Een jaar na Van der Laan: volop eerbetoon, maar niet alles ging goed

Een muurtekst met de uitspraak „Zorg goed voor onze stad en voor elkaar.” Komend voorjaar verschijnt het als eerbetoon aan Eberhard van der Laan op een muur in De Baarsjes, de buurt in Amsterdam-West waar hij jarenlang woonde. Bewoners mogen de komende tijd een ontwerp insturen voor de tekst, die laatste zin was van het briefje waarin de burgemeester aan de Amsterdammers schreef dat hij ongeneeslijk ziek was.

Deze vrijdag precies een jaar geleden overleed Van der Laan – en aan eerbetoon geen gebrek. Eerder verscheen er al een graffitimuurschildering met zijn beeltenis op het NDSM-terrein in Amsterdam-Noord. Er was het voorstel om de toekomstige brug over het IJ naar hem te vernoemen. En Van der Laans weduwe Femke beschrijft wekelijks in een column in Het Parool hoe ze haar leven weer probeert op te pakken.

Lees ook de necrologie van Eberhard van der Laan: Kordaat, empathisch en af en toe driftig

Na de collectieve rouw volgde een rommelige tijd in het Amsterdamse bestuur, met een waarnemer (Jozias van Aartsen), een nieuw college en sinds juli een nieuwe burgemeester (Femke Halsema). Inmiddels zeggen Amsterdamse politici: we bewonderen Van der Laan nog altijd, maar we zien ook dat niet alles onder hem vlekkeloos is verlopen.

Hoe is het één jaar later gesteld met Van der Laans bestuurlijke erfenis? Een inventarisatie van vier onderwerpen waar hij tot aan het einde aan toe zijn politieke gewicht achter gooide.

Veiligheid en veelplegers

Vanaf zijn aantreden in 2010 voerde Van der Laan een robuuster veiligheidsbeleid dan zijn voorganger Job Cohen – in ieder geval qua retoriek. Een belangrijke pijler onder dat beleid was de Top600. De zeshonderd meest hardnekkige veelplegers werden aangepakt met een combinatie van straf en zorg. Het werkte: het aantal high impact delicten, zoals straatroven en overvallen, daalde en de recidive nam af.

De Top600 is nog altijd onomstreden in de Amsterdamse politiek, burgemeester Halsema gaat er onverdroten mee voort. Als er al discussie is, gaat het over kleine aanpassingen. Sinds enige tijd bestaat er naast de Top600 ook een Top400: vierhonderd potentiële draaideurcriminelen (vaak jongere broertjes van Top600-klanten) worden in de gaten gehouden.

Voor Van der Laan was het recht op demonstreren „bijkans heilig”. Betogingen van extreem-rechts of extreem-links werden door de burgemeester zelden verboden. Daar is niets aan veranderd. Van der Laans woorden stonden dit voorjaar letterlijk in het bestuursakkoord van het nieuwe linkse college, en Halsema herhaalde ze bij haar installatie.

Lees ook: Grip krijgen op de Stopera – en nog vier opdrachten voor Femke Halsema

Op een ander punt veranderde Halsema wel van koers, zij het bescheiden. Horecapanden waar een geweldsincident plaatsvindt of wapens worden aangetroffen, worden niet meer automatisch voor drie maanden gesloten. Anders dan Van der Laan bekijkt Halsema het nu van geval tot geval. Zo mocht sportcentrum Fysiomed in Amsterdam-Zuid, waar twee weken geleden een handgranaat werd aangetroffen, gewoon openblijven.

Radicalisering

Minder succesvol dan Van der Laans law and order-beleid was zijn antiradicaliseringsaanpak, waarmee via ‘sleutelfiguren’ in de wijk potentiële jihadisten moesten worden opgespoord. In de laatste maanden van zijn burgemeesterschap ontsloeg Van der Laan het hoofd van het programma Radicalisering en Polarisatie, Saadia A.-T., vanwege onder meer oplichting en belangenverstrengeling.

Tegen Saadia A.-T. loopt een rechtszaak, al wordt ze inmiddels alleen nog verdacht van valsheid in geschrifte. De afdeling radicalisering functioneert niet naar behoren en maakt gebruikt van wetenschappelijk discutabele methodes, concludeerden onderzoekers eerder dit jaar in opdracht van de gemeente.

In augustus gaf Halsema een eerste voorzet van haar radicaliseringsbeleid. Het opvallendste punt: ze wil niet samenwerken met organisaties van salafistische moslims. De burgemeester nam nog een opmerkelijke stap: ze schrapte het woordje ‘polarisatie’ uit Van der Laans antiradicaliseringsprogramma. „Heftig en soms onverzoenlijk meningsverschil hoort thuis in onze democratische rechtsstaat en in onze vrije stad”, schreef ze aan de gemeenteraad, en „verrijkt deze ook”.

Johan Cruijff Arena en -plein

Van der Laan was hartstochtelijk Ajax-fan en een groot bewonderaar van Johan Cruijff. Toen de voetballegende in 2016 overleed, maakte de burgemeester zich er persoonlijk hard voor dat de Amsterdam Arena naar hem vernoemd zou worden. Dat lukte: sinds dit seizoen voetbalt Ajax officieel in de Johan Cruijff Arena. Volgens betrokkenen was Van der Laans inzet voor de naamsverandering cruciaal.

Een ander stokpaardje van Van der Laan verging het minder goed. Het Stadionplein zou worden omgedoopt tot Johan Cruijffplein. Van der Laan drong hier stevig op aan, ambtenaren en stadsdeelbestuurders wilden zo graag dat zijn wens in vervulling ging dat ze het verzet in de buurt onderschatten en rommelden met officiële documenten. Zo veranderden ze het advies van de straatnamencommissie van negatief in positief. In april werd de naamsverandering op het laatste moment uitgesteld, een maand geleden ging er definitief een streep door.

De brandweer

Ruim een jaar voor zijn overlijden benoemde Van der Laan een nieuwe commandant bij de Amsterdamse brandweer. Oud-politieman Leen Schaap moest voor elkaar krijgen wat Van der Laan al jaren wilde: een einde maken aan de wetteloosheid en machocultuur op de kazernes. Schaap heeft de opdracht van Van der Laan stevig ter hand genomen – zo stevig dat de korpsleiding inmiddels op voet van oorlog verkeert met een deel van de uitrukdienst.

Halsema heeft Van der Laans missie voortgezet en een voorzichtig succes geboekt: de ondernemingsraad van de brandweer heeft het verzet gestaakt tegen een ‘proeftuinkazerne’ waar voor het eerst zonder 24-uursdiensten gewerkt wordt. Ook bemiddelt ze binnenkort in een geschil over de inzet van vrijwilligers uit de regio op beroepskazernes in de stad. Maar de vertrouwenscrisis tussen de korpsleiding en de werkvloer is nog niet voorbij – en Van der Laans gewenste cultuurverandering nog lang niet bereikt.