ook niet goed. En de hoop van Söder en Seehofer met een harde opstelling inzake migratie en asiel kiezers terug te winnen van de AfD, blijkt een misrekening.

De voortdurende botsing tussen Merkel en de CSU-top gaat over veel meer dan het vluchtelingenbeleid, zegt politicoloog Michael Weigl van de Universiteit van Passau. „Het gaat om de vraag hoe de Union [het verbond van CDU en CSU] zich in de toekomst politiek opstelt. Als conservatieve partij, zoals de CSU wil, of in het midden, wat de positie van Merkel is.”

Terwijl daar onzekerheid over bestaat, profiteren partijen op de flanken. De Groenen, die ook landelijk in de lift zitten, en de AfD, die sinds vorig jaar in de Bondsdag zit en daar zelfs de grootste oppositiepartij is.

Over vier of vijf jaar komt de AfD gewoon in een coalitieregering

Oskar Lipp (22) student bedrijfskunde en AfD-kandidaat

Oskar Lipp (22) is student bedrijfskunde en namens de AfD de uitdager van Tanja Schorer-Dremel. Hij is bij de AfD gegaan, vertelt hij thuis in Ingolstadt, omdat hij zich zorgen maakt over de euro en de massa-immigratie.

Zijn gezicht is in de wijde omgeving te zien op posters langs de weg. Hier en daar is er een hitlersnor op getekend, zegt hij met een verlegen lachje, en hij laat er op zijn telefoon een foto van zien. „Dat ergert me natuurlijk. Maar het zijn vermoedelijk kinderen die zoiets doen. Onze tegenstanders scheuren meestal de hele poster eraf.”

Dat alle andere partijen niets met de AfD te maken willen hebben, deert Lipp niet. „Dat drijft conservatieve kiezer juist naar ons toe.” Over vier of vijf jaar, voorspelt hij, komt de AfD gewoon in een coalitieregering.

Wat noordelijker, in het stadje Ansbach, spreekt Robert Habeck, landelijk leider van de Groenen, enkele honderden aanhangers toe. „De CSU is vergeten dat bij verkiezingen hoort dat je ook kunt verliezen”, zegt hij. „Wees niet bang dat de dingen kunnen veranderen. Je zou bang moeten zijn als de dingen níét kunnen veranderen.” Met die boodschap zou de AfD, tegenpool van de Groenen, het van harte eens zijn.